Roeping. Jaargang 38

[p. 650]

L.P.J. Braat
Kunst en cultuur en daarin: de letterkunde

Reeds vroeg, in het voorjaar van 1935, kwamen wij, merendeels onervarenen in het redigeren, voor het probleem te staan: ‘hoe trekken wij goede letterkundigen aan’. Het was een wonder, waarvoor wij beseften dankbaar te moeten zijn, dat een aantal oudere letterkundigen, die heus geen onmiddellijke behoefte aan publicatie-mogelijkheid hadden, niet de kat uit de boom wachtten maar contact met ons zochten of gunstig antwoordden op ons verzoek, kopy te willen zenden. Er gebeurden zowel vreemde als verheugende dingen.

Op een dag kregen wij contact met Lodewijk van Deyssel - die ik overigens reeds vrij goed kende - over een ‘onderhoud’ dat wij dan wilden publiceren. Wij bezochten hem - waren weldra enigszins teleurgesteld dat voor hem het alcoholloze tijdperk was aangebroken, want ik had mooie herinneringen aan langdurige festijnen met fonkelende glazen en evenzeer fonkelende gesprekken - en schreven op wat hij zoal over de stand van de letterkunde in het bizonder en, welja, van de wereldpolitiek in het algemeen te zeggen had. Toen wij alles hadden uitgetikt dachten we ‘nou, nou’ en stuurden hem voor alle zekerheid de tekst ter controle toe. Hij schrok blijkbaar evenzeer als wij geschrokken waren - hij had lyrisch gesproken over wat Hitler bereikt had en hopelijk nog bereiken zou - en werkte de hele tekst om tot een vrij onschuldig gebabbel.

Omstreeks dezelfde tijd benaderden wij Frans Coenen, wiens vlijmscherpe stukjes in ‘De Groene Amsterdammer’ wij hogelijk waardeerden. Vrijwel per omgaande kregen wij een stuk dat, ware hij niet eerder gestorven, hem vrij zeker de gevaarlijkste moeilijkheden met de Duitse bezetter bezorgd zou hebben: hij betoogde namelijk, dat de enige ‘raszuivere’ Nederlanders de Joden waren, want die waren al een eeuw of vier nimmer gemengd gehuwd geweest... Ook Albert Verwey zond ons, kort voor zijn dood, een schoon gedicht. Voorwaar, geen slecht begin voor een jonge periodiek! [Wat het Buitenland betreft: André Gide schreef geen tijd te hebben, maar Romain Rolland zond ons een brief, welke wij in facsimile publiceerden.]

De jongere auteurs. Vooral dichters waren het. Ach, wat een droevig stemmende lijst! Hoevelen van hen stierven nu al reeds lang geleden. Wij kregen waardevolle bijdragen van J.F. Otten, Marsman, Du Perron, Slauerhoff. Ook Binnendijk - toen nog geen redacteur - schreef vaak voor ons evenals Cola Debrot [o.a. over Binnendijk]. Trouwe

[p. 651]

medewerkers waren Gerard den Brabander, die ons enkele van zijn mooiste gedichten afstond, en dan ook Jan Engelman. Verder Geers, Albert Helman [toen ook nog geen redacteur] die middenin de Spaanse burgeroorlog zat en daarvan fel getuigde, Han Hoekstra, Kelk, Halbo C. Kool, Jef Last, Freek van Leeuwen, Greshoff en Van Vriesland [die later een blauwe maandag redacteur werden]. José Bergamin, de ietwat cryptische maar zeer belangrijke spaanse dichter en essayist, de stichter van het vermaarde blad ‘Cruz y Raya’, vertoefde in ons land om te spreken in het belang van zijn verscheurde vaderland en stond ons een prachtig essay af.

Het was een mooie, een felle tijd. Wij hadden steeds een rijke keur van kopy tot onze beschikking. Ik zal de opeenvolgende jaargangen maar niet doorbladeren om te vertellen wie daar allemaal aan meewerkten en waarover geschreven werd: het zou te veel plaatsruimte vragen. Het redigeren was wat dit betreft toen vrij gemakkelijk. Er was een lange reeks van letterkundigen [ik spreek voor ‘Roeping’ enkel over de letterkundigen: ons blad is er één voor alle kunsten] die zeer veel en zeer veel verschillends te ‘spuien’ hadden. Fatsoenlijk rechts en fatsoenlijk links, beide zich bedreigd voelend door het opdringend fascisme, stelden zich, bijvoorbeeld, bij ons te weer en veelal hadden hun bijdragen een hoog peil.

Het maakt weemoedig in die oude jaargangen te bladeren [de Kroniek van Kunst en Kultuur werd in 1935 opgericht]. Voelen we ons beschaamd over het huidige peil van ons blad? Allerminst. Als enig overgebleven oprichter kan ik verklaren dat het huidige peil niet lager is, dat echter de tijden ingrijpend veranderd zijn en de wijze van reageren op het wereldgebeuren door letterkundigen bepaald ook sterk gewijzigd is. Het aantal letterkundige periodieken is groter dan tussen 1930 en 1940 en verder kan ik mij niet aan de indruk onttrekken, dat de huidige letterkundigen, vooral de jongeren en jongsten, ‘secretarischer’ zijn dan hun voorgangers en graag blijven klieken rondom een paar vertrouwde periodieken, ook al bereiken die vaak slechts een zeer beperkt publiek. Het korte verhaal begint, gelukkig, weer zijn intrede te doen. Het feit dat wij enkele jaren geleden op speurtocht naar dergelijke bijdragen gingen heeft, menen wij, er toe bijgedragen dat verschillende auteurs zich op het korte verhaal zijn gaan toeleggen. Het peil van de poëzie is ongelijk: uitschieters zijn er bepaald minder dan vóór 1940. Toch komen er wel belangwekkende verzen binnen van jongeren en jongsten. Vervelend voor de secretaris van de redactie is, dat vele der jongsten verlangen, dat wij uitvoerig zullen vertellen waarom hun proeven van verskunst niet deugen voor publicatie. Daar is natuurlijk geen beginnen aan! Soms voel ik - na zevenentwintig jaar is er voldoende intuïtie ontwikkeld - bij het zien van een dikke enveloppe, gericht aan de redactie, dat er verzen inzitten. Van een vrouw. En slechte. Helaas vergis ik me bijna nooit...

Een moeilijkheid - de moeilijkheid van ‘goede vrienden blijven’ - is voor een eerlijke en serieuze redactie het beoordelen van bijdragen, geschreven door bekende letterkundigen. Zo herinner ik mij dat onze zeer gewaardeerde medewerker Vestdijk, van wiens

[p. 652]

hand wij in de loop der jaren vele belangrijke bijdragen plaatsen, eens uitermate gegriefd bleek door het feit dat wij niet enkel zijn artikel terugzonden, maar dat hij in de marge aantekeningen vond van de hand van een volijverig en volkritisch redacteur. Hij bedankte ‘voor het corrigeren van zijn schoolwerk’ en zond sindsdien nooit meer iets in! Een feit is, dat ervaren auteurs vaak uitermate slordig kunnen zijn en dat moet hen dan maar duidelijk gemaakt worden. Maar niet ieder slikt die ietwat bittere pil...

Tenslotte nog iets wat juist alle letterkundige bladen raakt: het belachelijke lage honorarium dat aangeboden kan worden. Reeds jaren geleden heb ik, op een congres van de Nederlandse Federatie [enz.] met statistische gegevens aangetoond, dat de huidige toestand onhoudbaar is. Kijk eens naar wat in een ander klein, en zeker niet rijker land als België aan honoraria aan letterkundigen betaald wordt, wanneer zij verzen of korte verhalen gepubliceerd krijgen! De huidige honoraria werken kort gezegd abortief. Wie leven moet van zijn pen denkt er vaak niet over zijn kostbare tijd te versnipperen met korte verhalen of essays te schrijven die hem vaak, duidelijk berekend, niet meer dan een paar gulden per werkdag op zullen brengen. Zo heb ik herhaaldelijk van zeer gewaardeerde meewerkers, aan wie ik een opdracht gaf, te horen gekregen dat zij met ander werk bezig waren waarmee zij tien maal meer verdienden, en dat zij de kost voor hun gezin moesten verdienen. En gelijk hadden zij. Als we niet oppassen worden het enkel de allerjongsten - zij die nog alles te winnen hebben - en de reeds bejaarden en ‘ge-arriveerden’ - zij die niets meer te verliezen hebben - die nog kopy aan periodieken zenden. Op deze wijze krijgen wij geen juist beeld van het letterkundig leven van ons land.