Roeping. Jaargang 38

[p. 657]

Gabriël Smit
De Gids: Algemeen cultureel

In de rustige caféruimte van een degelijk Amsterdams hotel ontmoet ik de drie leden van de redaktie van ‘De Gids’. In alfabetische volgorde: prof. dr. A. de Froe, Ed. Hoornik en Bert Voeten. De eerste is hoogleraar in de anthropobiologie en de menselijke erfelijkheidsleer aan de Amsterdamse universiteit, de twee anderen zijn dichters. Samengaan van kunst en wetenschap, een oud ideaal van de Gids-redaktie. En geen gesprek in een rumoerig artistencafé, Eylders niet, Scheltema niet, maar hier, in brede fauteuils, met nog een vierde Gids-man, de kronikeur voor binnenlandse aangelegenhede, de Amsterdamse journalist Han Lammers.

Vraag: wat wil ‘De Gids’?

Hoornik gaat rechtop zitten en antwoordt: ‘De Gids’ is momenteel het enige algemeen culturele maandblad in Nederland.’

Lammers en ik trekken onze wenkbrauwen op.

Hoornik: ‘Ongetwijfeld. Daarom is het ook een tijdschrift zonder revolutionnaire programma's. Het spiegelt de Nederlandse cultuur, het begeleidt ze, brengt ze eventueel verder.’

Voeten: ‘Maar dat betekent natuurlijk niet dat we zelfs niets doen. We hebben de laatste jaren verschillende interne vernieuwingspogingen ondernomen en zijn nu tenslotte - om zo efficiënt mogelijk te kunnen werken - gekomen tot een uiterste concentratie, een kleine redaktie. De Froe heeft daarin de funktie van Dijksterhuis overgenomen. Daarenboven hebben we de traditie van de politieke kroniek, die van 1933 tot 1940 zo voortreffelijk door prof. Telders werd hooggehouden, in ere hersteld. Constandse, de Brusselse correspondent van het Algemeen Handelsblad is kronikeur voor buitenlandse aangelegenheden, Lammers voor de binnenlandse. In het kader van de “liberale” Gids dragen de beschouwingen van Constandse bepaald een bijzonder vooruitstrevend karakter.’

Ik antwoord van mening te zijn dat ook Lammers het bijzonder goed doet, waarop hij een nadere precisering geeft van de manier waarop hij zijn taak opvat. Het is hem niet begonnen om het schrijven van kronieken over binnenlandse politiek, maar hij wil binnenlandse gebeurtenissen toetsen op hun mentaliteit, hij wil nagaan in hoeverre ze symptomatisch zijn voor maatschappelijke stromingen, ontwikkelingen. Er wordt de laatste tijd gepraat over het instituut van de ombudsman. Waarom? De bestuursvormen

[p. 658]

hebben zich zo onpersoonlijk administratief ontwikkeld, dat we meer en meer de behoefte voelen aan een persoonlijk contact in dit opzicht. Het systeem dreigt ons in zijn greep te krijgen; daartegen zoeken wij een persoonlijk verweer.

Lammers is ook een geregelde medewerker aan de ‘Groene Amsterdammer’, hij is zeker niet wat wij ‘een liberaal’ noemen. Voeten verklaart dat ‘De Gids’ sinds Potgieter niet alléén liberaal is, maar vooral ook het standpunt van de liberaliteit handhaaft. Dat wil zeggen: in één nummer kan men bijdragen aantreffen van prof. Geyl en de communist Theun de Vries, gedichten van Keuls en van de experimentelen.

Hoornik valt in: ‘Ten tijde van de beweging van Tachtig heeft “De Gids” de boot gemist. Ook de betekenis van Marsman en Slauerhoff is door de toenmalige redaktie niet gezien.’

Voeten: ‘Ik geloof dat ons momenteel iets dergelijks niet meer gebeurt.’

Hoornik laat een vermanend gegrom horen, bezorgd over de omstandigheid dat Voeten's uitlating te onbescheiden zou zijn. Maar het gesprek glijdt over naar de meer wetenschappelijke sector van het werk van de redaktie. Hoornik meent dat een maandblad juist in dit opzicht naast de weekbladen een bijzondere funktie kan vervullen, een heel eigen zin heeft. Het moet op een leesbare wijze, aansluitend op het nieuws, wetenschappelijke informatie verstrekken.

Prof. de Froe gaat hierop door: ‘De Gids’ is een algemeen cultureel tijdschrift - zegt hij - omdat wij voelen dat wetenschap en kunst principieel een eenheid vormen. Grenzen zijn er niet meer. Heeft Dijksterhuis niet de P.C. Hooftprijs gekregen? Wetenschap en kunst bevruchten elkander onophoudelijk. Bijvoorbeeld: de psychiatrie ontleent termen aan de poëzie. Het vervelende is echter dat een groot deel van de wetenschap zich zó gespecialiseerd ontwikkelt, dat ze in ‘leesbare’ artikelen gewoonweg niet meer is onder te brengen.

Hetgeen hem overigens niet verhindert in het hierop aansluitende gesprek over bijzonder gespecialiseerde wetenschappelijke zaken bijzonder boeiend en begrijpelijk te praten. Atomen en electronen, weefselculturen, bacteriën, crematie, dood en leven - ‘de dood is een prognose’ - het wezen van de materie, het wordt alles aangestipt op een manier die bewijst dat de verzorging van de wetenschappelijke afdeling van de Gidsinhoud in handen is van een uitermate capabel, bijzonder boeiend geleerde en publicist. Het wordt een kostelijk gesprek. Maar ik moet nog een conclusie hebben, ik wacht nog op de korte samenvatting die alles af rondt. Dan wijst Hoornik op het slot van een artikel dat Anton van Duinkerken in het nummer van januari 1962 schreef onder de titel ‘Honderdvijfentwintig jaar’. Ook de anderen menen dat in dit stuk zin en streven van ‘De Gids’ duidelijk werden neergeschreven:

‘Binnen de snelheid van de technische moderniteit werkt een maandblad traag, doch selectief. Het kan zich veroorloven oud te zijn. De Gids is zo oud als de eerste spoorweg in ons land. Potgieter heeft nooit met Busken Huet getelefoneerd en nooit gefietst.

[p. 659]

Het is misschien aan hun nalatenschap te merken. Dit is dan echter niet uitsluitend in het nadeel van dit erfbezit. Zelfs al zou het moderne maandschrift meer tot aandachtige volgzaamheid genoopt zijn dan dat het kans krijgt op vurig leiderschap, dan nog blijft het een noodzakelijk en onmisbaar orgaan voor het bijhouden van de algemene cultuur. Waar alles en iedereen zoekt te verrassen, heeft het waarde op te vallen door traditietrouw. Gelijk iedere levende trouw verheugt zij zich oprecht bij de geboorte van het nieuwe. De beginselen van een algemene cultuur vragen in elk geval verheldering en in menig geval verdediging. Dit blijft bestaansrecht schenken aan een tijdschrift, dat honderdvijfentwintig jaar geleden werd gesticht.