Roeping. Jaargang 35

[p. 789]

Journaal

SMIT - Gisteravond luisterden we weer eens naar een strijkkwintet van Mozart, met zijn klarinetkwintet zo ongeveer de allermooiste muziek die hoe en waar dan ook gecomponeerd werd, muziek van een hartverscheurende volmaaktheid. Van de duizend dingen die mij in het onuitputtelijke fenomeen Mozart altijd weer intrigeren, was het vandaag vooral het volgende dat mij bezighield.

Ik geloof dat het een grondwet van het artistieke scheppen - een grondwet trouwens van het menselijk leven - is, dat er altijd een afstand blijft tussen de intentie en het resultaat, tussen het bedoelde en het bereikte. Er is zelfs kunst, die aan deze afstand soms zeer sterke effecten ontleent. Om bij de muziek te blijven: grote stukken van Beethoven zijn eigenlijk nauwelijks meer dan manifestaties van deze afstand. In sommige zeldzame gevallen schijnt deze reikwijdte wel overbrugd: bedoelen en bereiken zijn samengevallen. Een paar willekeurige literaire bewijsplaatsen: een gedicht van Li Tai Po, een sonnet van Shakespeare, een paar gedichten van Goethe en Hölderlin. Die ondergaan we dan als een soort blikseminslag, een onverwachte genade.

Nu doet zich bij Mozart ten eerste het mysterie voor, dat deze interste zeldzaamheid zich bij hem herhaalde malen voltrekt: in kwintetten, kwaretten, concerten, symfonieën, sonates, kerk- en operamuziek, eigenlijk te veel om op te noemen. Natuurlijk heeft ook hij zijn inzinkingen gekend en heeft zijn muziek haar zwakheden en ongelijkheden, maar het aantal werkelijk ‘volmaakte’ stukken is toch bijzonder groot. Zó groot dat men in de verleiding komt te zeggen dat die volmaaktheid zijn artistieke habitus was.

Twee vragen: Gold voor hem dan die menselijke grondwet van het onbereikbare niet? En: Wanneer ze wel heeft gegolden en hij dus tot in zijn allermooiste muziek nog niet volledig heeft kunnen realiseren wat hij bedoelde, wat heeft er dan in godsnaam in zijn hart geklonken? Vrijwel al zijn allerbeste muziek is van een diepe melancholie, - is dat de wijze, waarop de onoverbrugde, allerlaatste afstand zich toch nog hoorbaar maakt? Maar goed, - als het langzame middendeel van het klarinetkwartet, dat stuk iedere keer weer verbijsterende muzikale volmaaktheid minder mooi is geworden dan hij bedoelde, welke voor mijn gevoel principieel onvoorstelbaar klankschoonheid heeft hij dan innerlijk gehóórd?

Soms denk ik - maar dat zal wel romantiek zijn - dat de schoonheid van die door hèm zelfs niet te componeren muziek een der oorzaken was van zijn vroege dood. Zij was eenvoudig niet te dragen door een mens. En wat de volmaaktheid en de bijna-volmaaktheid hier betreft, zij werden vaak met de dood anderszins ‘gestraft’. Schubert, Keats, Novalis stierven vroeg, Hölderlin trok zijn waanzin om zich heen, Mozart week uit in de witte koortsen van zijn Requiem.

TEGENBOSCH - De oekumenisch gezinden verwachten, en gehoord te termen van de pauselijke aankondiging terecht, dat bij het komende concilie gaat aanbreken een nieuw tijdperk in het samenleven der christelijke kerken. Verwachten zij, dat we dichter komen bij de ene kerk? De vraag moet even stellig, maar in andere zin, met nee als met ja beantwoord worden. Dat de afgescheidenen van het verleden nu zouden terugkeren onder het pauselijk oppergezag, de mariale dogma's zouden aanvaarden, onze wijze van sacramenten vieren en wat er verder specifiek katholiek is, is een illusie. Zo'n voorstelling berust op een miskenning van wat geloven betekent in een mensenleven. Geloven gebeurt niet volgens het ritme van concilies en vergaderingen: zijn groei en verval ontmoeten elkaar niet bin-

[p. 790]

nen de twaalf maanden van één jaar. Om van dit-gelovige tot dat-gelovige te worden heeft men tenminste die befaamde zeven jaren nodig, welke heten de periode te vormen waarin we één keer van vel wisselen. Mogelijk word ik nog ooit godloochenaar, maar ik zal ook met de beste inspanningen er het lopend kalenderjaar niet meer in slagen. Geloof gaat zo op in alle delen des levens als de scheut inkt die ik in een glas water spuit: ik krijg er het water niet meer van gereinigd. Van het geloof afkomen is minstens zo moeilijk. Er valt niet mee te opereren als met winkelwaar. Ik kan het nemen noch kwijtraken op het moment dat ik dat wil. Daar is nog in het geheel geen gedachte aan genade bij, maar eenvoudig een vaststellen hoe gelovigen blijkbaar zijn. Op het concilie zal dus niet de ene kerk gevonden worden; op zijn hoogst nog gerekend worden op eenheid als op een langzaam rijpende vrucht, aan welke rijping het concilie dan stellig zou kunnen bijdragen. Toch is dit niet het eigenlijke ja tot de vraag of we dankzij het concilie dichter bij de ene kerk zullen komen. Dit eigenlijke laat zich echter reeds ontdekken vanaf het eerste moment dat paus Joannes het concilie als oekumenisch concilie heeft bijeengeroepen. Dit ja is het ja van de organisatorisch, institutioneel verscheiden kerken, die deze verscheidenheid te boven groeien niet door in één instituut duizend instituten te bundelen, maar door boven het institutionele één in Christus te zijn. Het doel van de oekumene kan niet zijn slechts één instituut te willen. Oekumene willen en willen dat alle instituten wijken voor één, zijn tegenstrijdige willen. Bidt de bede: ‘dat allen één zijn’ wel twijfelloos daarvoor, dat allen binnen één instituut vergaderen? De meerdere christelijke instituten zullen blijven. Waren ze slechts om er aan te herinneren dat Christus' Kerk nooit geheel samenvalt met een bepaalde institutionele vormgeving. Het geheim van de kerk blijft geheim, en dat de kerk gebouwd is op de rots die Petrus is, wil immers niet zeggen dat ze dient te petrifiëren tot één exclusief instituut. Aldus schijnt men de invitatie tot oekumene van paus Joannes te mogen verstaan.

SMIT - Lambert heeft mij al een paar keer geschreven om bijdragen voor het Journaal. Ik heb hem over het algemeen na dergelijke verzoeken niet in de steek gelaten, maar ditmaal zag ik er toch geen kans voor. Ik had namelijk iemand gesproken, die ons Journaal zo interessant vond [interessant] omdat wij daarin zo fijn [fijn] tegen het kwaad in de Kerk van leer trokken, ook tegen de K.V.P., enfin, we schenen iets te doen met de dingen die men heilige kruisjes noemt en de man, die ik ontmoette, vond dat blijkbaar verrukkelijk.

Maar dan hoeft het voor mij niet meer. In zekere zin zijn zulke reacties voor mij genoeg om een jaar lang van het neerschrijven van dergelijke notities af te zien. Niet één van ons, daar ben ik zeker van, vindt het ‘interessant’ of ‘fijn’, hoogstens vinden wij dat wij het niet mogen laten. Wat mijzelf betreft: ik doe het altijd weer met wat men noemt een bloedend hart. Wanneer ik zoiets schrijf, schrijf ik niet over de rommel of ruzie in een willekeurige voetbalclub, ik schrijf over mijn broers en zusters, over mijn huis, over het gezin Gods zoals zich dat in de Kerk [gebroken] manifesteert. Ik schrijf over mijn hart, mijn vlees en bloed. En wanneer dat ziek is of defect en ik zie zo gauw geen ander middel dan er over te schrijven, dan doe ik dat, dan moet ik dat wel doen, maar wanneer gevoelens als ‘interessant’ of ‘fijn’ daarbij ook maar de geringste rol zouden spelen, zou ik begrijpen dat mijn instelling ten opzichte van het fenomeen fundamenteel niet deugde. Er is dus genoeg, maar Lambert moet nog even wachten. Dan kan de fijne meneer er intussen ook nog over nadenken.

TEGENBOSCH - Pater Jac. de Rooy S.J., van vele retraites bekend, heeft een brochure

[p. 791]

gewijd aan ‘Roeping’. Niet het zogeheten tijdschrift natuurlijk, maar de roeping tot een levensstaat. En natuurlijk maakt de brochure propaganda voor roeping tot de priesterlijke en religieuze levensstaat. Dat is een geijkte, misschien ook wel een goede methode. De ijver zijn wijn bekranst en onze jongelingschap in het klooster te krijgen, verleidt de pater nochtans tot spraakwijzen waarvan wij betreuren dat hij er zich toe geroepen voelde zo in dit drakerig verhaal.

Een meisje van 22 jaar aarzelde tussen het kloosterleven en het huwelijk. Er stond haar niets in de weg om het noviciaat te beginnen, maar van de andere kant scheen het haar toe, dat zij geboren was om moeder te worden. Op aanraden van haar leidsman onderzocht ze de ‘bewegingen’, die haar nu eens naar het religieuse leven deden verlangen, dan weer naar de menselijke liefde. Zij bemerkte dat ze op die dagen naar het religieuse leven verlangde, waarop ze edelmoedig was, trouw in het gebed en vol liefdevolle toewijding voor de naasten. Hoewel ze de grootheid van het huwelijk ten volle besefte, dacht ze toch slechts op die dagen aan het huwelijk, waarop ze zich minder edelmoedig voelde en down was. Toen zij dit verborgen egoïsme ontdekte, begreep zij dat haar spontane gedachten uitgingen naar het klooster: dat deze verlangens van de ‘goede geest’, de andere van de ‘kwade’ kwamen.

Te veronderstellen is, dat we hier te doen hebben met een proeve van het ons vertrouwde religieuse slang. In deze trant wordt er nu eenmaal gepraat als het gaat over ‘de wereld’ en ‘het klooster’. In dat geval gaat de pater vrij uit, tamelijk vrij uit. Valt hem geen persoonlijke kwaadaardigheid aan te wrijven. Maar valt de pater niet te diskwalificeren, het religieuse slang dan des te meer. Dit taaltje blijkt nu immers zoveel valse zelfgenoegzaamheid te verraden, dat het de religieuse staat zelf gaat verdacht maken. Nemen we pater De Rooy niet kwalijk, dat hij zich niet boven de gewoonten van zijn groep heeft kunnen verheffen, te stelliger klemt dan het bezwaar tegen de groep. De grootheid van het huwelijk wordt er ten volle beseft, zeker, ten volle, maar edelmoedigheid, trouw in het gebed en liefdevolle toewijding voor de naasten zijn de privileges van het klooster. Men moet wel helemaal down zijn om te willen trouwen. Of om het mals en mans te zeggen: door een kwade geest geleid. Is het pater De Rooy die zo denkt of is het de groep?

Het boekje is gecensureerd door prof. dr. J. Ros S.J.C. a.h.d. Pater De Rooy zal dus niet naar Rome of waar dan ook naar toe verbannen worden wegens gevaarlijke zieleleiding. Bij andere gelegenheden echter toont Jan Ros zich met meer kritisch vernuft begaafd. Wat hij in geval van toneelvertoning als drakerigheid zou afkraken, laat hij zijn confrater rustig vertonen wanneer het om roeping gaat. Waarschijnlijk neemt de censor zelf dit vrome wauwelende voorlichten ook niet au sérieux.

SMIT - Of ik een artikel over de verhouding tussen priester en leek wil schrijven. - Nee, meneer. - Maar het is toch een heel belangrijk, heel actueel probleem. - Ja, meneer. - We wijden er een speciaal nummer aan. - Moet u zeker doen. - Het wordt heel belangrijk. - Ongetwijfeld, maar ik zal er geen letter in schrijven en geen letter van lezen. - Waarom niet? U geeft toch zelf toe dat het heel belangrijk is? - Het is nóg veel belangrijker, maar momenteel doe ik niet meer mee. Ik wens mijn ogen niet te sluiten voor de ontzaggelijke problemen van de Kerk in deze tijd, ik wens mij er ook niet aan te onttrekken - alsof ik dat ooit kon! - Maar ik word langzamerhand van al die congressen, die brochures, enquêtes, rapporten, artikelen, redevoeringen, beschouwingen en referaten doodziek. Ik zeg geen ogenblik dat ze overbodig zijn, het zal allemaal wel moeten, er wordt ook een bewonderenswaardige dosis goede moed en kennis en overleg in

[p. 792]

gestoken, maar voorlopig zou ik graag een poosje gewoon naar de kerk gaan, tussen gewone mensen, met een gewone preek en allemaal niets bijzonders, gewoon met alle dingen waar al die congressen zich zo druk over maken. Ik wil een gewone gelovige zijn, niet eens een gewone leek, maar een gewone gelovige, en geen object van een verhandeling. Ik wil in een doodgewone, lelijke kerk zitten, met rust worden gelaten en een beetje met Onze Lieve Heer praten. Soms geloof ik plotseling niets meer van al dat geleerde gezwoeg, al die pastoraal-psychologie, dat wil zeggen: dan geloof ik dat het beslist niet helpen zal, dat het om heel andere dingen gaat en dat ze heel anders moeten worden bereikt. Hoe, - dat weet ik natuurlijk ook niet. Maar ik heb geleerd dat geloof genade is, en dat genade een geschenk is van God, waarover Hij uitdrukkelijk souverein beschikt. En uiteraard moeten wij verkondigen en de meest gunstige condities scheppen voor het ‘resultaat’ van die verkondiging, en ik wil ook niet ontkennen dat voor dit laatste een zekere studie nog is en misschien zelfs een congres, maar tóch... Voorlopig zal ik proberen gewoon te geloven, zonder brochures en zo. Als het niet lukt dan kan ik altijd nóg een congres bijwonen.

TEGENBOSCH - Ons vorstenhuis is christelijk maar zal wel het symbool voor onze nationale eenheid blijven, hoeveel niet-christenen er ook jaarlijks bij komen. Het is immers ook protestant en geen katholiek die er daarom bezwaar tegen heeft. [Men krijgt integendeel vaak de indruk dat de katholieken echte royalisten zijn; hangt misschien wel samen met hun monarchale kerkstruktuur, die ze gewenning aan een ceremoniëel zich vertonend gezag bijbrengt]. Maar het dunkt me dat vooral christenen er bezwaar tegen moeten maken, als ons vorstenhuis bij tijden zulk een onmiskenbare voorkeur aan de dag legt voor zaken, die geen serieuse kritiek verdragen. De zaak van George Adamski is er zo een. Dat Soestdijk op een Pinksterdag twee professoren en de stafchef van de luchtmacht mobiliseert, opdat ze in gezelschap van koningin en prins naar Adamski luisteren, bevreemdt de natie, vermits de erkende dragers van wetenschappelijke en militaire verantwoordelijkheid zich niet eerder positief over Adamski en zijn kosmische mededelingen hebben uitgelaten. Er is beweerd dat het Hare Majesteit om een kermisvermaak te doen geweest zou zijn. De vorstin zou zich met een nar hebben willen vermaken. Dat nu was ongetwijfeld zo'n kwetsend gedrag jegens de Amerikaan, dat wij aarzelen het Hare Majesteit toe te schrijven. Zo goedsmoeds iemand krenken geldt niet als vorstelijk. Houden wij het dus op een zekere lichtgelovigheid, dan zullen vooral de christenen hierdoor onaangenaam getroffen worden. Hun geloof is in het oog van de wereld zo al ‘dwaas’ genoeg.