Roeping. Jaargang 38

[p. 596]

II
Uit de jaren twintig

[p. 597]

M. Molenaar
Hef moeilijke begin

Om te beschrijven, hoe het tijdschrift ‘Roeping’ ontstond, beschik ik over slechts enkele persoonlijke herinneringen. Ik kan ze echter aanvullen met gegevens, die de heer L. van der Linden mij bereidwillig toezond. Als vriend en leerling van Dr. Moller, de oprichter, heeft hij niet weinig ertoe bijgedragen het plan van zijn meester ten uitvoer te brengen.

Als voorgeschiedenis moet vermeld worden de week-brief Vreugde: een geschriftje ‘voor idealisten ter verrijking van het inwendig leven’. Tot intekening op het blad werd een uitnodiging verzonden, gedateerd 7 maart 1921, en ondertekend door Dr. Moller en Wouter Lutkie, toenmaals kapelaan te Gemonde. Doel en middelen werden uitvoerig erin uiteengezet en als leider werd Dr. Moller aangewezen. Er ontstond al spoedig een hevige kritiek, men wantrouwde de onderneming zó zeer, dat Mgr. Diepen aan Dr. Moller verzocht de uitgave van de weekbrieven niet te doen doorgaan. En aan Wouter Lutkie schreef de bisschop: ‘In geen geval zal UWE als medewerker of redacteur mogen optreden zonder mijne uitdrukkelijke bewilliging die ik U voor alsnog absoluut weiger.’ Als men na ruim veertig jaar weer eens herinnerd wordt aan die kritiek en aan dat wantrouwen, dan moet men vaststellen, dat misverstand, gelijk in zovele gevallen, de herrie rondom het onschuldige ‘Vreugde’ veroorzaakt heeft. Zo werd het in de Uitnodiging zo goed bedoelde woordje ‘idealist’ in filosofische Kantiaanse zin opgevat, waar dan de idee wordt gesteld tegenover de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid. Zo is het begrijpelijk, dat de bisschop, in het schrijven aan zijn kapelaan, ‘in de geest en plan van de Uitnodiging de mogelijkheid voorzag van een gevaar voor de katholieke leer en eenheid’, en wenste te voorkomen, dat we Ideaal-Katholieken gaan krijgen op de wijze, waarop we ‘Ideaal-Katholieken’ te betreuren hadden.’

Wie de persoonlijkheid van de beide ondertekenaars heeft leren kennen, zal zich niet verwonderen over hun teleurstelling, maar ook niet over het feit, dat beiden onmiddellijk gevolg gegeven hebben aan het bisschoppelijk verzoek. Zodat het merkwaardig verschijnsel zich voordeed, dat bij de vermelde Uitnodiging een verklaring was toegevoegd, die de reden van het niet-verschijnen der Weekbrieven aangaf en een regeling trof van de toegezonden gelden, die voor de uitvoering van de uitgave bestemd waren.

[p. 598]

Het vergaan van ‘Vreugde’ moest even vermeld worden om het moeilijke ontstaan van ‘Roeping’ enigszins te kunnen weergeven. Want de verdachtmaking en het misverstand troffen nu, althans in argwanende kringen, het toekomstige tijdschrift, als zijnde een vermomde voortzetting van de Vreugde-brieven, wier aangewezen leider, Dr. Moller, immers de stichter en hoofdredacteur van het nieuwe maandblad zou zijn.

Wat een miskenning! Want naast en onafhankelijk van ‘Vreugde’, had Dr. Moller het besluit genomen tot het oprichten van Roeping, een tijdschrift, zoals hij in de eerste aflevering uitvoerig zou uiteenzetten, ‘gewijd aan de schoonheid, aan alle schoonheid, aan de schoonheid alleen... Niet omdat wij de andere openbaringen van wat er leeft en streeft in de mensen, minderwaardig achten, maar omdat de schoonheidsuitingen voor de mens zo voornaam zijn, dat ze recht hebben op geheel afzonderlijke behandeling, buiten en boven de andere openbaringen van mens en maatschappij.’ Het Nederlands Boekhuis in Tilburg zou zorgen voor de uitgave van het tijdschrift en een aankondiging van het verschijnen werd verspreid.

In de eerste dagen van april, een maand ongeveer na de mislukking van ‘Vreugde’, kreeg Dr. Moller van het Boekhuis bericht, dat het van de uitgave moest afzien. ‘Ook van Roeping komt niks.’ zei Dr. Moller in een onderhoud met van der Linden. En toch, dat was zijn overtuiging, juist de katholieken hadden een dringende behoefte aan een tijdschrift voor kunst, aan een gezamelijk maandblad, waarin de beoefenaars van elke kunst een gemeenschappelijke richting konden vinden. ‘Geestdriftig, zo vermeldt van der Linden, stelde ik toen Moller voor, alsnog een poging te ondernemen om het tijdschrift te doen slagen. Het zou zeker niet onder een afwijzend bisschoppelijk “advies” vallen, en nu “Vreugde” niet doorging, konden de deelnemers hun geld aan Roeping besteden. Met name gold dit voor de vooraf betaalde gelden, die ze van de Vreugde-administratie terugkregen.’

Omdat Moller, overwerkt als hij zich voelde, niet zelf die poging wilde ondernemen, gaf hij machtiging aan Van der Linden om alsnog contact op te nemen met de directeur van het Nederlands Boekhuis, de heer Verbiest, en hem te verzoeken een circulaire te doen drukken om die tegelijk met de Inleiding, waarvan hij het handschrift had, te verspreiden onder de intekenaars van Vreugde. Verbiest echter, hoe graag hij ook Moller van dienst wilde zijn, meende in dit geval zijn medewerking te moeten weigeren. Het risico leek hem te groot en wellicht achtte hij het raadzaam in verband met het geval ‘Vreugde’, zich buiten de onderneming te houden. Maar Van der Linden zette door. Hij vroeg en verkreeg het handschrift van de Inleiding, en met toestemming van Moller wendde hij zich tot de uitgeverij Van Eupen te Boxtel om namens Moller een offerte te vragen voor de uitgave van het tijdschrift. De bedragen, door Van Eupen opgegeven, vond Moller te hoog, zodat Van der Linden niet verder met Van Eupen onderhandelde, die later zijn teleurstelling betuigde, omdat hem geen gelegenheid gegeven was om de cijfers nog eens nader te bespreken. De Inleiding, die tegelijk met een circulaire zou worden verspreid,

[p. 599]

was op order van Van der Linden, door Van Eupen reeds afgedrukt. Voor de circulaire zorgde de firma Gianotten, die toenmaals een drukkerij had in Rijen. In het ontwerp van de circulaire, dat Van der Linden had opgesteld, bracht Moller enige veranderingen aan. Zo bepaalde hij als opschrift: ‘Aan allen, die belang stellen in de katholieke beschaving’, want niet enkel moesten de ondertekenaren van Vreugde - zoals de eerste opzet was - bij de uitgave betrokken worden. Boven de circulaire werd ‘vertrouwelijk’ geplaatst en onderstreept: een maatregel, niet in overeenstemming met de algemeenheid van het opschrift, genomen echter ter vermijding van de achterdochtige reacties, die de uitgave van Vreugde hadden verhinderd.

‘De Molleriaanse titel, schrijft Van der Linden, heeft een zeker belang. Dat “katholieke beschaving” klinkt op het ogenblik vreemd: alsof een geheel geïsoleerde katholieke samenleving was bedoeld... Toch had Moller het grootste respect voor zeer vele grote figuren uit de niet- en anders-gelovige wereld, volgde de voornaamste geestes-stromingen en bracht zijn leerlingen die belangstelling [en dat respect] wel degelijk bij. Al waarschuwde hij tegen de gevaren van onkatholieke denkbeelden, veel en veel meer dan men nu gewoon is te doen, toch maakte hij een voor die tijd zeer sterke indruk van verruimende openheid, ondanks het militante en waakzame, dat zowel tot zijn tijd als tot zijn karakter behoorde. Maar hoe meer hij de nationale eenheid voorstond, [hij betrok er met nadruk de Vlamingen bij! [toch beschouwde hij de katholieke gemeenschap daarbinnen als een te handhaven eenheid van voelen en denken. Wat voor de “katholieke beschaving” goed was, kon op den duur niet anders dan heilzaam zijn voor het gehele volk.’

*

Het was sinds april van dat jaar 1921, dat Moller dikwijls de gastvrijhed genoot van architect Joz. Wielders te Sittard. Het avontuur Roeping was natuurlijk dikwijls het thema van de vriendschappelijke gesprekken, waaraan ook ondergetekende deelnam. Het is bij een van die gesprekken, dat Wielders voorstelde contact op te nemen met de uitgeverij Romen en Zonen van de gebroeders Van der Marck te Roermond. Van de onderhandelingen die volgden, en van het contract bestaan zeer spijtig geen papieren meer: heel het Roeping-dossier is bij een bombardement verloren gegaan. Ze hadden een gunstig gevolg, zodat op 15 oktober van dat jaar, de eerste aflevering verscheen, met als ondertitel ‘Maandschrift voor Schoonheid’: Hoofdredakteur: Dr. H.W.E. Moller, Redakteuren: Dom Constantinus Bosschaerts, Benedictijn - W. van Kalmthout - M. Molenaar, m.s.c. - Dr. Joz. Muls - Joz. Wielders.

Het was een krachtige inzet: de redactie en de uitgevers mochten zich verheugen over ruim 1200 intekenaren, terwijl de abonnementsprijs per jaar op 16 gulden gesteld was!