De Saksenspiegel in Nederland

Woe men enen man to kampe laden sal ²). LXXXIII. (I. 63.)

Wil een man den anderen campeliken grueten die sijn ghenote is, die moet ³) bidden den rechter dat hi hem des onderwinden moet an enen man die sijn vredebreker is mit ⁴) den hi aldaer suect ⁵). Wanneer hem dat met oordelen toe ghewijst wort dat hi hem synre onderwinden moet, so vraghe hoe hi sijnre onderwinden sal of moghe dattet hem helpende si ⁶). So vint men hem toe, dat hi hem doghentliken houde bi sijn hooftgaten ⁷). Wanneer hi dan sijnre onderwonden heeft ende hi met ⁸) oordelen hem weder vri ghelaten heeft, so sal hi hem segghen waerom dat hi sijnre onderwonden heeft, ende dat mach hi doen terstont of hi wil, of hi mach hem beraden ende bespreken daerom ⁹). So moet hi hem daervoor aenspreken ende bethyen ¹⁰) dat hi den vrede an hem ghebroken heb, enter op des conincs strate, dat is opten vrien weghe, of in den

[p. 60]

tekstkritische noten

dorpe, ende in welker wijs dat hi den vrede ghebroken hebbe ¹), totter selver wisen so claghe op hem. So claghe oec daerna over hem ende betye hem des, dat hi di ghewondet hebbe dattu wel bewisen moghes ²). So bewise dan die wonden of die liteken ³), in dien dat die wonden heel sijn. Daerna so claghe voort ende betye hem ooc dat hi di beroeft heeft dijns goets, ende dat hi di des goets also veel benomen heeft, dattet niet sonder reden wesen en mach ten si oec wel eens campes waerdich. Dese drie ongherichten die sal hi altemael op hem claghen ⁴), verswighet hi een van desen tween ⁵) so heeft hi den campe verloren. So spreket voort: Ic sach hem daer selven ende bescryede hem mitten gherechte ⁶), wil hi des bekennen dat is mij lief, bekent hi des niet, ic wil hem daer voer verwinnen ende bereden mit alden rechten ⁷) dat mi dat lantvolc of scepenen toewisen, indien dattet onder coninghes bonne is. Daerna so biddet die antworder sijn were ende die sal men hem gheven ⁸), doch so moet een man sijn claghe wel beteren voor der were, wanneer ooc die were ghedaen ende ghegheven is, so biedt die antworder sijn onscult dat is een eedt of een campe, indien dat hi dat na rechte ghegruetet is ende daer teghenwoordich is, ende ooc of hi dat van campenisse volbrenghen mach ⁹). Een yghelic man mach den ghenen campes weygheren die qualiker gheboren is dan hi, ende die oec bet gheboren is die en mach die gheen niet verlegghen noch campes weygheren die qualiker gheboren is met der beteren gheboerte of hi aenghesproken wort ¹⁰). Campes mach oec een man wel weygheren of hi ghegruetet

1) so moet hee ene schuldigen dat hee den vrede an oen gebroken hebbe myt were up des koninx strate eder in eynen dorpe of anderswaer daer id sy geschien L.
2) Also sal heyt clagen up eme, so schuldige over eme dat hie ene gewundet hebbe unde noet an em gedaen hebbe dat hie wael bewysen moghe L.
3) offt de lyclawen G. off de lytlawen Gr. 2.
4) desse dre misdaet de sal he alle gader op hem claghen G.
5) dreen so heefft G. desse drey ongerichte sal he altomale op hem clagen verswyget he een van dessen dren so hevet Gr. 2.
6) gherochte G. Gr. 2.
7) bekennen het ys my leet, bekent he des ock nicht ick wil hem dat verwynnen ende anspreken mit allen rechte G. bekennen et is my leyff, bekent he des nicht ic wil hem daervor verwynnen ende bereden myt allen rechte Gr. 2.
8) dat my toegedelt wort so bidde yene eyner geweren de sal men ome geven L. de antworder syne were dat ys syne unscult. Ende dat sal met hem nicht wegheren G.
9) off eyn echte kamp offt hie ome tho rechte gegroet hevet und off yt daer ys. Ick meyne of id die man voir lemede vollenbrenghen mach L.
10) of hye ome anspricket L.

[p. 61]

tekstkritische noten

wort na middach, ten si dattet eer begonnen si ¹). Die rechter sal verwerven enen scilt ende een zwaert denghenen die daer sculdiget ²) ende aenghesproken wort of hi des behoeft. Campes mach hi oec weygheren sinen maghe, indien datse beide maghe sijn ende hi dat self sevende zwere, datse also na maghen sijn datse na rechte niet te samen vechten en sullen. Die rechter sal enen ygheliken twee boden gheven dat se dat aensien dat se toe gemaect ³) worden na rechter ghewoonheit. Linnen cleder moeten se wel aentrecken also veel als si willen ⁴), dat hoeft ende die voeten sullen hem bloet wesen, ende anden handen en sullen si niet dan twee dunne hantscoen hebben ende een bloet zwaert ⁵) indie hant, ende een of twe om die siden ghegort, dat staet an hoor choor ⁶), n der ander hant enen scilt, daer niet dan hout ende leer toe en is, die boekelaer sal yser wesen ⁷). Enen roc sullen si an hebben sonder mouwen boven die ander clederen ⁸). Vrede sal men hen beiden werven bi horen halse ⁹), also dat hem gheen man en hinder an horen campe. Hoerre yghelic sal die rechter enen man gheven die enen boem draghen ¹⁰), die en sullen hoor niet an roeren ¹¹), mer of hoerre een valt, dat hi den boem daer onder sciete, ende oec of hi ghewondt wert ende des boems biddende is. Dat selve en moet hi oec niet doen, hi en heb oorlof van den rechter ¹²). Nadien dat den werf vrede gheboden is, so sullen si des werves te recht begheren, ende den sal hem die rechter te rechte

1) ghegroetet ys ende ock offt he den kamp vullebrenghen mach. Een yewelick man mach den anderen kampes wegheren inden dat he qualiker boren ys dan he. Kampes mach ock een man wal wegheren offt he gegroet wort na middaghe tensy dattet eer beghunnen sy G. ghegroet is Gr. 2.
2) sal oec verwerven enen scilt ende een sweert denghenen die daer besculdiget G.
3) dat se hem bereyden ende toemaken G.
4) dat men sie gerwe na rechter wonheit. Sedene unde lynen dokes moget sye vole andoen als sye wyllen L. lynnen cleder mogen se wal aentrecken also vele als se willen Gr. 2.
5) hebben een bloet sweert Gr. 2.
6) an horen koer Gr. 2.
7) die boekelaer sal yser wesen ontbreekt in G.
8) baven dagaven L.
9) Vrede sal men den warve bieden by den halse L.
10) dye synen boem drage L.
11) ende de boden sullen de kampvechters nicht anroren G.
12) vallet of ghewondet wort ende de bomes begheert so sal men den boem deer vorscheten. Ende dat en moet men ock nicht doen men en hebbe erst orloff van den richter G.

[p. 62]

tekstkritische noten

verlonen ¹). Die oort yseren van des zwaerdes sceiden ²) sullen si of breken, ten si dat se des oorlof hebben van den rechter. So sullen si beide al toe ghemaect ³) voor den rechter gaen, ende die een sal zweren, dat die saken al waer sijn daer hi hem om beclaghet heeft, ende die ander sal sweren ⁴) dat hi der saken al onsculdich is, dat hem God so help tot horen campe. Die sonne sal men hem ghelijc deelen wanneer si eerst te samen in den campe gaen ⁵). Wort oec die gheen verwonnen daer men op claghet, men rechter over als over enen vredebreker, ende wint hi den campe oft stryt, men laet den anderen los mit brueken ende mit boeten ⁶). Die clagher sal eerst in den werf comen. Ende is die ander te langhe, so sal die rechter hem eysschen laten biden vronen boden inden huse, daer hi hem toeghemaect ende ghereidet had ⁷), ende sal ooc twee scepenen mede seynden. Aldus so sal men hem ooc laden ten anderen ende ten derden male ⁸). Comt hi dan niet voor dat gherichte totter derder ladinghe so sal die clagher opstaen ende bieden hem te campe, ende slaen twee slaghen ende steken enen steke teghens den wint, daermede heeft hi den antworder verwonnen inder claghen, daer hi hem voor aen spreect ⁹). Ende die rechter sal over hem rechten also of hi mit campe verwonnen waer.

Dat recht dat is sonderlinghe den Sassen gegheven, want en hadden der Sassen privilegium niet sonderlinghes, so en mochte ooc gheen privilegium heeten.
Kempeliken te grueten is dat een man scandeliken enen anderen aan sijn lijf of an sijn goet spreect ¹⁰). Doch so en mach een man dese sprake anders nergent doen dan als hi sinen scaden anders niet bewisen en mach hebben ¹¹).
Van desen campe en segghen wi niet veel, want het is seer vergaen wt verghewoenheit, ende is gecomen op VII man

1) verlenen G. voerlonen Gr. 2.
2) die oert yserén van des swerdes scheyden Gr. 2.
3) beyde gegerwet L.
4) sal oec sweren Gr. 2.
5) se yrsten in campe gaen Gr. 2. se erst in den kamp gaet G.
6) ende ist dat he den kamp off stryd wynnet so laet men den clagher vry mit broke ende mit bothe G.
7) hie sych umme gerwet L. he hem to ghemaket hadde G.
8) Alda G. Aldus sal men oec laden totten anderen ende totten derden male Gr. 2.
9) ansproken hadde G.
10) aen syn eere spreket G.
11) Want kamp hetet een anbeghin van wendesschen rechte G.

[p. 63]

tekstkritische noten

tughen, daermede verwint die clagher den antworder. Mach ooc die antworder met VII man tughe hem weren, so is hi dat naerre te doen dan die clagher is hem dat over te gaen.

1) Wo man enen doden verwynnen sal Gr. 2.
2) in aldusdanigen saket gedodet is Gr. 2.
3) Mach hye aver den doden myt seven mannen tuge verwynnen so en darff hie sych te kampe nycht bieden tegen eme L.
4) vervestet L.
5) to rechter degedingen L.
6) Zonder opschrift Gr. 2.
7) Wie ock borghet eynen man umme ungerichte voir te brengene L. misdaet ende hem weder vor gherichte lovet to brenghen G.
8) ende het scadet denghenen ende het en scadet hem an synen rechte nicht Gr. 2.
9) over twelff weken L.