Roeping. Jaargang 35

[p. 600]

Harriet Laurey
Gabriël, een mens

Om over Gabriël, de mens Gabriël zoals ik hem ken, te kunnen schrijven, moet ik mij evenzeer van hem losmaken als op hem concentreren. Losmaken - om niet doorlopend geremd te worden door het besef, dat juist hij zo weinig ronduit - blij gemaakt zal worden door zulk een stuk, van mij of van wie dan ook. En dat komt dan niet door die algemeen gebruikelijke - en meestal ook wel min of meer oprechte - bescheidenheid, die te huldigen figuren kenmerkt. Want Gabriël's bescheidenheid is van een andere, heel zeldzame en veel meer gecompliceerde aard. Zij is vergroeid met alle vezels van zijn wezen, zij bestaat niet op zichzelf als een al of niet naar voren springende eigenschap, maar zij is altijd aanwezig en kan in allerlei vormen tot uiting komen, onnadrukkelijk maar vanzelfsprekend als bloed in de aderen. Zij maakt deel uit van zijn begrip, zijn diep menselijk inzicht, van zijn mildheid, zijn eerlijkheid, zijn liefde en zijn geloof, van zijn ontroerbaarheid en onwrikbaarheid.

Ik geloof, dat zijn bescheidenheid eigenlijk aarzeling is, twijfel. Een aarzeling, die gegrond is op zijn nooit vertroebeld besef van het menselijk tekort.

Dit besef van het menselijk tekort in het algemeen, en van het zijne in het bijzonder, is de directe, vitale bron die zijn leven, elke vorm daarvan, inspireert. Het heeft hem mens gemaakt. Zo volledig als de mens in zijn na-paradijselijke situatie nog zijn kan. Een met alle littekens en letsels die aan zijn situatie inherent zijn, maar zonder vreemde vergroeiingen of tot invaliditeit doemende amputaties. Hij is volledig mens, en dat wil zeggen dat hij zijn menselijk tekort lééft, het is zijn punt van uitgang en van aankomst, het staat niet als een teken van onmacht tegenover hem, het is geen uitdaging die hij tegen beter weten in zou moeten bevechten om te overwinnen. Maar evenmin verleidt dit tekort-besef hem tot ontsnapping uit enige realiteit of tot een sceptische houding ten opzichte van zijn levensopdracht.

Want met zijn levensbesef verweven, en even wezenlijk deel van hem, is zijn liefde. Dat is liefde voor al het geschapene, omdàt het geschapen is; en voor al het door mensenhanden gemaakte, omdàt het door mensenhanden gemaakt is. Zijn liefde bestaat als aandacht, voor de onaanzienlijkste dingen even absoluut en warm als voor de opzienbarendste manifestaties van leven. Over die liefde heeft hij geschreven in een essay, dat in de eerste reeks van Vierluik verscheen. Daar staat eigenlijk alles over Gabriël in. Ik heb het pas weer eens herlezen en het roept de mens Gabriël, die ik ken, tot in de kleinste

[p. 601]

wezenstrekken op. Maar tegelijk voel ik het misverstand, dat - altijd en overal trouwens - door ieder woord wordt mogelijk gemaakt. Want wie Gabriël niet kent, en ook zijn werk niet, die zou uit diezelfde regels wel een ander mens kunnen ervaren. Hij zou, bijvoorbeeld, kunnen menen dat Gabriël Smit toch óók een wat sentimentele man is, die zijn emoties niet critisch beheerst voordat hij ze onder woorden brengt. Er staan regels in zijn essay over de liefde, die op zichzelf gelezen naar mijn gevoel ronduit sentimenteel zijn en daardoor, op zichzelf dus, zonder uitwerking blijven.

En toch zijn zij onmisbaar. Zij onthullen iets van Gabriël als mens èn als dichter. Zij onthullen vooral, hoe weinig deze twee gestalten te scheiden zijn.

Gabriëls mens-zijn is zo volledig, dat het altijd onverdeeld aanwezig is. Of je hem ontmoet in de trein, of een kop koffie met hem drinkt in een café, of hij bij je thuis een boterham mee-eet, of voor een willekeurig publiek een lezing houdt, of je hem, haastig, even op de krant spreekt of een urenlang gesprek met hem hebt over mensen, gedichten, geloof, of muziek, hij is altijd de héle Gabriël, en dezelfde van de vorige keer èn van de volgende.

Zo is ook zijn critisch vermogen geen apart functionerende capaciteit, niet iets wat hij inschakelt wanneer dat nodig is, maar een deel van hemzelf, waarin zijn liefde, zijn emotionaliteit, zijn geloof, àlles van hem geënteresseerd is. En als hij schrijft, schrijft hij ‘met alles tegelijk’. Zonder enige speciale gerichtheid op litteratuur. Dat wordt het, dank zij hemzelf, wel òndanks hemzelf. Of het wordt het niet. Dat is voor Gabriël zelf niet een belang van de eerste orde. En wanneer in hem een zekere sentimentaliteit naar boven komt [de sentimentaliteit die elke complete mens wel in zichzelf kent, maar die wij gewoonlijk uit een soort gêne maskeren of corrigeren], dan verhinderen zijn eerlijkheid en natuurlijkheid hem, daar uit litteraire overwegingen correcties op aan te brengen.

Ook ten opzichte van anderen is zijn critische instelling doordrenkt van zijn menselijkheid. Meer dan men bij een litteraire critiek verwachten zou, en meer ook wellicht dan objectief bezien wenselijk is, houdt Gabriël rekening met de mens in de auteur, de bedoelingen achter het werk. Uiteraard gebeurt dat voornamelijk bij werken van middelmatig of gering formaat; een werkelijk artistiek geladen werk komt aan dat ‘hoger beroep’ immers niet toe. Al ben ik het eigenlijk zelf nooit helemaal eens met Gabriël's wijze van recenseren, ik zie toch ook heel duidelijk, dat hìj niet anders zou kunnen of mogen. En hoeveel belangrijker is tenslotte een mens, zeker de mens Gabriël, dan alle litteraire critiek als zodanig!

Zijn oprechtheid is voor Gabriël een wijze van bestaan. Het is zijn enige mogelijkheid. Het is ermee als met zijn geloof: hij doet er zijn goed en zijn kwaad mee, hij slaapt en werkt en eet en drinkt ermee. Het maakt hem tot de

[p. 602]

man, die voor niemand ooit een toevallige ontmoeting kan zijn. Hij betekent, al of niet direct aanwijsbaar, iets dat nooit meer helemaal uitgewist wordt in elk leven waarin hij binnenkomt. Ik weet niet of hij vijanden heeft - dat zou trouwens mijn bewering niet ontzenuwen -, maar zijn vrienden, zijn wezenlijk menselijke banden, zijn talloos. Hij inspireert tot groot vertrouwen. Vertrouwen in zijn begrip en medeleven, in zijn onwankelbaarheid en diepe inzicht. In zijn intelligentie en levenservaring. Het lijkt of hij de problematiek en de tragiek van het oneindig gecompliceerde menselijk bestaan als een magneet naar zich toetrekt. Mensen van de meest uiteenlopende geaardheid en uit de meest verschillende milieus maken hem deelgenoot van wat zij voor ieder ander verbergen, vragen zijn bemoediging en zijn raad. Zijn eigen hart loopt over van al het daarin uitgestorte leed.

Dat wordt zijn persoonlijk lijden, het maakt deel uit van zijn persoonlijke opdracht. En eerder dan er aan te willen ontkomen, steekt hij er zijn handen naar uit. Hij kan het, als het ware, niet eens missen, het hoort bij zijn menselijkheid.

En zoals hij leeft, zo schrijft hij, lijkt mij, ook zijn gedichten. Zij komen niet tot stand in een verbijzonderde, tijdelijke gemoedstoestand; zij ontstaan overal waar hij ze vrijlaat. Zo tenminste ervaar ik ze - zo vitaal, zo oprecht, zo zuiver. Vooral zijn latere gedichten - die uit Ternauwernood al, uit Geboorte nog meer en vooral uit Ik geloof - maken op mij de indruk neergeschreven te zijn tijdens hun ontstaan; zij hebben de zeldzame, hevig vibrerende hartslag van de onmiddellijke eistentie, zij bestaan al tijdens hun geboorte. Ik ken eigenlijk geen andere nederlandse poëzie die tegelijk zo direct en zo ongekunsteld aandoet, zij ontroert even spontaan en subtiel als het leven dat erin weerspiegeld wordt, het leven van het gras, de ademhaling van de nacht, het trillen van voelsprieten die onzichtbaar eindeloos bewegen. Er is geen afstand tussen dat leven en Gabriëls poëzie daarvan. Dezer dagen hoorde ik een citaat van Boris Pasternak: ‘Creativiteit is vruchtbare existentie’. Feilloos dekt deze definitie Gabriëls bestaan, zijn menselijk dichterschap, zijn dichterlijk mens-zijn.