Ruimte. Jaargang 1

[p. 135]

Aantekeningen

Elout
Twee Zielen (‘De Toorts’ V. 48)

Elout - een Hollander die met grote belangstelling en genegenheid de Vlaamse ontwikkelingen nagaat - over het Vlaamse verval. Terecht ziet hij het verval van Vlaanderen in verband met zijn afhankelikheid. Drie eeuwen lang werd het overheerst door vreemden: Spanjaards, Oostenrijkers en onder België Waren. Maar waar deze beschouwing histories eksakt is, laat ze niettemin onvoldaan. Er is nog een àndere kant aan deze kwestie! De lange duur van de overheersing wordt hierdoor begrijpelik, dat Zuid-Nederland als pand gebruikt werd van Europese politiek; ook door Holland dat - zie de gevolgen: ons volksverval! - het stamverwante Vlaanderen misbruikt heeft. Tot op deze dag heeft de Hollandse politiek aan het Hollandse belang het Vlaamse opgeofferd. Met een korte interruptie van anderhalf decennium en, in de rest van de vorige eeuw, in mindere mate sinds de vrijmaking van de Schelde. De Hollandse politiek is geen algemeen-Nederlandse polittek. Zij erkent geen stamnationaliteit. Het Groot-Nederlandse Belang aan de Noordzee heeft zij tot nog toe verwaarloosd en geschonden. Vlaanderen is er op de duur door in de knel geraakt en het anti-Vlaamse Waalse imperialisme en de Belgicistiese politiek der afvallige Vlamingen hebben de kroon op het werk gezet. De reden waarom Holland zich van Vlaanderen zo zeer gedesinteresseerd en zo flagrant afgewend heeft, ziet Elout in de..... tekortkoming van Vlaanderen! Sinds de Unie van Atrecht heeft Vlaanderen zich eigelik nooit aan Holland bekend gemaakt. Van een streven naar een eigen Vlaams volksbestaan heeft het tot aan

het Aktivisme zo goed als nooit laten blijken. Wij Vlamingen zien het enigzins anders! Een voorname oorzaak van ons verval is Hollands Eigengerechtigdheid. Door drie eeuwen heen! In haar politieke vorm was dit: het streven van de Hollandse Staatkunde, om van het Roomse Vlaanderen de levensvoorwaarden in te krimpen en de potentie neer te houden. Dit streven was in zijn oorsprong kalvinisties en merkantiel. Aanvankelik gestijfd en geënvenimeerd door de taaie haat van de ‘Gevluchte uyt Vlaenderen’, werd het later routine. Nu echter niet langer Vlaanderen uitsluitend Rooms, noch Holland uitsluitend Protestant is, en het zo-maar-sans-faconsdichtgooien van wereldhavens indruist tegen het (weliswaar momentaan erg geslonken) algemeen besef van de Europese samenhang - zijn tans voorgoed de tijdslijnen verschoven. Onder het Oud-Hollandse Partikularisme is de vaste grond weg gezakt. Voor zover het nog staat, en zijn omvang is nog aanzienlik, staat het niet op Toekomst maar op Verleden. Maar het is een kolos op lemen voeten. Er móét een vernieuwing komen, zal het Nederlandse bestanddeel in Europa op de duur niet onder gaan. Het door de Stamgenoot eeuwenlang losgelaten Vlaanderen is tans zo verzwakt dat het de bedreiging van Holland zelf door het Zuiden niet kan verhinderen, laat staan keren. Laat de Franse invloed er eerlang in slagen zich vast te zetten en een expansie- en operatiebasis te leggen in de Belgiese Kempen (het kolengebied!), laten nieuwe machtschokken West-Europa teisteren - en bij de eerste gelegenheid wordt het van oudsher gevreesde ‘Gallum vicinum’ (zo niet erger!) voor Holland werkelikheid! Een sterker Vlaanderen is hiertegen een voorname waarborg. Het is nog tijd

[p. 136]

om het sterker te helpen maken, maar de tijd is kort. Gelukkig is Holland aan het kenteren. Het jongste decennium heeft eindelijk de impuls en de tegendrukking gebracht. Van de GrootNederlandse Studentekongressen ging de stoot uit. Een weeromstuit kwam door het Zuiderlike oorlogsannexionisme - de Wielingen, Limburg, de Rijngrens! - die jongste uitloper van de Groot-Galliese gedachte. Maar de kentering is nog traag, te traag. Aan bedachtzaamheid wordt te veel geofferd: al te vaak brandvrees voor koud water. Te veel gedaan ook wordt aan superioriteit, met name in Holland bij goedgezinden jegens Vlaanderen (teste Elout!) - een onoverwonnen verstarsel van de vege OudHollandse traditie die eerst een deel heeft laten ontkrachten van het Nederlandse element en nu het voortbestaan in Europa van het geheel door haar nawerking in gevaar brengt.

J.

Lodewijk de Raet

Over Vlaamsche volkskracht. Vlaanderen's economische ontwikkeling. Met portret van den schrijver en een voorwoord van R. Lamberty-De Raet. (Vlaamsche Bibliotheek onder leiding van Emmanuel De Bom. Uitgegeven door de Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur, Amsterdam.)

De man, die voor de oorlog met ruime blik de ekonomiese zijde van de Vlaamse beweging overzag en met nadruk wees op het grote belang dat er mede verbonden is voor de enkeling en voor de gemeenschap, is ons einde 1914 ontvallen. Daarmede is een der leidende krachten, die in deze tijd zeker mede zou geholpen hebben om de jonge radikale Vlaamse politiek door strenge formulering programmatics uit te werken, voor ons verloren gegaan. De Raet was ingenieur en ekonomist evenals zijn leermeester Emile Waxweiler, die een paar

jaren later dan hij door een ongeval te Londen om het leven kwam. Hij heeft de invloed van deze laatste scherp ondergaan.

Het zou een dankbaar werk zijn de filiatie van deze twee geleerden aan te tonen. De meest oorspronkelike in het denken was Waxweiler. Maar De Raet heeft voor ons een betekenis als Vlaming die de met onze strijd sympathiserende, er voor ijverende, maar door zijn afkomst van ons toch verder afstaande Belgiese socioloog niet kón hebben. Waxweiler is tot de Vlaamse beweging gekomen door zijn zó heldere zin voor de sociale realiteit. In Vlaanderen zijn de misstanden vooral op ekonomies en sociaal gebied in vergelijking met Wallonië zó schreeuwend, dat deze edelmoedige, eerlik- en belangloos-denkende man niet anders kon dan het verband te zien en bloot te leggen, dat er bestaat tussen het euvel en de onmiddelike oorzaak: de taalverdrukking. Aan den lijve heeft hij nooit de minderwaardighid van de Vlaming in de Belgiese samenleving gevoeld. Integendeel, hij is op zich zelf een superieure Belg geweest, die door zijn eminente geestelike begaafdheid en door de gunstige omstandigheden waarin hij zijn leven door mocht verkeren - voor de werkkring die hem in het Sociologies Institut Solvay werd geboden, was hij als geknipt - op gelukkige en zeldzame wijze de mogelikheden van het Belgiese milieu voor zijn individuële ontplooïng heeft kunnen realiseren. Steeds heeft deze edele man echter beseft dat het bestaan van enige luxus-intellekten nog niet de grondslag vormt voor een volksbeschaving. Indien er in België enige mensen zijn die dank zij het ongewone assimilatievermogen van hun verstand, het Belgicistiese ideaal van de Europese mikrokosmos kunnen benaderen, bewijst dit nog niets voor dat ideaal qua bereikbaar kultuuren volksideaal. Voor de overgrote

[p. 137]

meerderheid van de Vlamingen in het bizonder is de homogene Nederlandse beschaving de enig-vruchtbare voedingsbodem van hun geestelike ontwikkeling en welvaren. Waxweiler heeft het begrepen. De geboren Vlaming De Raet heeft het begrepen en daarbij nog gevoeld. Daarom heeft zijn werk - dat nochtans over de meest praktiese onderwerpen handelt, voor ons een warmte van aanvoeling welke dat van Waxweiler voor ons niet hebben kan. Het voegt niets aan zijn wetenschappelike waarde toe, het doet er ook geen afbreuk aan, maar het is van essentiële betekenis voor de vulgariserende kracht van het betoog. De meerderheid van de opstellen die in de door de Vlaamse Bibliotheek uitgegeven bundel verzameld zijn, heeft hij geschreven met het oog op een algemeen publiek van niet-vaklui. Het is de grote betekenis van het werk van De Raet, dat hij een behoefte van de Vlaamse kultuurstrijd om op een meer realistiese grondslag te bouwen, dadelik heeft onderkend en ze heeft weten te bevredigen.

De strijd voor de vervlaamsing van de Gentse Universiteit heeft De Raet door door zijn standaardwerk over de kwestie voor wat het wetenschappelik debat betreft, tot een beslissend einde gebracht. Nu het vraagstuk weer aan de orde is gesteld, blijft het een arsenaal van onwrikbare argumentatie.

In het werk, dat hier besproken wordt en dat voor titel draagt: ‘Vlaanderen's economische ontwikkeling’ zijn de overblijvende opstellen van De Raet gebundeld.

Het eerste deel dat over het verleden handelt is wel het beste historiese overzicht van de ekonomiese geschiedenis van Vlaanderen, dat we bezitten. De schrijver beheerst de literatuur van zijn onderwerp volkomen. Aan de hand van de beste ekonomiese historici Vander Kindere, Pirenne, Desmarez e.a. heeft

hij het opgesteld. Geen eigen vorsingsarbeid ligt er in besloten; de grote lijn van de ekonomiese ontwikkeling wordt aangegeven en vastgehouden en het histories verhaal wordt bondig maar duidelik samengevat.

Meer oorspronkelike wetenschappelike arbeid levert het twede deel over de huidige Vlaamse volkshuishouding. De Raet was een beroepstatisticus; hij was verbonden aan het Belgiese Arbeidsambt en als zodanig heeft hij meer dan één grootscheeps aangelegd statisties onderzoek geleid en de uitkomsten ervan bewerkt. Dit is de reden waarom men in al deze opstellen een vaste ondergrond van het betoog voelt. Het gaat niet aan hier elk opstel krities te beschouwen. Trouwens de kritiek heeft steeds uitsluitend vat op de praktiese dedukties, nooit op de verzorgde bewerking van het statisties materiaal. Dit werk is een rijke bron van dokumentatie, onmisbaar voor ieder Vlaamsgezinde.

De Raet heeft in deze opstellen steeds het Vlaamse belang voor ogen gehad. Zijn ekonomiese studies werden steeds diensbaar gemaakt aan de Vlaamse strijd. In het hoofdstuk over de Vlaamse landbouw komt ook de zuivere theoreticus met zeer interessante beschouwingen aan het woord. De Raet had zich vooral in de laatste jaren met de agrariese theorie bezig gehouden. De thesis die hij aan de Universiteit te Brussel voor dé oorlog verdedigde en waarmede hij tot doctor in de ekonomiese wetenschappen promoveerde, behandelde eveneens de agrariese ekonomie.

Als inleiding heeft de bezorger van de uitgave de rede, welke door De Raet werd uitgesproken bij de opening der sociale week van het Solvay-Institut te Brussel in Oktober 1912, doen dienen. Aan het slot van het werk vindt men ook het verslag van de Kommissie die na de troonsbeklimming van koning Albert werd samengesteld. Het stuk dat door

[p. 138]

De Raet werd opgesteld is van 1910 maar er hoeft in 1920 nog geen letter aan gewijzigd te worden. Met de troonrede van einde 1918 is het op deze dag van wege zijn zò goed gekonserveerde aktualiteit het meest betekenisvolle illustratieve dokument van de Vlaamse beweging van voor, tijdens en na de oorlog.....

Zo staat deze ekonomiese Vlaamse bijbel in het vurige teken van de strijdende Vlaamsgezindheid. Het is verblijdend dat hij dezer dagen weer onder de ogen van de Vlaamsgezinden wordt gebracht. De Vlaamse Bibliotheek zijn we dankbaar om haar initiatief.

V.

Voor 's lands wederopbouw door Edw. Leonard

Vóór mij ligt ‘ter bespreking’ een der eerste deeltjes van de Vlaamsche Bibliotheek, uitgegeven door de M^ij voor goede en goedkoope lectuur te Amsterdam, te weten Voor 's lands wederopbouw, van de hand van Edw. Leonard.

Wat kan ik daarbij bespreken? Het feit dat bovengenoemde M^ij naast de Wereldbibliotheek en de Nederlandsche Bibliotheek, nu deze Vlaamsche Bibliotheek gesticht heeft, ‘waarin de ruimte uitsluitend voor Vlaamsche schrijvers ter beschikking zal staan’? Daar hoort geen bespreking bij, slechts applaus en dankbaarheid.

Het uiterlike van het boekje? Misschien wel. Wat dat betreft kunnen deze te Antwerpen gedrukte boekjes het bij de Hollandsche niet halen wat typographische verzorging (lettertype, indeeling van de tekst, enz.) betreft. Nog een gebied waarop onze vakmenschen in Holland heel wat kunnen leeren. Laat ze b.v. maar de uitgaven van Brusse bekijken!

De omslagen, zoo lezen wij op het

dekblad, zijn van Vlaamsche kunstenaarshand: van J. Leonard. Wij gelooven het omdat het hier zwart op wit, of liever groen op wit, gedrukt staat. Maar wanneer wij b.v. de schetsen van den kunstenaar die in Ruimte verschenen naast deze omslagen leggen, dan blijven wij dromen: de Leonard van Ruimte en deze van die omslagen, dit zijn twee verschillende menschen. Welke zou nu de echte zijn? Ruimte deed ons een kunstenaar kennen die met vrij gemoed alle ballast van zich weggegooid heeft, en met vasten wil de toekomst tegemoet gaat. Op de omslagen en titelbladen van de nieuwe uitgaaf ontmoeten wij een gewetensvollen student die er zich op toelegt de krulletjes en kronkeltjes die men gewoonlijk op soortgelijke bladen ziet, een beetje anders op te zetten: die zonsopgang en dit dobberende schipje zijn toch niet hypermodern, niet? Het moderne bestaat toch niet in het anders doen krullen en kronkelen van reeds gemaakte krullen en kronkels. En het adres van den uitgever is toch een beetje slordig neergepend 1 Heb ik het mis op wanneer ik zeg dat we eerst en vooral willen dat alles, zelfs een geteekende letter, technisch zuiver is, vooraleer we op ‘mooi zijn’ gaan denken?

Neem me niet kwalijk, Leonard, wanneer ik hier vlakaf schrijf dat deze teekeningen u onwaardig zijn; ik voel de behoefte u dit in het publiek te zeggen; het zou onvergeeflijk zijn moest er maar een enkele aanleiding bestaan voor andersdenkenden om te besluiten dat zij die zich als moderne Vlamingen aanstellen, mekaar maar steeds volmondig goedkeuren.

En de inhoud? Deze is niet alleenlijk goed vulgarisatiewerk, maar ook een daad van moed. Leonard springt immers in 't gelid tegen de antiquarisch aangelegde caste der gezagvoerders in ons land: men moet den wederopbouw aan-

[p. 139]

pakken, ehwel om Godswil, maar zachtjes aan a.u b. en niet te opzichtig. ‘II faut respecter les formes du style régional’. Moest men die officieele grappenmakers eens gehoorzamen in deze streken waar niet één gebouw meer bestaat, late varen een gebouw in style régional!

Dit typeert Leonard heel goed wanneer hij schrijft:

‘Na een afbrekende verwoesting van ons land is men er een opbouwende verwoesting voor in de plaats komen stellen. Dat deze in den grond nog erger is dan de eerste, daaraan twijfelt niemand want de opgerichte gebouwen, hoe leelijk ook, zullen jaren blijven staan en het landschap blijven bederven. In plaats van te trachten, het schoone dat verloren ging, door moderne schoonheid te vervangen, richt men gebouwen op, die, aesthetisch gesproken, alleen gebreken hebben’.

Dit geeft de heilige overtuiging aan waarop het heele boekje gesteund is en die op iedere bladzijde te voorschijn komt. Wij die hem kennen volgen met belangstelling de geduchte slagen welke die groote rustige man zoo maar raak ronddeelt.

Zwicht u Heeren van de oude garde, en klampt u maar goed vast met klauw en tand aan de veroverde positie; zwicht u zeg ik, want hier is de schare der jonge levende mannen die uitgezet zijn om hun rechten te veroveren, en..... die het doen zullen.

Proficiat Leonard, en sla maar rustig door.

H.H.