Roeping. Jaargang 35

[p. 597]

Jan Beerends
Verbondenheid met de door-de-weekse werkers

Gabriël Smit is iemand die men zo nu en dan tegenkomt.

Gewoonlijk maakt hij de indruk voortvluchtig te zijn en ik geloof dan ook dat hij zich vaak achtervolgd voelt, achtervolgd door de vele beslommeringen en bezigheden waaraan hij zich niet onttrekken kan - bij hoeveel aangelegenheden is Gabriël niet betrokken -. Het schijnt zelfs dat het onontkoombaar gejakker hem aantrekt, hoezeer het de dichter in hem beangstigt. Steeds weer tracht hij te ontvluchten maar het lukt hem nooit.

De een vraagt om een artikel in zijn blad, een ander nodigt hem uit tot het houden van een lezing of om in een commissie te zitten en weer een ander zeurt om een gelegenheidsvers. En Gabriël zegt ja, zegt altijd ja en voelt zich voor de zoveelste maal bezwaard.

Wie is toch die haastige voorbijganger die in zijn naam de namen van een hemels boodschapper en een eerzaam handwerk heeft verenigd?

Ik ken hem reeds vanaf de tijd toen wij samen, met Bernard Verhoeven, Jop Pollmann en Irma Meijer in de redactie van ‘Bouwen’ zaten [1931-1940]. Ik vlei mij niet met de hoop dat onze huidige generatie dit tijdschrift nog kent. Het onderscheidde zich van bladen als ‘De Gemeenschap’ en ‘De Nieuwe Gemeenschap’ door zich met bijzondere aandacht te richten op de practijk van het culturele leven of wat daarvoor doorging. De taak welke de redactie zich stelde beperkte zich niet tot het geven van openhartige kritiek of het publiceren van theoretische beschouwingen, maar voerde over deze grens heen tot daadwerkelijke steun aan het moeizaam zwoegen van alle dag terwille van onze culturele emancipatie.

Talrijke initiatieven welke, hetzij direct hetzij later, hebben geleid tot al dan niet in stichtingen verankerde activiteiten werden door ‘Bouwen’ genomen of gesteund. Wij denken aan lekenspel-actie, filmfront, literatuur-verspreiding, Nederlands-Vlaamse cultuurkringen en niet het laatst aan het stichten van het cultuurcentrum ‘Drakenburgh’.

Ik memoreer dit omdat de aanwezigheid van Gabriël Smit in déze redactie m.i. kenmerkend is voor de man waar het hier omgaat. Als literator en strijdbaar ‘jongere’ had hij gemakkelijk een plaats kunnen krijgen in een van de twee ‘Gemeenschappen’ waarin meerdere van zijn en onze vrienden zaten. Dat hij ‘Bouwen’ koos, het orgaan dat geen afstand creëerde tussen de culturele upperten en de dagelijkse zwoegers van de altijd tekortschietende practijk,

[p. 598]

manifesteert zijn sterk gevoel van verbondenheid met al deze door-de-weekse werkers. Hij heeft dit gemeen met de even aristocratische als democratische Bernard Verhoeven.

Als ik mij bewust word hoe vluchtig de meeste ontmoetingen met Gabriël Smit waren en hoe zeldzaam de uren voor een langer en dieper gesprek, verbaas ik mij over het toch onmiskenbare gevoel hem te kennen en hem in gedachte een vriend te mogen noemen.

Ik hoop dat ‘Roeping’ een foto van hem afdrukt, liefst ten voeten uit want een ‘kop’, hoe knap ook door de fotograaf genomen, mist het karakteristieke van de totale figuur. Men moet zijn gehele gestalte zien, zich zijn staan herinneren, zijn lopen, zijn gebaren, de houding van zijn hoofd en de klank van zijn stem.

Die ogen heeft om te zien, ziet dan meer dan de buitenkant, hij ziet de mens die Gabriël Smit is. Het lichaam liegt niet.

Sommigen zullen zeggen dat hij een vlotte en gezellige jongen is. Anderen kennen hem als een bijzonder sympathiek spreker, populair bij velen omdat hij zo ‘gewoon’ doet en weer anderen eren in hem de eenvoudig-vrome dichter die door het volk verstaan kan worden.

Ieder van hen heeft gelijk. Hij is een gezellige jongen, maar niet omdat hij zich bij tijd en wijle met veel charme in de gezelligheid stort, maar omdat hij van nature metgezel is. Hij is een altijd door het leven aangeraakte en bewogene. Een zeer kwetsbaar mens die de pijn van het bestaan ervaart, in zichzelf en in het bestaan van anderen. Wat hem én trouw én voortvluchtig maakt is, geloof ik, - méér dan de hem achtervolgende beslommeringen - dit achtervolgd en achterhaald en aangeraakt worden door het altijd martelende en toch zo verrukkelijke leven. Trouw omdat zorg en leed saamhorig maakt, voortvluchtig omdat het eiland Pathmos het vaderland van de dichter blijft en hij daarheen steeds weer ontsnappen wil.

Gabriël Smit is én in selecte én in brede kringen een populaire figuur, hij weet dat, schept er ongetwijfeld een zeker behagen in, is zich dit onontkoombare gevoel van behagelijkheid bewust en voelt zich daar in toenemende mate onbehagelijk bij. Dit voert hem zo nu en dan tot de spelsituatie tussen gewoon-zijn en gewoon-doen. Een spelsituatie welke hem de mogelijkheid biedt tot zelfopenbaring én tot verhulling van het eigen ik. Ik geloof niet dat hij gauw in zijn schulp kruipt maar het veilige gevoel nodig heeft een schulp te bezitten. Die ‘gezellige, vlotte’ Gabriël is schroomvalliger dan hij lijkt. Beluister zijn verzen en ge hoort een ingehouden stem, aarzelend op de grens van de stilte.

Het zal niet de bedoeling van de Roeping-redactie zijn mij over het literaire

[p. 599]

werk van de jubilaris te doen schrijven, maar zijn dichterschap is zo wezenlijk met zijn persoon verbonden, dat het onmogelijk is er geheel over te zwijgen. In zijn gedichten immers openbaart zich zijn wezen het zuiverst.

Soms als ik gedichten lees van dichters die ik zeer bewonder, bekruipt mij nochtans het gevoel te lezen in een brief welke niet voor mij is bestemd. Het is dan of ik een onbescheiden blik sla in de intimiteit van een zieleleven dat zich in een onbewaakt moment ontsloot. In de verzen van Gabriël Smit daarentegen voelt de lezer zich aangesproken. De stem die hij verneemt klinkt als de stem van een vriend die hem iets mededeelt en dit doet in ongeveinsde oprechtheid. Vandaar wellicht de grote aantrekkingskracht welke van dit werk uitgaat en ver heenreikt over de literaire belangstelling van een kleine kring. Nog niet lang geleden wilde een krantenverkoper op een station mij zijn laatste Volkskrant niet verkopen omdat daar een vers van Gabriël Smit in stond en hij diens verzen, naar hij vertelde, steeds uitknipt en bewaart. ‘Ze doen je zo goed’ zei de man. Het betrokken vers was stellig niet zijn beste, maar het voorval blijft er even tekenend om. Het is dit ‘zich mededelen’ dat de mens en dichter Gabriël karakteriseert. Na ‘Bouwen’ zit ik nu met hem in het bestuur van Drakenburgh en nimmer deed ik vergeefs een beroep op hem.