Roeping. Jaargang 34

[p. 469]

Journaal

TEGENBOSCH - In Eindhoven komt een nieuw gemeentehuis. Naar ontwerp van Ir. J. van der Laan, die een paar jaar vóór de oorlog in een wedstrijd werd aangewezen als bouwheer. Sedertdien is de ontwikkeling van een en ander, jammer voor Van der Laan en Eindhoven, zover voortgeschreden, dat het eenieder duidelijk is, dat dit bekroonde ontwerp niet meer gaat. Het ging eigenlijk al nooit erg goed. Om redenen van gemak en van niet opnieuw hoeven nadenken is het Van der Laan onlangs toegestaan een nieuw ontwerp te maken. En nu is hij zo aan het hollen geslagen, dat hij zelfs een Naum Gabo heeft in-ontworpen. En bij Van den Broek en Bakema heeft hij iets torenachtigs geborgd. En er moet naar goed Eindhovense zede weer worden weggebroken, voor weer een boulevard, naar helemaal nergens ditmaal. Gewoon een boulevard van het stadhuis naar nergens. Het voorland inderdaad, willen wij hopen, van dit plan. Maar inmiddels heeft de raad het schetsontwerp goedgekeurd, en wel in deze stemverhouding dat de K.V.P. vóór, echter alle andere partijen tegen waren. Nu is weliswaar de Eindhovense K.V.P.-fractie de enige in de raad, gelukkig genoeg om een architect tot voorzitter te hebben, maar impliceert dit ook, dat deze fractie de enige bouwrijpe is? Hoe onthullend overigens, dit feit, dat een artistieke waardering het deel is van een politieke partij. Zijn er roomse principen in het geding? Dat moet dan wel in een bijzonder geheim consistorie zijn vastgesteld. Niemand van onze kennissen die het er aan zien kan.

Natuurlijk zijn we gewoon de dupe van een politieke streek. Binnen het terrein van de politiek valt overigens nog de vraag te stellen of het democratisch is te achten, met een zo vreemde meerderheid van stemmen de tegenpartij te vloeren. Waren er heilige roomse belangen in het geding, zou ik zeggen: goed, daar is de K.V.P. allicht K.V.P. voor, typisch belangen om met meerderheid van roomse stemmen beschut te worden. Nu het echter om een bouwwerk gaat dat het huis voor de hele gemeente moet worden, geneer ik me oprecht één van die tinussen te zijn die krachtens hun politieke keus dit gewild hebben.

- In het debat over het nieuwe ontwerp-Van der Laan zei één van de wethouders - wat zeggen wethouders al niet in debatten -, dat al het spreken vóór en tegen geen overtuigende argumenten had opgeleverd, slechts niet bewijskrachtige getuigenissen.

Vraag aan de wethouder: overtuigt u ons eens met argumenten, dat Rembrandt een genie is. Of uw vrouw lief. Of uw Bols beter dan welke andere genever.

Maar het hoeft niet. Wij zijn door het verkwikkend raadstafereel voor de zoveelste keer weer overtuigd, dat in het politieke debat een handig uitgebuit niet-verstaan voordeliger is dan welke poging tot verstaan ook. Dat de tegenstanders van Van der Laan mogelijk waren geïnspireerd door een plan, meer Eindhoven waardig, ontging de brave K.V.P. Of althans veinsde zij geslaagd het niet te bemerken.

VAN DER PLAS - Een jaar geleden kreeg ik van een kennis, als grap, een Rijmwoordenboek cadeau. Dezer dagen heb ik het boek voor het eerst sinds toen weer zien staan en het ingekeken. Ik denk dat er wel geen tweede soortgelijke uitgave in ons land zal bestaan als deze, samengesteld door Esther Hadassa Weyl, uit 1935. De naam van de samenstelster is bepaald een welluidende. Je kunt er een dichteres in vermoeden als Giza Ritschl [die vind je nog in bloemlezingen van de dertiger jaren; waarom, mag de hemel weten]. Haar ‘woord vooraf’ is al een fraai kunstwerkje op zich. Zij zegt daar veel over inspiratie en over ‘het vlug en harmonisch uitwassen [een gewas; een iets ontbloeien uit onze ziel]’.

[p. 470]

Dit rijmwoordenboek ziet zij ook als belangrijk voor dichters met beperkte technische mogelijkheden; want als zij deze niet onmiddellijk voor het grijpen hebben moet men dit gebrek aan vlotheid tegemoet komen, ‘want vlug moet het technisch materiaal aangewend worden. En waarom dat vlugge? Omdat Esther Hadassa Weyl de inspiratie ziet als een maar kort durend moment, dat metéén moet worden uitgebuit, anders komt er niets van terecht. ‘Voor de pasbeginnende dichter’ is dit boek ‘een uitkomst. Menig groot talent zou door gebrek aan rijmvaardigheid verloren kunnen gaan. Zouden vóór het verschijnen van Esther Hadassa Weyl's Rijmwoordenboek méér grote talenten zijn verloren gegaan dan erna? Haar eigenaardige opvattingen blijken bovendien uit het feit dat zij eigenlijk alleen bedelaar, vedelaar een mooi rijm vindt en bedelaar, ooievaar b.v. niet. En dan komen de ‘rubrieken’. Esther Hadassa Weyl zet - dit is wel de opmerkelijkste karakteristiek van haar werk - daar voortdurend woorden bij elkaar die helemaal niet rijmen. Als me één ding in bepaalde amateur-gedichten ergert, dan is het het soort rijmen als dit:

Beste Ka,
draag lila;

of

Het weer is typisch Maarts.
Toch ga ik bergopwaarts.

De samenstelster kent blijkbaar geen verschil tussen mannelijke en vrouwelijke rijmen, woorden die beklemtoond en onbeklemtoond eindigen. Onder Maas staat massa's; boven dwaas beunhaas. Zelfs is zij overigens al vaak fantaserende bezig met bepaalde onderwerpen, want men vindt onder ‘aas’ b.v. ineens ‘bladren massa's’, onder ‘bard’ ‘doorleden smart’ en bij ‘iet’ vindt men o.a. ‘drinklied, hertelied, klaaglied, leeuwerikslied, vogellied, wiegelied’, alsof er geen andere liederen zouden bestaan. Er staan ook zeer merkwaardige woorden in als ‘dading’ of ‘as-zing’ of ‘weinig’ of ‘bedezing’ of ‘glijdje’. Heerlijk lyrisch wordt zij met ‘donzige sneeuwigheid’, ‘bronzig bruin’, ‘avondmoe’. Onder ‘octopus’ staat ‘Jezus’, ik kan het niet helpen, ik lees maar wat. Maar echt niet lang meer, geloof ik. Als er dan tóch een Rijmwoordenboek gemaakt moet worden, waarom dan door Esther Hadassa Weyl?

Ik ben nog even vlug gaan kijken of zij niet in de Spiegel der Nederlandse Poëzie van Van Vriesland staat. Maar nee. Dan mogen we veilig aannemen dat Esther Hadassa Weyl zèlf nooit gedicht heeft. En dat is dan weer niet zo onbegrijpelijk.

TEGENBOSCH - In Het Parool van 15 december een verslag over de partijraad van de K.V.P. en daarin dit van de defensie specialist van de K.V.P., de heer J.J. Fens, die verkorting van de militaire dienstplicht ‘een vrijwel onmogelijke zaak’ acht: ‘dat de defensie een te ernstige zaak is om er verkiezingspropaganda mee te bedrijven. In verband met dit laatste laakte hij onbewimpeld de leuzen van de Belgische zusterpartij van de K.V.P., de C.V.P., dat zij de diensttijd in België van vijftien op twaalf maanden wil brengen’.

Een vreemd woord ontsnapt daar onze defensiespecialist, die blijkbaar argelozer zich bloot geeft dan je van zo'n man zou verwachten. Moeten wij immers niet concluderen, dat met ernstige zaken geen verkiezingspropaganda mag bedreven worden? Moeten wij almede niet duchten, dat hetzij de heer Fens hetzij één van onze andere specialisten binnenkort gaat twijfelen, of niet ons heilig geloof zelve een te ernstige zaak is om er partijpolitiek op te baseren? Neen, dit hoeven wij niet te duchten. Deze vrees is academisch. Intussen bekapittelt Fens onze minder ernstige zuster-K.V.P. in België. Wij echter heugen ons nog met welgevallen, dat België óók is voorgegaan in die frivoliteit om de vastenwet te verzachten. Niet dat vastenwet zo op het oog gezien iets met defensie uitstaans heeft,

[p. 471]

maar wie maakt uit wat met wat uitstaans heeft. Voorlopig zien wij reikhalzend uit, welke zaken de K.V.P. onnozel genoeg acht om er verkiezingspropaganda mee te bedrijven.

[Ernstig moet worden rekening gehouden met de kans, dat ik, een K.V.P.-vijandige courant citerend, dingen citeer die de heer Fens in het geheel niet gezegd heeft. Zelfs tegen hun eigen Burger zijn die rode jongens al woordverdraaiend opgetreden. Nietwaar, daar worden de journalisten journalist voor, ja dat is de kracht van de journalistiek, om allemans woorden te verdraaien].

VAN DER PLAS - Een dik boek over hedendaags snobisme gelezen; een Engels/Frans boek. De Belgen staan erin, de Nederlanders niet. Ten onrechte. Wij hebben dan wel geen Paardenrennen, geen Ritz Lounge en geen Cocktailparties bij Kardinalen, maar er blijft genoeg over. Het praten over Wijn, alsof we er ècht iets van wisten; het eten van bepaalde kaassoorten die we niet lusten. Plakplaatjes op achterruiten van auto's; namaakhonden voor diezelfde achterruiten; een bepaald soort bontpluimen op radio-antennes. Maar ook het omgekeerde: het serveren van heel goedkope landwijn, waarbij we kunnen opmerken dat we de góede goedkope adressen kennen. Het roken van Gauloises en het gebruiken van Italiaanse lucifers. Het verzamelen van Kerstkaarten, net-als-in-Engeland en kijk-eens-wat-een-kennissen. Het in trui verschijnen op het Boekenbal. En misschien ook wel het schrijven. ‘Een dik boek voor hedendaags snobisme gelezen, etc’.

TEGENBOSCH - De Catharinakerk in Amsterdam-West, een Palast uit de Bossche school, van de heren Evers en Sarlemijn, deeg en steeg gebouwd, zonder ramen weliswaar en zonder tochtsluizen zodat onze devotie niet kon verhinderen dat wij schier krepeerden, maar zo helemaal religieus. Men is ook liturgisch. De gemeente gaat na het offertorium, rij voor rij, heel ordelijk naar de offerschaal. De priester staakt zolang de offergebeden. Hij wacht al de tijd geduldig. En het is een tijd. Je moet voor de hofceremonie, die liturgie nu eenmaal wordt in zo'n kerk, wat overhebben.

Maar aan die muren is iemand bezig een crime te voltrekken. Lambert Simon, meesterschilder tot Utrecht, is daar bezig een nummertje kruisweg weg te geven, dat de lamlendigste zoetejezusprentjes in ergheid ver achter zich laat. Aan de Salszburger Biennale had deze Nedearlandse vertegenwoordiger van de christelijke kunst al een bar en boos huisvlijttafereel mogen bijdragen; de wanden van het Eindhovense Catharinalyceum heeft hij al zo groot ze zijn verkorven; maar nu hij zijn wangedrag ook gaat vertonen in een Catharinakerk moeten 's mans exploten toch eens nadrukkelijk worden gesignaleerd. Als men tegenwoordig in een warenhuis griezels van meubels of stoffen misprijst, is er meteen een juffer bij, om te verzekeren ‘dat dit toch waarlijk het allermodernste is’. En deze winkeljufslimheid schijnt me de heer Simon ook te bezitten. Geen andere kwaliteit kleeft zijn werk aan, als dat het net modern is. Of zelfs lijkt het wel het allermodernste. Zolang de heer Simon schildert, lijkt zijn werk trouwens al het allermodernste. Daarop wordt het verkocht. Aan progressieve ondeskundigen. Die immers in niets noemenswaardigs onderscheiden zijn van conservatieve ondeskundigen.

‘Hoe kunnen zulk degelijke architecten tolereren, dat die lummels van Simon in hun Bossche koek komen’.

‘Maar meneer, het is de architect zelf geweest, die ons de eerste statie geschonken heeft’.

O, Ja, dan s het duidelijk. Dan illustreert de progressieve vergissing die andere conservatieve vergissing. Dan vormen ze tezamen toch wel een schoon monument. Van roomse inspiratieloze ijver. En pretentie.

[p. 472]

VAN DER PLAS - Met Albert Heyn gepraat. [Over snobisme gesproken...] Over het pocketboek, ooit, misschien, eenmaal, wie weet, later, in zijn winkels. Hij had er voorbeelden van liggen: tamelijk obscure aanbiedingen, van het genre der premieboeken en boekjes bij damesbladen. Van ‘bekende Amerikaanse schrijvers’ [een term die seriesamenstellers al gauw in de mond nemen]. Hij was heel kalm, koel, nuchter, zakelijk. ‘We zouden het wel eens kunnen proberen. Hier en daar, om eens te testen. Niet uit liefde voor het boek of zo; maar misschien blijken die paar vierkante meter verkoopruimte die we ervoor [bij wijze van proef] inruimen meer op te brengen dan die zelfde ruimte met wijn b.v.. Dàt moet mijn critorium wèl zijn: waar verdien ik het meeste aan. En ik heb maar een helaas beperkte ruimte in die nieuwbouw-winkels. Dus het gaat er niet om dat ik per se boeken wil verkopen of voor ruimere verspreiding van het boek zou willen zorgen, maar het productief maken, het zo productief mogelijk maken van verkoopruimte’. Dacht hij dat één serieuze Nederlandse schrijver werk zou aanbieden bij niet-erkende uitgeverijen die aan kruideniers leverden. ‘Ach natuurlijk. Als ze zouden merken hoeveel duizenden exemplaren van zo'n kruidenier-pocket weg zouden vliegen zijn ze zó overgestapt? Er hoeft er maar één over te stappen. Dan komt de rest ook. Eerst was iedereen bang om in zo'n ordinaire pocket-editie op de markt te komen. Nu niemand meer. Straks is ook niemand meer bang om bij de kruidenier te liggen’.

Nou wij weer. In Amerika liggen Hemingway, Frost en Faulkner er al jaren.

TEGENBOSCH - Gehoord deze preek in Nijmegen: ‘De mens is geschapen. Uit Ziel. En lichaam. Daarom moet hij zowel met de ziel. Als met het lichaam. God prijzen. Loven. Eer brengen. En zoals een kind spontaan z'n moeder liefheeft. Zo moet ook de christenmens. Processie houden’.