Roeping. Jaargang 38

[p. 660]

Ben Wolken
Vraaggesprek met Bert Bakker, redakteur van Maatstaf

Ben Wolken. De naam van uw tijdschrift sloeg oorspronkelijk op de artistieke kwaliteit van het werk dat u publiceerde. Is het nog zo, dat u bij het beoordelen van bijdragen de estetische waarde als enige maatstaf laat gelden?

Bert Bakker. Nee. Op dit punt ben ik gedraaid. Toen ik Maatstaf oprichtte, had ik als ideaal voor ogen wat de Vlamingen bereikt hadden met het Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jonckheere had bij het eerste lustrum hiervan een artikel geschreven, dat me ineens op het idee bracht: dit moet in Nederland ook mogelijk zijn. Een blad waaraan auteurs van alle richtingen en leeftijden meewerken. Waarin alles wat op enige wijze uitmunt, aanvaard wordt. Maar ik heb al vrij spoedig ervaren, dat je een tijdschrift niet op louter litteraire basis kunt vestigen - althans ìk kan 't niet. Ik kon de politiek er niet buiten houden, eenvoudig omdat ik zelf politiek sterk geïnteresseerd ben.

W. Wat voor politiek standpunt neemt u in?

B. Om te beginnen ben ik fel tegen alle fascisme en neofascisme. Deze moeten op alle manieren bestreden worden.

W. Acht u het fascisme het grootste gevaar voor de westerse wereld in deze tijd?

B. Ja. U doelt op het kommunisme? Het kommunisme zal me een zorg zijn. Wat mij meer verontrust, is de politieke situatie in landen als Frankrijk, en ook in Nederland. Ik vind die gevaarlijk.

W. Waarom in Nederland?

B. Gezien de gang van zaken bij de laatste kabinetsformatie wordt hier een heel raar spelletje gespeeld. Zoals er geïntrigeerd en druk uitgeoefend is, is feitelijk een schandaal. Verder ben ik sterk tegen de invloed van Amerika en bang voor de snelle opkomst na de oorlog van West-Duitsland. Ik ben en blijf anti-Duits.

W. De Duitsers hebben een uitgelezen gelegenheid gehad om schurkenstreken uit te halen. Bent u van oordeel dat een ander volk het er beter af gebracht zou hebben? Ik denk aan wat Franse overheersers in Europa gedaan hebben, en aan Algerije.

B. De aanleg zit natuurlijk overal; ons eigen koloniaal verleden is ook niet zo blank. Maar de Duitsers vind ik bizónder gevaarlijk.

W. Ik moet zeggen: ik vind 't soms wel een veilig idee, dat Duitsland doormidden gesneden is.

B. Zeker. Laat dat nog maar een hele poos zo blijven!

[p. 661]

W. Gezien de dingen waar u tegen bent, is uw eigen richting links?

B. Uiterst links.

W. In die zin dat u zich aansluit bij een bepaalde partij?

B. De P.S.P.

W. U hebt vooral J.B. Charles de gelegenheid gegeven, zijn inzichten in uw tijdschrift bekend te maken. Dat is dus niet in de rol van de onpartijdige uitgever, die ieder aan 't woord wil laten?

B. Ik deel volstrekt het standpunt van Charles; mijn eigen inzicht is mede door het zijne gevormd. Ik ben deze figuur zeer dankbaar voor zijn werk.

W. Wat acht u, naast politieke meningsvorming, belangrijk bij het redigeren van uw tijdschrift?

B. Een punt dat door velen onderschat wordt, is het litterair-historische. Ook dat wil ik in Maatstaf tot zijn recht laten komen. Het vroegere weggooien: dat kán eenvoudig niet. Ik plaats graag stukken over de 19e-eeuwse en vroeg-20e-eeuwse litteratuur. Maar ook bijdragen over vroegere perioden neem ik con amore op. Het is onzin, om te beweren, dat alle waarden van andere tijden verloren gaan.

W. Denkt u dat jonge schrijvers er voordeel van hebben als ze de oudere litteratuur kennen?

B. Ach, die kijken daar haast niet naar om. Voor hen geldt het eigen ogenblik. Zij stellen: wij zijn de enigen die van belang zijn. Bij de Vijftigers is dat er al een beetje af, maar de nieuwe generatie poneert het weer net zo. Dat hoort er een beetje bij. Maar tegen dit exclusieve van de jongeren is een tegenwicht op z'n plaats. Op den duur kan 't voor hen toch nut hebben. Zij worden ook een keer vijftig; ze blijven niet om de wereld van laten we zeggen Bloem of Roland Holst heen kijken.

W. Zoals u met betrekking tot de politiek tot een bepaald standpunt gekomen bent voor uw tijdschrift, is er zo ook inzake godsdienst een bepaalde strekking bij het redigeren?

B. Nee. Niet in die zin als voor politiek.

W. Is dan op dit punt estetische waarde de enige norm?

B. Laat ik 't zo zeggen: Ik heb een hekel aan werk dat klakkeloos een zekere religiositeit verdedigt. Dan liever het tegenovergestelde. Als daartegenin geschreven wordt, vind ik 't niet nodig, dat dit van 't hoogste artistieke niveau is.

W. Ik herinner me bijdragen van anti-christelijke strekking, die dit niveau ook bepaald niet hadden. Dus toch eerder anti?

B. Persoonlijk zie ik in het Christendom niets. Maar dat betekent niet, dat Maatstaf een anti-godsdienstige opzet heeft. Stukken die eens een goede slag tegen bepaalde godsdienstige opvattingen geven, neem ik echter met plezier op.

W. Wat dunkt u van litteraire tijdschriften die een religieuze basis hebben?

B. Daar ben ik tegen. Christelijke auteurs kunnen toch ook in Maatstaf of een ander,

[p. 662]

dergelijk tijdschrift terecht? Tijdschriften op religieuze basis vind ik overbodig. Ik kijk er niet naar, of een auteur kommunist of rooms-katholiek is, maar of hij mij een aanvaardbaar verhaal of gedicht voorlegt. Wat van christelijke origine is en werkelijk peil heeft, neem ik beslist wel. Iets als Utrechts Drieluik van Gabriël Smit - graag.

W. Gezien het feit dat u de traditie in de Nederlandse letterkunde niet wilt verwaarlozen, ligt 't ook voor de hand, dat u aandacht besteedt aan 't christelijk element.

B. Kijk, om mijn opvatting te verduidelijken: ik ga in Maatstaf een Achterberg-nummer uitgeven. Daarin laat ik opzettelijk het christelijk, sterker: het calvinistisch aspekt van deze dichter behandelen door een calvinistische auteur. Ik wil dat element erin hebben; ik acht 't noodzakelijk; zonder dat is Achterberg niet te begrijpen. Maar, om op de tijdschriften terug te komen, ik vind 't fout dat men een apart terrein schept waar zogezegd de christelijke litteratuur beoefend zou moeten worden. Het lijkt me ook onvruchtbaar, met allemaal gelijkgezinde lieden in de redaktie. En een litterair tijdschrift is er toch niet voor, om propaganda te maken voor een geloof?

W. Maar als het nu bepaald niet de bedoeling is, propaganda te maken, maar zaken ter sprake te brengen, die elders niet ter sprake komen, die ander lezers ook niet interesseren? Wat Roeping betreft: er zijn weinig punten waarin ook maar twee redakteuren 't glad eens zijn met elkaar. Ze zijn er mee bezig, ze stellen dingen aan de orde, maar lenen zich niet als spreekbuizen voor een autoriteit.

B. De redakteuren zijn tóch gelijkgericht, hebben althans een gemeenschappelijk uitgangspunt. Ze willen dat toch uitdragen. Als ze het nog werkelijk helemaal onder elkaar hielden, zou ik er vrede mee kunnen hebben. Het felst ben ik erop tegen, dat ook mensen die met dat geloof niets te maken hebben, erin publiceren. Die horen daar niet. Zo'n redaktie zou andersdenkenden niet moeten toelaten.

W. Het lijkt me moeilijk vast te stellen, of ze met dat geloof niets te maken hebben.

B. Er zijn lieden, die er domweg op uit zijn te publiceren, waar dan ook, zonder de minste innerlijke affiniteit te hebben met het blad waarnaar ze inzenden.

W. Niet uit iedere bijdrage is de herkomst af te leiden. Het lijkt me nogal benauwd, als een redaktie alleen stukken diende te accepteren die nauwkeurig blijk geven van een christelijke overtuiging.

B. Toch zou iets dergelijks mijns inziens de meest acceptabele vorm zijn.

W. Voor Maatstaf is er au fond geen levensbeschouwing - afgezien van de fascistische opvattingen - waardoor een werk onaanvaardbaar zou zijn. Is er overigens een fatsoennorm waardoor een werk voor u onaanvaardbaar zou kunnen zijn?

B. Een fatsoensnorm erken ik niet. Schuttingwoorden mogen er allemaal in. Geen taboes. Ik heb natuurlijk toch wel eens gehad, dat bepaalde dingen me tegenstonden. ‘Dominee met strooien hoed’ van Jan Wolkers heb ik om 2 fragmenten, ondergeschikte details eigenlijk, laten schieten. Achteraf heel veel spijt van gehad. Toen ik dat meesterlijke verhaal later gedrukt in de Gids las, moest ik m'n vergissing dadelijk erkennen.

[p. 663]

De keuze van werk blijft moeilijk. Ik beslis alleen en kan mijn oordeel niet toetsen aan dat van een mederedakteur.

W. Mijn respect voor het werk dat u verzet.

B. Mijn vrije tijd gaat eraan op. Ik houd zoveel mogelijk bij, in binnen- en buitenland.

W. Het voordeel van een een-mans-redaktie kan zijn, dat er geen compromissen hoeven gesloten te worden. Bij beoordeling door een groep bestaat de kans, dat gemiddeld werk eerder aanvaard wordt dan iets uitzonderlijks.

B. Ja. Maar je kunt natuurlijk niet voortdurend open blijven staan voor alles wat zich voordoet. Op den duur legt de waardering zich toch vast om bepaalde toppen. Achterberg is voor mij wel het hoogtepunt; zijn werk heb ik van de aanvang af zien groeien, daar ben ik 't meest mee vertrouwd. Maar omdat je toch niet alles kunt blijven opmerken, is 't beter er eens een keer mee op te houden. Overigens loopt het tijdschrift uitstekend, met een gemiddelde oplaag van 4500. Op subsidie heb ik om principiële redenen nooit willen aansturen. Trouwens, ik heb geen aanwijsbaar exploitatie-tekort en zou er dus ook niet voor in aanmerking komen.