Roeping. Jaargang 37

[p. 254]

Lex Mizee
De Grafkamer

Het kind liep langzaam de tuin in, liep om de rhododendronstruiken heen naar het grasveld en zette de grote, pluche beer die het bij zich had in het gras, ging tegenover hem zitten. ‘Ik ben twaalf jaar en ik word de tuin ingestuurd’, dacht ze, ‘ze wil me kwijt. Ze wil zeker weer eens d'r hart ophalen in die kamer waar geen mens mag komen, 't Stinkt er naar de dood’. Ze had net zo'n vage voorstelling van de dood als van kinderen krijgen; wist alleen dat het pijn deed, soms heel erg. Haar eigen moeder was veertien dagen na haar geboorte gestorven; ze was er toevallig achter gekomen, toen ze op een bidprentje plotseling de datum had gezien: 14 januari 1950. Ze was gaan tellen: ze was in dat jaar geboren en 1 januari was ze jarig. De getallen waren in haar ogen gekropen, sprongen als gekken in haar hoofd.

Een kind kwam uit de buik van een vrouw en het deed pijn; dat wist ze, hadden andere kinderen haar verteld. Als een verre dreiging voelde ze, dat de man er ook iets mee te maken had, maar dat was nu niet belangrijk. Als het kind uit die buik was gekomen moest de moeder nog dagenlang in bed blijven, dat had ze wel eens gezien. De vrouw had het kind toen tegen zich aan gelegd en het was aan haar gaan zuigen.

Ze was uit de buik van haar moeder gekomen en toen was die moeder dood gegaan op 14 januari 1950.

Het gras stak in haar benen die vreemd lang waren geworden het laatste jaar. Haar voeten lagen ver weg, ze moest haar handen een hele reis laten maken voordat ze er waren, een spelletje, dat ze als klein kind al speelde.

‘Kun je me verstaan?’, zei ze opeens tegen de beer. Ze geloofde hem niet meer. Grootmoeder had laatst tegen haar gezegd, dat ze te oud was om met poppen te spelen.

‘Ik speel niet met poppen’, had ze geantwoord en toen was ze alleen geweest als die grote boom midden op het grasveld in de winter. De woorden waren stukjes sneeuw geweest op zijn takken. Die beer was haar moeder geweest en daarna vooral haar vader. Als ze haar ogen dicht deed en haar handen op zijn pluche lijf legde was ze bij hem, voelden ze zijn harde kleren. Ze drukte het beest tegen zich aan en even kwam het oude gevoel weer terug. Dicht kroop ze tegen hem aan.

‘Hoelang blijf je thuis?’

‘Vier dagen, dan moet ik weer weg’.

‘Waarom moet je dan weer weg?’

[p. 255]

‘Omdat ik geld moet verdienen, anders worden we arm’. Zijn stem trilde tot in haar maag; ze begreep zijn praten niet meer.

‘Waar ga je naartoe?’

‘Naar Joegoslavië. Ik zal een mooie pop voor je meebrengen’.

De boom op het gazon keek haar aan.

‘14 januari’ dacht ze. ‘Ik heb haar dood gemaakt, al kon ik er niets aan doen’. Ze vond dat niet zo erg, want ze had haar nooit gekend. Maar toen was hij op reis gegaan, steeds maar op reis en steeds had hij poppen voor haar meegebracht, poppen uit alle landen waar hij als een grote vogel op neerstreek en geld verdiende. Onderwijl woonde zij buiten, bij haar grootmoeder, een zware boom, waar ze onder kon wegkruipen. Als het bezoek iets zei van haar poppen tilde de oude vrouw even haar hand op en dan begonnen ze over iets anders te praten.

De pop uit Griekenland was haar moeder geweest. Frankrijk, Spanje en België waren haar broers geworden, met wie ze nog een paar jaar geleden onder de boom had gespeeld. Ze waren allemaal dood gegaan, weggelopen uit haar gedachten. Soms zaten ze nog in de grote beer, ze konden er allemaal in. Maar ze waren dood, het waren poppen geworden.

Vandaag ging de beer dood, ze voelde het.

De grote vrouw was al naar de kamer gegaan, het was vandaag 28 augustus. Dat was de dag dat ze grootvader begraven hadden. Dan ging ze naar de kamer waar niemand mocht komen, zij ook niet. Je kon niets aan haar zien en toch wist je het: ze was dan een stoet vol zwarte kleren. Nooit had ze gevraagd om mee te gaan, al was ze er niet bang voor; de oude vrouw had ook nooit gevraagd om met Frankrijk of België te spelen.

De beer stierf. Ze had het gevoeld toen de zwarte optocht door het huis begon te trekken en toen ze vanmorgen op school moest antwoorden op de vraag hoeveel 2 × 14 was, had ze duizelig naar het bord gekeken en gezegd: ‘28 augustus’; ze hadden gelachen.

Haar armen en benen waren te lang geworden en 2 × 14 was 28, daar was niets aan te doen.

‘Doet het pijn, doodgaan?’, vroeg ze aan de beer. Ze tikte met haar voet tegen zijn poot, dorst hem niet meer beet te pakken, rook weer de muffe stank van de kamer waarin grootvader boven aarde had gestaan. De optocht was nu in die kamer en de gebeden van al die mensen op die dag rolden heen en weer, een ver onweer. Vader dook met zijn vliegtuig neer op alle poppen van de hele wereld en sloeg ze dood. Griekenland bleef zonder hoofd liggen, van Spanje was alleen nog maar een hoop armen en benen over. De beer viel om, hij viel en bleef met zijn benen in de lucht liggen. Hij riep om hulp met zijn benen, maar hij was dood, zijn ogen waren van glas, net als het deksel op die kist.

[p. 256]

Ze sprong overeind, dook omhoog en stond alleen op het gras. Toen zette ze haar linkervoet op zijn nek, ging op die voet staan. Met een knappend geluid brak het staafje in zijn nek. De stof scheurde en toen ze bij hem neerknielde en hem optilde rolde het zaagsel van zijn ingewanden naar buiten. Ze ging weer staan en voor het eerst zag ze hoe groot het grasveld was.

Op de drempel, terug naar het leven, bleef de oude vrouw staan, keerde zich nog even naar hem toe. Het was nu acht jaar geleden dat ze hem naar het kerkhof gebracht hadden. Ze was er nooit meer geweest.

Toen ze terugkwam van de zwarte tocht, was ze naar deze kamer gegaan en had de klok stilgezet. Bij haar leven zou er niemand meer komen; zelf maakte ze er niets meer schoon. Als de stank van de bedorven lucht te sterk werd zette ze een raam open, dat was alles. Hierbinnen legde ze zich naast hem, waakte over hem als een engel des doods, verging met hem in stof, woei weg naar hem toe. Hun levens waren teveel in elkaar gegroeid dan dat ze het kon laten.

Buiten wachtte het kind, dat haar verdriet over haar poppen had verdeeld en er nooit iets van vertelde, net zomin als zij sprak over de grafkamer. Ze sloot de deur, ritselde door de lange gang en liep de tuin in. Het felle zonlicht sloeg in haar ogen en even bleef ze staan.

Het kind stond stil, omhooggegroeid uit de aarde, het hoofd gebogen over iets wat ze in haar armen had: een vraagteken naar het leven. Ze zou niet lang meer kind zijn, dacht de vrouw. De schamelheid van de overgangstijd was het laatste half jaar snel over haar gekomen.

Pas toen de zwarte schaduw over haar heen gleed, merkte het kind haar. Ze schaamde zich voor wat ze gedaan had en tegen de lange schaduw op het gras zei ze: ‘Hij is dood net als alle anderen’.

‘Dat kon niet anders’, zei de oude vrouw, ‘hij was oud. Alleen bomen en huizen worden ouder dan de mensen; dat is moeilijk om te begrijpen. Wat heb je met hem gedaan?’ ‘Ik wilde hem onder de aarde duwen’, zei het kind. ‘Dat was gemeen, je kunt een pop niet begraven’.

De zon vloog door haar haren, liet haar smalle nek donker en daar legde de vrouw haar hand. Het kind drukte zich tegen die hand aan, boog het gezicht naar boven. Ze huilde stil; toen de oude vrouw haar tegen zich aan hield, trilde ze over haar hele lijf.

Toen het smalle lichaam stil werd in haar armen, zei ze: ‘Hij is dood en je moet hem wegbrengen en er niet meer aan denken’. Vol schrik voegde ze eraan toe: ‘Als je wilt kun je nog wel eens naar hem gaan kijken’.

‘Hij is dood’, zei het kind, ‘Het is een pop. Maar ik begraaf hem niet en ik gooi hem ook niet in de vuilnisbak. Ik wil hem in de kamer brengen waar niemand komt, mag dat?’

[p. 257]

Zij namen elkaar bij de hand, ze waren even oud nu, want beiden gingen iets geheel nieuws doen. Ze liepen over het gras, onder de grote boom door naar het huis, dat op hen stond te wachten.

De kamer sloeg op het kind neer met z'n zware lucht van meubels en stoffering die lang niet meer schoongemaakt waren. Het verdriet om de nieuwe geboorte bleef in haar keel steken, toen ze dit pakhuis van de dood zag. Niemand had ooit de tranen van de grote vrouw mogen zien; hier lagen ze tussen de boeken, tussen alle kleinigheden die hier samengebracht waren. Het schaarse licht, dat toegelaten werd, diende slechts om te schaduwen: het ingevallen gezicht van een opgebaarde.

Ze klemde de beer tegen zich aan, wachtte tot de vrouw iets zou zeggen.

‘Hier heeft hij altijd gewoond’ 'zei deze. Ze sprak kort, kon haar onzekerheid nauwelijks verbergen achter haar kracht, waar mee ze iedereen, behalve hem, van zich af had weten te houden. Ze liep door de kamer, schaduwen sprongen nerveus om haar heen.

‘Kom hier, liefje’, zei ze. Het kind kwam naar haar toe. Ze had haar hier niet binnen moeten laten, een graf verdraagt dat niet. Hij is dood, had het kind gezegd, 't is een pop. ‘Kijk’, zei ze en wees naar het portret boven de haard, ‘je zult hem niet meer kennen, dit was je grootvader’.

De verleden tijd van de woorden maakte haar onzekerheid alleen maar groter. Het kind staarde verbaasd naar het schilderij, waar stof en schimmel tussen de dik aangezette verf het gezicht van de man vernield hadden. De lippen waren zwart, het linkeroog bijna verdwenen, de mond vertrokken tot een groteske grijns. De walm van het bederf sloeg hen beiden tegemoet. De oude vrouw zag het allemaal voor het eerst; de woordeloze verbazing van het kind naast haar was voldoende om haar te laten zien. Opeens wist ze, dat ze mee zou gaan in deze onderwereld of dit bederf op een brandstapel gooien. Ze was een leven lang streng voor zichzelf geweest en ze zou één van die twee dingen doen. De beer kraakte in de krampachtige omhelzing van het kind. Duizelig zag ze de man op zich afkomen, rook zijn bedorven adem. Ze moest bijna overgeven en wendde zich af naar haar grootmoeder. Verbaasd zag ze, dat de kracht uit de oude vrouw was weggegleden, dat ze klein was geworden van verdriet. Haar maag bedaarde. ‘Je moet niet doodgaan’, zei het kind, ‘je moet niet doodgaan, anders heb ik niemand meer. Zul je niet doodgaan?’

‘Ik ga niet dood’, zei de vrouw, ‘wil je het raam open zetten?’ Het kind schoof het zware gordijn opzij en de schaduwen vluchtten weg. Ze opende het raam en liep terug naar de haard.

De oude vrouw had het schilderij van de muur genomen.

‘Trek je vest uit’, zei ze, ‘we moeten het schoonmaken, je moet hem zien zoals hij werkelijk geweest is’. Toen het kind aarzelde: ‘Je hoeft het daarna niet meer te dragen, je krijgt een nieuw’.

[p. 258]

De bloemen op het zomerjurkje bloeiden fel op in het licht toen de wol van haar magere schouders gleed.

‘Mag ik je helpen’, vroeg ze en toen het grote, mismaakte gezicht op de tafel lag, namen ze ieder een mouw en streken de dood weg van zijn mond, uit zijn ogen. Ze kamden zijn haren tot een golvende, grijze berg. Zijn nieuwe adem blies krachtig door het open raam. De beer lag doodstil naast de man.

Toen zij klaar waren nam de vrouw het schilderij. Haar handen lagen liefkozend rond zijn gezicht, hoog tilde zij hem boven zich uit en hing hem weer boven de haard. De zwarte mouwen van haar japon gleden terug, vlaggen halfstok.

Zij keerde zich van hem af en zag het kind, dat de beer met beide handen ver van zich afhield.

‘Nou zijn ze alle twee dood’, zei ze, ‘waar mag ik de beer zetten?’ De oude vrouw nam het beest en zette het naast het schilderij op de schoorsteen.

‘Hier’, zei ze, ‘hier moet het staan’.

‘Ja’, zei het kind, ‘dat is goed’.