Ruimte. Jaargang 1

[p. 19]

Aantekeningen

Pirenne

Sedert de Universiteit te Gent ontvlaamst werd en openlik een brandpunt geworden is van anti-Vlaamse aktie, is reeds het tweede akademiese jaar ingegaan. Als rector magnificus heeft ditmaal Pirenne de openingsrede gehouden. Het onderwerp dat hij behandeld heeft luidde: de Rassentheorie. Scherp doet deze rectorale rede het militante uitkomen in de persoonlikheid van de eminente Belgiese historicus. Het kan vooreerst blijken uit de nauweliks omsluierde bedoeling die bij de spreker voorzat. In de eerste plaats was het er hem om te doen de opvatting op te dringen dat niet twee volkeren met elk hun eigenaardig psyche en eigen noden in België samenwonen. Zo wel tegen Wallonië als tegen Vlaanderen wordt hier front gemaakt, ofschoon in elk van beide gevallen enigszins anders. Bedektelik en niet zonder smalen wordt te kennen gegeven dat de Vlaamse Beweging een uitvloeisel is van de rassentheorie. Nu is deze theorie van Duitse oorsprong en volgens Pirenne zijn de verslagen oorlogmakers in Duitsland er bij hun misdadige aktie van uitgegaan. Op die manier wordt het volle gewicht van het odium dat rust op het Pruisiese militairisme mede geladen op de Vlaamse Beweging. Nu gaat het vast dat, zo al ooit deze theorie bij ons opgeld gedaan mag hebben, de Vlaamse Beweging er zich in elk geval van los gemaakt heeft sedert Van Nu en Straks (Vermeylen, de Raet) en eenvoudig een sociale noodzakelikheid is die alle punten van onze welvaart raakt - maar dit wordt door Pirenne voorbij gezien. Bij de Walen integendeel beleefde de rassantheorie onder de oorlog een ware opbloei. Voor de Opinion Wallonne is de Waalse Beweging un mouvement ‘racique’. Pirenne ontgaat dit natuurlik niet, maar hij ziet het gevaar in dat dreigt van de zijde van het Waalse regionalisme voor de unitaristiese Belgiese Staatsidee die hij voorstaat. Al geschiedt dit nu niet met zoveel woorden, toch roept hij eigenlik ook tegen de Waalse Beweging de teutoonse boeman op. In de ogen van Pirenne is de Waalse Beweging zoveel als een wild uitspruitsel van het Waalse bewustzijn, waarbij dan het besef verloren gegaan is dat door de Walen Vlaanderen als kolonisatiegebied dient te worden beschouwd. Deze beschouwing vormt de verborgen grondslag van Pirenne zijn Belgiese politiek. Haar noodzakelike voorwaarde is het bestaan in Vlaanderen op de centrale punten van ons taalgebied, van steeds meer in innerlike kracht en uitstralingsvermogen toenemende Waalse enklaves bij welke de leiding der ontvlaamsingsaktie hoofdzakelik berusten zou. Het onmiddellike doelwit van deze aktie moet wezen, de ekonomiese, politieke en sociale invloed van de zich in de Vlaamse omgeving in het Frans uitlevende groepen, aldoor uit te breiden, sterker en zo mogelik overheersend te maken, ten einde ten slotte de unitaristiese Belgiese Idee te verwezenliken. Deze aktie veronderstelt een machtspolitiek en derhalve wordt de sterke hefboom aangewend van de door de oorlog opnieuw in onvlaamse en van de onvlaamsheid afhankelike handen gebrachte staatsmachine. Bij dit alles wordt uitgegaan van de volstrekte negatie van de Vlaamse gedachte. De totale ondergang van het Vlaamse belang wordt nagestreefd. Maar op de duur is dit doel niet te bereiken zonder de ruggesteun der Walen. En zie, waar in Wallonië de regionalistiese gedachte

[p. 20]

steeds meer aangehangen wordt, dreigt het gevaar dat die steun zou wegvallen! De rede van Pirenne is dan ook voor een deel aan het adres van de Walen gericht en in zoverre betekent zij een opwekking om toch ter elfder ure nog tot bezinning te komen aangaande de rol die Wallonië te vervullen heeft bij de ontvlaamsing van Vlaanderen, die voorwaarde voor het uitwerken van de unitaristiese Belgiese Idee. Van de anti-Vlaamse geest die te Gent op dit ogenblik hoogtij viert is deze rectorale rede een ongetwijfeld uiterst habiele uiting. Minder behendig waren in de eerste roes bij de inzinking van Vlaanderen na de wapenstilstand de uitlatingen die uit de direkte omgeving kwamen van de heer Pirenne en welke de Vlaamse gedachte onverenigbaar heetten met de Belgiese Staatsidee en de Vlaamse Beweging als staatsgevaarlik brandmerkten. Minder behendig, vierkanter en grover; maar niettemin in wezen met deze rectorale rede onmiskenbaar verwant.

J.

Van de Perre

The language question in Belgium (Londen, Grant Richards Ltd.) luidt de titel van een studie over de Vlaamse Beweging die dr. Van de Perre voor de Engelssprekende wereld bestemd heeft. In het buitenland belangstelling te wekken voor het Vlaamse streven - al te zeer werd door ons vóór de Oorlog de buitenlandse propaganda verwaarloosd - is het doel dat de schrijver zich gesteld heeft. Naar het ons voorkomt zal ook in Vlaanderen zijn werk met voordeel gelezen worden. Er hier over uit te weiden ligt in onze bedoeling niet. Wij blijven niet stil staan bij het historiese overzicht van de taaltoestanden in Vlaanderen, de schets van de sociale achterlikheid van het Vlaamse volk en de kritiese bespreking van de Belgiese statistiese gegevens, die bijna geheel dit lijvige boek vullen. Van de Perre neemt voortaan in de reeks Vlamingen die menige tendentieuze voorstelling uit de Histoire de Belgique van Pirenne naar voren gebracht hebben en ontwricht, een plaats in naast Stracke, de Sadeleer en Leonard Willems. Of het opgaat om onder de benaming Vlaamse Beweging de Dietse stromingen samen te vatten uit de Bourgondiese tijd, zouden wij betwijfelen; liever houden wij het met Snellaert die een scherpe blik voor het historiese perspektief had, maar niettemin de benaming bewaarde voor het Vlaamse verzet tijdens de overheersing van de Belgiese Staat. Maar het belangrijkste voor de Vlaamse lezer is dat Van de Perre de Vlaamse Hervorming in geheel haar omvang beseft. Zijn gedachtegang ligt over vele bladzijden verspreid en niet altijd is de kern uit de bolster, maar wij willen hier pogen om de hoofdzaken eens naast elkaar te zetten en ons er rekenschap van te geven hoe Van de Perre theoreties de inhoud en het probleem van de Vlaamse Gedachte ziet.

Van de Middeleeuwen af is het bestaan van Vlaanderen een voortdurende strijd geweest voor autonomie. Wel is een zelfzuchtige en karakterloze aristokratie de zaak van Vlaanderen afgevallen en heeft zij met zijn verdrukkers gemene zaak gemaakt; wel wordt nu het bestaan van deze kaste de Vlamingen voorgeworpen om aan het Vlaamse volk zijn recht op autonomie te kunnen ontzeggen, maar bij zulk een argument zal Vlaanderen zich nooit neerleggen en des te minder tans nu de strijd voor autonome kultuur het credo van de mensheid geworden is.

De eis autonome kultuur voor een volk omvat het leven van dit volk in al zijn uitingen. Ook het bezit van de Staatsmacht wordt als kultuurwaarde, het uitoefenen er van als kultuuruiting beschouwd. Politieke autonomie is een

[p. 21]

noodzakelik onderdeel van een autonome kultuur. Deze laatste is niets anders dan de geestelike uitstraling van alle wezenlike bestanddelen van een werkelik autonoom gemeenschapsleven en zulk een volledig autonoom leven streeft de Vlaamse Beweging voor het Vlaamse volk na.

Bij dit streven heeft de Vlaamsgezindheid de Fransgezindheid tegenover zich gevonden en tot nog het onderspit gedolven. Met al haar macht drukt de Fransgezindheid op Vlaanderen en verdrukt het. Van Cauwelaert schijnt het hierin met Van de Perre oneens te zijn. Volgens hem is Vlaanderen geen verdrukt volk in staatkundige zin, maar lijdt het grotendeels aan eigen schuld (Losse bladen over Staatkunde, I, 82). Maar tegen een dergelijke voorstelling komt Van de Perre met beslistheid op. Het systematiese ontvlaamsen van Vlaanderen door de Belgiese Staat is voor hem een vorm van verdrukking en hij wijst op haar revolutionnaire oorsprong. Telkens wanneer een regering poogt, zij het door bedekte middelen, een volk een vreemde taal op te dringen en zijn eigen taal te ontnemen, is de bedoeling klaarblijkelik om het in de meest volledige politieke machteloosheid te storten en te doemen tot afhankelikheid. De mannen van 1830 hadden het er op aangelegd om de Vlaamse volkskracht in haar levens-élan te fnuiken. Met de naam van tirannieke dwang hadden zij het taalrégime van Willem I waartegen zij in verzet gekomen waren bestempeld, maar nauweliks hadden zij zich meester gemaakt van de macht, of zij stelden de taaldwang in. Zij deden het onder de mom van vrijheid: er kwam een grondwet die de taalvrijheid waarborgde, maar feitelik stond deze schijnvrijheid gelijk met de vrijheid die de arbeider onder het grootkapitalisme geniet, de vrijheid om verdrukt te worden. De verdrukking van Vlaanderen door de Belgiese Staat had hiermee een aanvang genomen en zij was het rechtstreekse gevolg van het welslagen van een revolutionnaire beweging waardoor een machtsverschuiving naar onvlaamse kant voltrokken werd. De Staat drukte voortaan met zijn instellingen op het volk want het Staatsbestel was van de Vlaamse volkswerkelikheid geabstraheerd, het was verkeerd ontworpen en opgezet.

De Belgiese instelling waardoor Vlaanderen het ergst in de verdrukking geraakt is, is het Parlement. Zolang het parlement naar het cijnsstelsel samengesteld was, kon men zeker niet zeggen dat het de volkswil uitte. Een plutokratiese oligarchie inspireerde de wetgeving en de grondwet was eigenlik slechts voor deze minderheid een realiteit. Men zou kunnen beweren dat de parlementsleden veeleer benoemd dan verkozen werden. Het België uit het bloeitijdperk van de uit het cijnsstelsel gesproten regeringskaste valt buiten de lijn van de nationale opgang van Vlaanderen. Naarmate het kiesstelsel gedemokratiseerd wordt, treedt hoofdzakelik pas met de jaren negentig een kentering ten bate van Vlaanderen in, maar nog steeds blijft dank zij vooral het hoofdvak (list vote) de oligarchiese wezenstrek de partijen eigen en in de politiek nawerken. Kan ooit wel, twijfelt Van de Perre, een volmaakt kiesstelsel gevonden worden waardoor de volkswil precies tot uiting komt? De betrekkelikheid van het parlementaire instituut ziet hij helder in. En inderdaad algemeen wordt tans toegegeven dat de parlementaire machine al een zeer onvolkomen demokraties werktuig is: op zo geheel bizondere wijze kan ze gehanteerd worden! Laat het kiesrecht nog zo demokraties wezen, wie maar de pers in handen heeft, kan zijn wil aan de kiesgerechtigden suggereren en wie maar de kontrole over de instellingen bemachtigd heeft kan achter de schermen door niet-konstitu-

[p. 22]

tionele middelen het belang van aparte machtsgroepen doorzetten. Op dit laatste verschijnsel wijst Van de Perre niet uitdrukkelik, maar van beide middelen heeft in België, nadat zij door een omwenteling de staatsmacht veroverd had, de Fransgezindheid steeds in ruime mate gebruik gemaakt en zij doet dit vooral tans nu het kiesrecht aanzienlik gedemokratiseerd werd. Ook in het wezen van het Belgiese parlement vindt de Fransgezindheid een sterke steun voor haar anti-Vlaamse aktie. Het Belgiese parlement is een eenheidsparlement en de Walen hebben medezeggenschap in alle zuiver-Vlaamse kwesties. De Walen vormen een grote minderheid; maar laten zij zich aansluiten bij de Fransgezinde Vlamingen, dadelik zakken de Vlaamsgezinde Vlamingen in de minderheid en alle Vlaamse oplossingen zijn automaties onmogelik. Van de Perre heeft een open oog voor deze gevaarlike misstand. Hij wijst erop dat de huidige toestand volkomen herinnert aan de tegenstelling van Noord en Zuid in het parlement van het koninkrijk der Nederlanden, waar door de afval van enkele afgevaardigden uit het Zuiden telkens de Noordelike oplossingen opgedrongen werden aan het hele rijk. Een omwenteling was er het gevolg van.

Ook op de internationale betekenis van het Vlaamse vraagstuk vestigt Van de Perre de aandacht: hij acht het een illustratie bij het grote probleem dat bij de ontwikkeling der internationale belangen op de voorgrond treedt, het probleem of de Staat zich aanpassen kan aan de verschillende volkeren die naast elkaar op zijn gebied samenwonen.

Behoudens deze theoretiese beschouwingen zijn er uitlatingen ook over de praktiese politiek. Zij komen neer op de gegevens uit het Minimumprogramma der Vlamingen. Wij laten ze onbesproken daar ze niets nieuws brengen.

Ook een oordeel over het Aktivisme brengt dit boek: Schrijver staat er lijnrecht tegenover, maar wijst er op dat de Belgiese misstanden het uitgelokt hebben en de Belgiese Regering een zwaar deel van de verantwoordelikheid draagt. De houding van Van de Perre in de Vlaamse kwestie doet denken aan die van Sir Horace Plunkett in de Ierse strijd. Zoals de leider van de Irish Statesman de man is van de Irish Dominion League, zo is de redakteur van de Standaard de man van het Vlaams Verbond: tot de extremisten, hetzij Sinn Fein, hetzij Vlaamse Frontpartij, behoort geen van beiden; maar beiden geven de logica van het extremisme toe.

J.