Ruimte. Jaargang 1

[p. 49]

[p. 50]

[Nummer 4-5]

Het princiep van de wil

Na de schok die de oorlog in de traagheid van de massa heeft teweeggebracht is een beweging, die wortelde in ettelike verschijnselen van de beloken eeuw, duidelik losgekomen: de beweging naar de harmoniese gemeenschap. Die beweging moet worden doorgevoerd. Daartoe is nodig: onze wil; een beweging steunt op de grond van de wil. Die beweging is universeel in haar geografiese en geestelike omvang. Zij is een beweging van het ganse menselik zijn, dat harmonies bevat: de lichamelike, de serebrale, de gevoelsmens. Zij streeft naar stijl; stijl in de maatschappelike organisatie: een wereldorde in plaats van de tans bestaande wereldanarchie; stijl in de integrale individuële mens, deze als steun van de eerste.

De grondslag van die beweging ligt in het Sosialisme, berustend op een ekonomies program: organiseren van de produksie, in haar middelen, in haar doel; vastleggen dus van een ekonomiese orde = een stijl. Uit ekonomiese orde rijst maatschappelike orde; uit maatschappelike orde rijst hogere etiese, kulturele orde. Trouwens, de geest die bij machte is een ekonomiese stijl op te vatten, is meer dan halfweg naar de opvatting van een kulturele, etiese stijl. Negatief, wie niet in zich draagt het begrip van een ekonomiese orde is niet vatbaar voor hogere kulturele begrippen, bezit niet de stof van een harmonies kultureel ontwikkeld mens. Die het begrip wel bevat, heeft ook de wil het tot een werkelikheid te brengen.

Aldus de internasionale, ekonomiese arbeidersbeweging, het Sosialisme, als grondslag van een harmonies kultureel ontwikkelde maatschappij, de enig mogelike maatschappij, de enig mogelike grondslag, indien hij door onze wil tot zijn algehele, logiese ontwikkeling doorgevoerd wordt. Deze beweging maakt zich los uit de tans bestaande, door de oorlog verscherpte kaos. Zij is niet mogelik zo de integrale mens er niet in gelijke tred in vooruitkomt.

Staan we even stil bij de kunst, en de rol die zij plichtmatig in de beweging houden moet. Veel wordt er geproken over aktieve kunst, volgens haar bepaling zelf: kunst die niet alleen aanschouwend is. Heel wat kunstenaars, vooral plastiese, die zichzelf heel graag ultra(-modern) noemen, zich scharen onder ekspressionisties vaandel, en het steeds hebben over subjektievisme en objektievisme, zonder het over de betekenis zelf van die woorden te kunnen eens worden, blijven steeds en uitsluitend aanschouwend, al werpen hun teorieën en hun verbeelding de stoffelike elementen (het model) in hun werk in zodanig grote wanorde. De overgrote meerderheid van de zogenaamde ekspressionistiese werken zijn niet anders dan aanschouwend, en slechts subjektief naar de vorm, een tot het uiterst gedreven, doch zuiver impressionisme, vaak gepaard met de allergrootste onmacht. Zeer gevaarlik is in die richting de ontwikkeling van een nieuw dilettantisme. De toekomst zal schiften en een scherpe lijn weten te trekken tusschen de aktieve kunst, nl. meewerkend aan de beweging tot het scheppen van een stijlvolle gemeenschap - naar het beeld bij uitnemendheid van de stijl: het heelal - bestaande uit stijlvolle mensen, en de andere, van stijlloos uiteenlopende aard, dus anarchisties, reaktionnair, aandruisend tegen hierboven aangehaalde, sterk organisatoriesdoelende prinsiepen.

[p. 51]

Het gaat hier geenszins om techniese aangelegenheden, doch wel om inhoudswaarde. Aktieve kunst: waarin de naar stijl verzuchtende kunstenaar zich uitspreekt, waarin de kunstenaarsdrang en de wil naar stijl als éenzelfde kracht naar voren komen. Zij kan niet anders zijn dan strijd naar stijl. En stijl is slechts een hogere opvatting van orde. Alle kunst, zoowel lieteraire en muziekale als plastiese zal dus zijn: het vastleggen van de stijl der omstandigheden (wat helemaal niets met staties vastleggen te maken heeft.) Subjektief? Objektief? Vanzelf vallen die benamingen weg, daar subjekt en objekt éen worden in de stijl. Er bestaat inderdaad maar éen stijl, éen abstrakt begrip van stijl, dat desniettegenstaande op oneindig veelvoudige wijze kan aangepast worden: de stijl die de loop van 't heelal, van de jaargetijden en dagen beheerst, van het vegetatief leven van planten en dieren, om slechts op vatbare uitingen er van te wijzen. Wie zich die stijl niet indenken kan, heeft geen recht aanspraak te maken op de titel van modern mens, evenmin als op die van modern kunstenaar. Want het is wel verstaan dat het nu eenmaal uit is met alle dilettanties onderscheid tussen kunstenaar en mens, en dat het verschil tussen een kunstenaar en b.v. een bewust volksleider, een bewust strijder, slechts een achterlik verschijnsel is. De beweging zal éen zijn in haar elementen of zal niet zijn. De kunstenaar bij wie de drang om te scheppen niet onafscheidbaar gepaard gaat met de wil om het bewerkstelligen van een gemeenschap zal vanzelf uit de beweging wegvallen. De septieker is van geen waarde. De fanatieker is de mens van de toekomst, omdat hij de wil naar de toekomst bezit.

Dus, weg met alle aanschouwing, zowel die van het heden als die van 't verleden, beide zijn dilettanties; dilettanten van het verleden: achteruitkruipers; dilettanten van het heden: passieve toeschouwers. De aanschouwing van elk meegeleefd ogeblik moet een oneindige beweging in de toekomst verwekken, totdaar, waar de absolute stijl voor de kunstenaar-profeet een werkelikheid is. Aldus de rol van de kunst in de beweging: natuurlik een revolutionnaire: het verheerliken van de vormen die de nieuwe wereld beheersen zullen, en dit in de ruimste betekenis genomen; dus de lieriese rol. En hier weze er opnieuw op gedrukt: een rol is een deel van een aksie, een middel. De kunstenaar weet dat, evenmin als zijn techniek een doel is maar wel een middel, de kunst zelf nog geen doel is, maar een faktor.

Niet zijn kunst maar de wereldetiek zal in hoogste beroep over zijn werk te oordelen hebben, en aan de wereldetiek zijn ook kleinste daden van zijn optreden als mens, als lid van de maatschappij vast... der grosse Künstler, in Aeszerung völlig eins mit sich selber, keine Zweiheit zwischen privatem und publikem Dasein, zwischen Leben und Leisten kennend, Ganz Körper eines grossen Willens, lückenlos von der Flamme durchglüht... vermag anders als grosz nicht zu handeln (Hiller). Aan deze woorden valt niets bij te voegen. De kunstenaar is het lichaam, het instrument van een wil, evenals deze of gene grote volksleider; de eerste zal lieries, de tweede didakties en organisatories optreden, wat niet uitsluit dat eén zelfde persoon beide rollen op zich nemen kan. Die deze wil niet bezit valt vanzelf uit het kader van de beweging.

Dit princiep hoefde noodzakehkerwijzer te worden verkondigd, nu zich de jonge Vlamingen bij de universele beweging aansluiten willen: het princiep van de wil naar de heerlike gemeenschap.

W. de MAN