Roeping. Jaargang 37

[p. 361]

[Nummer 7]

Piet Oomes
Antoon Coolen
Persoonlijke herinneringen

Nu hij is heengegaan, voel ik eerst hóe dicht ik met hem was verbonden. Zijn vriendschap - mannelijk, trouwhartig en vol vertrouwen - bezat een innigheid, waarvoor hij zich niet schaamde als hij zijn gevoelens voor mij openlegde in zijn brieven.

Wij zagen elkaar de laatste jaren steeds zeldzamer. Als hij een spreekbeurt in Hilversum hield - voor de microfoon of voor een dicht aaneengesloten auditorium als van het Theatercentrum - schoten er altijd wel een paar uur over om tevoren samen ergens te lunchen. Het had voor ons beiden iets feestelijks: plaats en menu werden met zorg gekozen. In het P.E.N.-centrum bleef hij zelden langer dan de vergadering en het apéritief. Mee aan tafel gaan kon hij zich door de afstand niet veroorloven. Hij reisde per trein en bus; zelden nam hij een taxi. De laatste keer dat ik met hem samen was, in Augustus van dit jaar, zaten we onder de bomen van zijn park-achtige voortuin en wij dronken de moezel op de geboorte van een kleinzoon die zijn vrouw die dag ten doop hield in Schiedam. Zijn jongste zoon met zijn verloofde deelde in onze vreugde en levendige gesprekken.

Jaren geleden, meer dan 30 jaren, woonden wij aan dezelfde weg in Hilversum en wij zagen en spraken elkaar toen herhaaldelijk. Mijn vrouw en ik hebben de geboorte van zijn eerste kinderen meegemaakt, wij bezochten elkaar op verjaardagen, wij zijn er over en weer te gast geweest. Dat was in de tijd dat hij bezoek ontving van Anton van Duinkerken, van Albert Helman, van Johan Fabricius, van Stijn Streuvels; dat hij een werkkeet liet bouwen in de nog open tuin achter het huis-in-de-rij, dezelfde die hij later weer op liet zetten in Waalre, tien minuten gaans van zijn huis. In die tijd kende hij Hilversum en het Gooi en het Goois cultuurleven als niemand anders. Aan het katholieke streekblad werkte hij met grote kundigheid en ijver, zoals hij alles wat hij ter hand nam met een vinnige toewijding en met bekwaamheid doorzette en tot een goed einde bracht. Dat ‘vinnige’ behoorde bij hem. Toen hij zijn literaire gaven ontdekte, zijn vermogen om te vertellen, om het leven te herscheppen in verhaal en roman, nam dit nieuwe heel zijn wezen in beslag. Met een vinnigheid die de vreugde niet uitsloot, werkte hij aan zijn talent. Hij lás met dezelfde gedrevenheid waarmee hij schrééf: Hamsun, Strindberg, Thomas Mann, Mauriac, Colette, Graham Greene, Julien Green en zoveel anderen. Hij waardeerde met zuivere distinctie en was geestdriftig over een nieuwe sterke roman.

[p. 362]

Ik herinner mij hoe zijn eerste grote en misschien dichterlijkste boeken ontstonden: Kinderen van ons Volk en - vier jaar later De schone Voleinding. Een anecdote in verband met het laatstgenoemde boek mag ik nu wel vertellen. Hij had mij het boek broksgewijze verteld en er stukken uit voorgelezen. De vete in de parochie werd eindelijk bijgelegd, de oude Sleegers ging door de knieën, de pastoor kon zijn feest vieren en zijn leven nam een rustig einde. Het boek was al gezet bij Paul Brand en nog steeds ontbrak de titel. Weet jij niks? zei hij zaterdags tegen me. En 's anderdaags was het er opeens, met associatie aan een versregel van Henriette Roland Holst. Ik zou hem verrassen. Daar kwam hij samen met Gerda uit de Hoogmis bij ons langs. Ik tikte tegen het raam en wenkte hem binnen. ‘Ja hoor, ik heb de titel’. - ‘Ja, dat zal wel...’ - Kom nou eerst binnen’. - ‘Nee, direct zeggen’. - ‘Nou dan: De schone Voleinding’. Hij was zichtbaar verrast. ‘Dat ís het. - Hoe kom je d'r an? Maar is het goed Nederlands?’

Ik herinnerde hem aan het gedicht ‘De Moeder’ uit Opwaartsche Wegen met de laatste regel:

‘O schoone voleinding van schoonen krans’

Voleinding van het werkwoord voleinden.

‘Ja natuurlijk, prachtig. Nu maar direct Brand opbellen. Het afdrukken kan morgen beginnen’. En hij stond al aan de telefoon.

Ook heb ik zijn weifeling meegemaakt omstreeks 1930, of hij al dan niet zijn baan als journalist zou prijsgeven om zich geheel aan zijn scheppend werk te kunnen geven. Roekeloos en onbezonnen was hij niet, het lag niet in zijn aard. Maar zijn zelfvertrouwen en zijn kordaatheid brachten hem meer dan eens tot een moedig besluit. Zo ook toen. En in 1933 verhuisde hij met zijn gezin naar ‘De Romeyn’ in Deurne. Wij zagen elkaar van toen af minder, maar op belangrijke ogenblikken van ons leven en in de ontwikkeling van zijn werk zochten wij elkaar op.

Onze correspondentie kwam echter na de Hilversumse periode eerst goed op gang. Zijn brieven heeft hij mij nagelaten als een kostbaar aandenken. Ze bezitten de warmte van zijn goede hart, de noblesse van zijn geest, de speelsheid van zijn pen.

In de tijd der bezetting schreef hij me ook uitvoerig, hoe men van Duitse zijde steeds sterker bij hem aandrong om mee te doen. In Bevrijd Vaderland, dit grote boek, kan men lezen hoe deze kleine maar weerbarstige man zijn eer als vaderlander ongerept hield en alle ellende en wraakneming trotseerde. Er zijn ook brieven bij met een verdraaid handschrift op de enveloppe, die mij ‘ergens uit Nederland’ werden toegezonden. Hij was toen ondergedoken en het gezin lag veiligheidshalve uiteen.

En nu - telkens neem ik weer zijn laatste brieven ter hand. Vooral die brief uit de voorzomer van dit jaar, waarin hij schreef over A burnt-out case van Graham Greene en Chaque homme dans sa nuit... van Julien Green. ‘Ik ben er aan begonnen. Van de eerste bladzijde af dat magische dat Green als auteur sterker heeft dan Graham Greene, en ook dan een Mauriac.’ En uit dezelfde brief: ‘Ik ben nog bezig aan het boek over

[p. 363]

Streuvels (na dat over de Aa-Bee-fabrieken voltooid te hebben). Een nieuw boek heb ik nog niet in het hoofd. Maar dat kan nog komen. Vanzelf zou ik graag met een nieuw boek voor de dag komen in het jaar, waarin ik 65 word. Maar deze gedachte is een bijkomstige ijdelheid en ik forceer niets. Wat in de Nederlandse litteratuur luidruchtig omgaat laat zo'n smaak van lusteloosheid na. Neem je boeken uit andere litteraturen, zoals ik noemde, dan genees je van die onmachtsgedachten. Het is allemaal zoveel sterker, groter. Indertijd, toen Vestdijk Nederlands candidaat voor de Nobelprijs was, werd Camus de bekroonde en je kon niets anders zeggen dan: ja:, natuurlijk, vanzelfsprekend. Ik geef niet Rumeiland en niet Het Vijfde Zegel en niet de essays over Emily Dickinson en Rilke, maar wel de tien delen Wachter cadeau voor een eerste hoofdstuk uit een roman van Julien Green, die naar mijn idee de Nobelprijs niet minder zou sieren dan Roger Martin du Gard.’

Het nieuwe boek is niet meer geschreven. Het raadselachtig ongeluk met de trein leidde het einde in. Zijn toegewijde secretaresse, Lenie van der Linden, dicteerde hij nog een brief ‘met alle dank voor je bijzonder bemoedigende woorden.’ En toen kwam het verbijsterende bericht die vrijdagochtend in de Volkskrant.

Het was een voorrecht hem opgebaard nog éens te mogen zien, ernstig, in vrede, in grote rust uitgestrekt. Zijn uitvaart was sober en vroom en in zijn eigen Brabantse stijl. Het regende en woei, toen het vendel van het schuttersgilde over het graf zwaaide. Hij zou geglimlacht hebben om die laatste hulde, een beetje weemoedig, en oprecht.