Roeping. Jaargang 34

[p. 336]

Kroniek

Jan Beerends zestig jaar.

Op 6 september was ik ergens vrij ver hier vandaan en las ik geen krant. Ik zou overigens uit mijzelf niet of nauwelijks op het idee gekomen zijn. Maar nu zie ik in een intussen verschenen en nog niet eerder gelezen nummer van Katholiek Bouwblad dat Jan Beerends, de directeur van de volkshogeschool Drakenburgh, op 6 september zestig jaar geworden is. Wanneer ik goed ben ingelicht, heeft wat men ‘de pers’ noemt er niet veel aandacht aan geschonken. Dat is naar mijn vaste overtuiging een ernstig tekort. Er staan dagelijks zestigjarigen in de kranten, die honderdmaal minder recht op vermelding hebben dan hij. Ik weet wel dat het hemzelf niet deren zal, hij kent de kaart van katholiek cultureel Nederland zeker zo goed als prof. Rogier, maar laat ik dan toch - voor zo ver het in mijn vermogen ligt - hier iets proberen goed te maken. Want Roeping - ik heb het net weer op de binnenzijde van de omslag gelezen - is een cultureel maandblad en wat Jan Beerends voor de cultuur onder de Nederlandse katholieken heeft gedaan, is enorm.

Ik geef toe dat deze laatste uitdrukking wat schooljongensachtig overdreven klinkt. Toch weet ik zo gauw geen betere. Ik ken Jan Beerends nu ongeveer een kwarteeuw. Wij zaten toen samen met Bernard Verhoeven, Jop Pollmann en de altijd gastvrije Irma Meijer in de redactie van dat wonderlijke tijdschrift dat zich ‘loopmare der katholieke cultuur’ noemde en dat Bouwen heette. Bouwen heeft geen fonkelende sporen in het veld der hogere beschaving achtergelaten, al stonden er wel eens aardige dingen in, maar om één feit zal het altijd uitdrukkelijk vermelding verdienen in de historie van de katholieke culturele periodieken uit de eerste helft van deze eeuw: het was het tijdschrift waarin voor het eerst de plannen voor Drakenburgh werden gepubliceerd en ontvouwd.

Dat was royaal vóór de oorlog, in een tijd die wij ons op de keper beschouwd nauwelijks meer kunnen voostellen. Tegenwoordig heeft de idee van het volkshogeschoolwerk een zekere plaats veroverd onder de Nederlandse katholieken. We zijn er nog lang niet, maar het begint er toch op te lijken. Het gaat allemaal erg langzaam en we staan nog steeds achter. Maar het gáát, ieder jaar beter, er is ongetwijfeld al een bepaalde belangstellingssfeer en een bepaald, steeds ruimer publiek gekweekt. Dat is nú, in 1958. Zo'n kleine dertig jaar geleden was de idee echter doodgewoon dwaasheid, idealistisch sterrendromerij. Je moest er een eeuwige geestdrifteling als Bernard Verhoeven voor hebben, een keiharde

[p. 337]

bulldozer als Jop Pollmann of een man als Jan Beerends.

Voor Verhoeven en Pollmann sprongen zo maar, al schijvende, de karakteristieken op mijn papier. Voor Beerends wou het niet lukken. Ik dacht even aan het woord fanaticus, maar dat is niet goed. Beerends heeft fanatiek voor de verwerkelijking van zijn idee gevochten, maar dat is wat anders. Hij is een veel genuanceerder en ook een veel wijzer mens dan doorgaans met het woord fanaticus wordt aangeduid. Hij kan een zachtzinnig dromer zijn, een zachtmoedig humanist. Maar als hij iets wil, dan wil hij het ook, en wie zich ontpopt als zijn tegenstander, die zal het weten. Hij kan buitengewoon poëtisch wezen, maar ook een harde en handige zakenman, een allerbeminnelijkste gesprekspartner en een terrier-achtige onderhandelaar.

Een gecompliceerd man. Maar het is dan toch maar in de allereerste plaats aan hem te danken, dat Drakenburgh er staat en dat het volkshogeschoolwerk onder de Nederlandse katholieken vorm heeft gekregen en steeds meer vorm krijgt. En wat daarvoor nodig is geweest, wat hij daarvoor heeft moeten doen, kunt u zich eenvoudig niet voorstellen. Ook dit klinkt misschien wat overdreven, maar ik weet wat ik schrijf, ik heb het nu jaren lang vaak genoeg van nabij meegemaakt, zo is het: u kunt het zich niet voorstellen. En dat was dan in eerste instantie alleen nog maar om Drakenburgh er te laten kòmen. Daarna kwam iets dat nauwelijks minder moeite kostte: het moest er blijven, het moest werken, het moest zijn plaats vinden, het moest overtuigen van de bijzondere betekenis van zijn taak, het moest beantwoorden aan de verwachtingen die het zo vrij was te wekken.

Ook dat is gebeurd en ook dat was in de allereerste plaats het werk van Jan Beerends. Ik zit zelf in het Drakenburgh-bestuur, maar ik weet heel zeker dat niet één van de bestuursleden zich te kort voelt gedaan wanneer hij dit leest. We zullen ons samen hoogstens een beetje schamen, omdat wij hem zo vaak alleen hebben laten ploeteren. De narigheid bij zulk soort zaken is alleen, dat je je als bestuurslid eerst echt actief gaat voelen als er iets mis dreigt te lopen. Maar het liép niet mis, integendeel. Soms zei hij wel eens mismoedig, dat hij het nu echt niet meer voor elkaar kreeg. ‘Je raakt op een gegeven moment uitgeput’, zei hij. Ja, knikten wij, en dan hebben wij best wel eens wat gedaan - ik maak uitdrukkelijk een positieve uitzondering voor de tegenwoordige penningmeester - maar ik geloof dat we achteraf soms toch het gevoel hadden, dat het nauwelijks nodig was geweest.

Het was en is zijn eigen schuld. Niemand gelooft hem als hij zegt dat hij het niet meer kan. Hij doet het toch. En om dit alles, dat hij tóch doet, verdient hij in ons culturele maandblad royaal en uitdrukkelijk hulde. Want wat dat allemaal is, kunt u zich niet voorstellen. Het is de leiding van een restaurant, het is baas-zijn over een hôtelbedrijf, het is eindeloos donderjagen met officiële

[p. 338]

en semi-officiële instanties, en wanneer dit allemaal gebeurd is, begint pas het eigenlijke werk. Dan moet de instructieve activiteit worden bepaald en uitgewerkt, dan moeten er onderwerpen worden bedacht, cursussen in elkaar gezet, docenten opgespoord. En als het dan allemaal draait, moeten de mensen worden ontvangen, er moet sfeer zijn, Beerends is dan vaak chef de réception en conferencier tegelijk, men moet ervaren dat er op Drakenburgh wat gebeuren kan, dat men er los kan komen uit een maatschappelijke, culturele en ook religieuze vereniging, men moet echt veel van zijn Hollandse roomsigheid durven afleggen, men moet vrij kunnen zijn. En ook daar zorgt Jan Beerends voor.

Ik houd er mee op. Het wordt anders een wel zeer voorbarige canonisatie en hij zal het toch al vervelend genoeg vinden als hij het leest. Toch geloof ik dat het eens moest worden gezegd. Nu heb ik hem nog niet eens gereleveerd als redenaar, als causeur, als gever van cursussen en - soms heb ik het gevoel dat dit eigenlijk zijn diepste liefde is - als auteur, publicist. Ik ben blij dat hij de laatste tijd weer aan het schrijven is gegaan en dat het ‘Katholiek Bouwblad’ zijn kolommen voor hem heeft opengesteld. Men behoeft het niet altijd van a tot z met hem eens te zijn om al lezende te ervaren, dat hier iemand aan het woord is met een zeer eigen, zeer persoonlijk verworven levensbeschouwing, een stem die altijd dubbel en dwars waard is te worden gehoord. Een man met een grote, rijke kennis van zaken en met een onuitputtelijke liefde voor zijn iedeaal: de schoonheid. Of nee, dat is het niet alleen, het is: de schoonheid voor de mens, met de mens, in de mens. Het is eenvoudig wat ons allen voor ogen zweeft wanneer wij denken aan een werkelijk harmonisch leven, in artistieke, aesthetische, maar vooral ook in maatschappelijke en geestelijke zin.

Met dit ideaal is Jan Beerends op 6 september zestig jaar geworden. Nu ik dit schrijf is het 12 oktober. Ik had er best wat vlugger bij mogen zijn. Ik wist het niet en omstandigheden hebben het verhinderd. Maar nu staat het er toch allemaal en een van ganser harte gemeend woord komt, geloof ik, nooit te laat. Laren, 12 oktober 1958

Gabriël Smit