Roeping. Jaargang 34

[p. 259]

Ton van Oudwijk
Ik kon er niets aan doen....

Toen ik viel had ik een fles melk in mijn hand. Of neen. Het was geen fles melk, het was een melkfles. Hij was leeg.

Tijdens het vallen had ik geen visieoen uit de jaren van mijn jeugd, daardoor wist ik dat de val niet dodelijk zou zijn. Ik weet, zoals ieder ander daarvan op de hoogte is, dat men vlak voor het verscheiden zichzelf terug ziet, omstreeks het tijdperk van de kinderwagen. Men ziet zijn eigen bol, onnozel hoofd op het kussen liggen, belletjes blazend als geen ander. Onze goede moeder tracht haar trots te verbergen achter een gewoon, zo mogelijk verveeld gezicht en vader heeft zijn gardibaldi op.

En uit ons onderbewustzijn borrelt tevens de wetenschap omhoog dat vader zich destijds werkelijk heeft staan vervelen onder zijn gardibaldi en niet heeft hoeven doen alsof.

Bij de derde of vierde trede ziet men zich als twee-jarige voortbewegen over de straat, aan het handje van vader. Tussen de hartig stimulerende woorden van vader door - stap, stap, stap, goed zo - houdt men zich met de Hogere Wiskunde bezig. Men loopt te denken en uit te rekenen, over drie-en-twintig jaar, dan ben ik stemplichtig. En hoe gaat het in die drie-en-twintig jaar?

Evenwel, op deze betrekkelijk jeugdige leeftijd houdt men zich met dergelijke ernstige zaken nooit lang achter elkaar bezig. Vaders broekspijpen bewegen zich langs mijn hoofd en ongeveer op gezichtshoogte bevinden zich te ietwat glimmende knieën. ‘Waarom knipt hij de pijpen niet af boven de knie’, denkt mijn jonge brein. Daar ben je dan kind voor, om zo te denken.

Dan, plotseling ziet men zichzelf terug op de leeftijd van zes jaar, een draad machinegaren uit de mond hangend. Onze brave moeder zegt: ‘Hij is laat met wisselen’. En weer moet ze zich geweld aandoen om niet hoogmoedig te lijken want ze weet dat je feitelijk knapjes vroeg bent met het wisselen van de tanden. Wat er in de lagere schooljaren alzo met ons is gebeurd is niet in tien minuten te zeggen: maar bij het vallen van een trap, die doorgaans zeventien of achttien treden telt, beleeft men deze jaren tot in details. Halverwege de trap ziet men zich voor het eerst in lange broek de straat opsluipen en weet men als door een Godswonder dat er meisjes bestaan.

Het vallen van een trap is niet wat men een bezigheid zou kunnen noemen; daarvoor gaat het te vlug en wordt er naar mijn opvatting te weinig aan onze eigen vrije wil overgelaten. Men heeft geen tijd om de wereld een verbaasd gezicht te tonen, nog minder om eens op je gemak te kunnen zeggen: ‘En als je

[p. 260]

toch eens nagaat hoelang ik anders over zo'n trap zou doen...’ Evengoed trekken er veertig, vijftig, zestig van onze levensjaren in volmaakte orde aan ons geestesoog voorbij op de trap. We vieren weer onze zilveren bruiloft of het gewoon is het op deze manier te doen. En weer horen we ons zeggen: ‘We doen er niet veel aan, de tijden zijn er nogal naar. Een lopende boterham, een bescheiden glaasje.... bij een van de laatste treden herinneren we ons ineens wat ons die lopende boterham en dat bescheiden glaasje nog gekost hebben. Maar dat vindt men dan al niet erg meer; men begint dan al ruisende orgelklanken te horen en het ijle gezang van engelen, slechts te vergelijken met de stemmen van de nonnen op de bewaarschool. En weer opnieuw zijn we kind en weer opnieuw leren we lopen, lange broeken aantrekken en bruiloft vieren. Dan ziet men eensklaps, jeugdig wippend op een wolk, onze bejaarde tante Sophie die ons zo lang geleden reeds is voorgegaan. ‘Ik kom al’, roept men hees. ‘Nog maar één tree, dan ben ik er’.

Nog maar twaalf treden, dan ben ik er. Mijn gang naar boven is mij liever dan mijn weg naar beneden, zopas, al kost ze me beduidend meer inspanning. Er is iets met mijn knie en met mijn hand, die ik aan de gebroken fles heb opengehaald. Heb ik tante Sophie gezien, zittend op een wolk? Doe niet zo gek Marius, dan zou je nu immers dood moeten zijn?

Mijn hand bloedt, er is ook bloed op mijn goeie grijze goed gekomen. Mijn zorgen zijn kleiner maar wegen zoveel zwaarder nu ik weet dat ik nog leef en waarschijnlijk nog zal blijven leven. Ik moest een fles yoghurt nemen, voor mijn schoondochter. Ik zal haar nu vanavond niets te bieden hebben dan een kapotte fles. ‘Astublieft Clara’, zal ik zeggen. ‘Er is geen yoghurt, alleen een kapotte fles. Maar zelf ben ik nog tamelijk heel’.

Indien ik vanavond nog zo onthuts ben als nu zal ik haar, naast de gebroken fles, ook nog met enige verve mijn blauwe knie en mijn geblesseerde hand kunnen tonen. Maar wat, als ik vanavond niet onthutst meer ben? Dan zal het feit, dat ik nog leef, langs haar gaan als iets wat ze tamelijk vanzelfsprekend vindt. En dan zal mijn gewonde hand slechts op een povere verontschuldiging lijken.

Hoe lang heb ik daar onder aan de trap op de plavuizen gelegen; en wist ik al die tijd dat ik daar lag? De scherven van de fles heb ik netjes bij elkaar gezocht. Maar hoelang heeft het geduurd vóór ik begon de scherven bij elkaar te zoeken?

Eén moment, terwijl ik viel, heb ik zeker geweten dat ik niet dood onder aan de trap zou neerkomen. Dat moet zo zijn; ik herinner mij een bliksemsnelle flits van opluchting en van een bepaald soort vreugde zoals ik eerder nog nooit heb gevoeld.

Ik weet niet of ik concrete gedachten heb gehad, ik denk toch van niet. Ben

[p. 261]

ik me bewust geweest van de melkboer, die aan de buitenkant voor de deur moet hebben gestaan nadat hij had gebeld. Ik weet het niet. Zou hij er nog staan, ik weet het niet. Ik weet niet hoe lang het geleden is dat hij voor het laatst belde.

Nog tien treden, geloof ik. Ik ben zo duizelig; hoeveel treden nu nog? Clara, ik kon er niets aan doen. Mijn zolen zijn misschien wat glad; ik ben de laatste tijd een beetje beverig....

Ik wist er niets van dat ik een zonnebril op had. Die hindert me maar ik kan hem niet afnemen; dan zou ik mijn handen van de leuningen moeten nemen en dat durf ik niet goed. Wonderlijk, zo'n zonnebril in huis op te hebben. Rode en gele wolken, soms zijn het bliksemflitsen die ik voor mijn ogen zie. En het knelt zo om mijn hoofd.

In de winter ben ik jarig; de datum moet samenhangen met de geur van dennenaalden en meer weet ik niet. Ik heb allebei mijn handen nodig om me te steunen en om me vast te houden, waar zijn de scherven gebleven? Bloed op mijn knappe grijze pak en Clara en Leo zeiden dat ik er zuinig mee moest zijn.

Dennenaalden en oliebollen; van de winter word ik zes-en-zeventig en dat weet ik dan toch wél. Ik moet er maar niet aan denken hoeveel jaren zes-en-zeventig jaren wel zijn. Niet zolang ik nog op de trap ben. Hoeveel treden nu nog? Daar moet ik even mijn ogen voor open doen, ik had ze dus dicht.

De trap moet hoger geworden zijn, ik kan de treden niet meer tellen. Misschien zijn het er zes, misschien nog zeven of acht. Toch moet ik al bijna boven zijn geweest. Leo, ik moet eens met je praten. Als man tegenover man. Neen, daar klopt iets niet. Ik heb al zolang geen stem meer als man, alleen Leo heeft een stem. Ofschoon, Clara.... ze hebben allebei een stem, soms zijn ze zelfs tamelijk luid. Het is heerlijk om eens voor één dag geen stemmen te horen. Om helemaal niets te horen, ook niet het verwarrende gonzende geluid in mijn oren, zoals nu.

‘Vader moet maar niet naar de televisie kijken, dat is niets gedaan....’ Ik open nogmaals mijn ogen en probeer voorzichtig om me heen te kijken. Clara is er niet. Ik denk dat ik sliep. Ik droomde, maar nu niet meer. En als ik één hand van de leuning neem kan ik hem plat op het portaal leggen, op het bruine geblokte zeil. Ik doe het. Ik leg mijn hand op het geblokte zeil en ik voel dat het koel is. Het zal niet lang meer duren of ik kan er ook mijn hoofd op leggen dat zo vochtig is.

Om nog een trede hoger te komen moet ik mijn hand weer van het zeil nemen en daar moet ik dan - wat wonderlijk is dit allemaal - eerst weer mijn ogen voor sluiten. Het is een wenteltrap; vroeger heb ik dat nooit zo opgemerkt. Hoe hoger ik nu kom, hoe lichter mijn hoofd schijnt te worden. Dat klopt natuurlijk wel; hogere luchtlagen; alles is goed, de wereld draait gewoon door;

[p. 262]

de trap ook. Alleen ik sta stil, mijn armen zijn om de kolom bovenaan de trap. Sta of lig ik hier zo maar?

Eens heb ik er naar verlangd om met mijn hoofd op dit zeil te liggen omdat het koel was. Eens heb ik op een trap gestaan die zo hoog was dat ik de treden niet meer kon tellen en toch ben ik die trap helemaal opgegaan. Hoe kan het nu dan moeilijk zijn om de kolom los te laten en me languit op dit zeil te laten zakken?

Leo heeft dit zeil gekocht, deze vreselijke bruine blokkerige substantie. Stemmen, van Clara en van Leo tegelijk. ‘Kwaliteitje’ hebben ze gezegd. Ik hoor het ze zeggen, ben ik dan toch niet meer alleen? Maar nu hoor ik plotseling niets meer; ik ruik en ik voel het zeil onder mijn hoofd. Kwaliteitje, maar toch stinkt het. Ik had mijn boord los willen rukken maar het wordt een trillend peuteren met een vochtige hand. Ik braak over mijn kleren en weer hoor ik stemmen. ‘Vader kan er zo besmuikt uitzien, Clara. Kun je daar niet eens een beetje op letten?’

Ze zijn niet eens thuis, lekker. De misselijkheid is gezakt en ik voel me behaaglijk genoeg om zachtjes in mezelf te lachen. Nu ik er aan gewend raak stinkt het zeil minder, ik ruik trouwens weer dennenaalden. Het zeil is zeker weg gegaan; ik ruik alleen nog dennenaalden. ‘Marius is jarig....’ het kan niet waar zijn dat ik dood ga; ik heb me toch niet in een kinderwagen gezien? Nu kan ik gerust zijn en tevreden mijn ogen weer sluiten.

Moriaantje, zo zwart als roet. Ging eens wand'len zonder hoed.... En ik had een draad wit garen uit mijn mond hangen waar ik angstig en tegelijk opgewonden op neer keek. ‘Hij is laat’, zegt mijn moeder.

Hoe kan iemand nu zeggen dat ik laat ben? Ik ben vroeg; ik ben al zes-en-zeventig. Maar toch, ik ben nog klein. Ik heb iets wits aan en ik loop in een straat die bijna onoverzichtelijk groot is. Mijn vader houdt mijn hand vast, stap, stap, stap.... Neen. Bij God niet stappen. Niet dood gaan. Ik lig hier toch maar gewoon, ik doe toch niets, ik val toch niet? Lang geleden ben ik gevallen en dat heb ik overleefd. Het zien van de bruine ruiten in het zeil stelt me weer gerust; ik lig boven aan een trap. Niet onder aan.

Is de melkboer er al geweest? Ik grinnik weer want wat kan mij de melkboer schelen? Clara ik heb geen yoghurt kunnen nemen want de fles was ineens kapot. Waar maak ik me druk over? De fles was kapot; alleen de hals was nog heel. Mijn boord zuo nog best wat losser kunnen maar nodig is het ook weer niet. Ik heb een zoon, Leo. Hij zou er mij te liever om geweest zijn indien hij mij een doofstomme schoondochter geschonken had.... ‘Drink nog eens uit, er is genoeg....’ Ik heb dorst. Straks, als ik uitgerust ben, ga ik drinken. Maar de fles is kapot.

Clara, weet je hoe dat nu zo gekomen is? Ja? Nee? Schoondochters waar

[p. 263]

geen geluid uit komt, waar zouden ze die vandaan halen? Soms heb ik die zonnebril op en dan ineens weer niet....

Toen Leo klein was reed hij paardje op mijn knie. Moriaantje zo zwart als roet. Ging eens wand'len zonder hoed. Ik heb iets wits aan en ik zit op mijn vaders knie. Leo zegt: ‘Nog twee jaar, dan ben ik stemplichtig’.

De scherpe geur van braaksel op mijn kleren dringt in mijn neusgaten. Waarom lig ik hier in die gang en hoe kom ik zo smerig. Ik wil weg; straks ga ik weg. En wanneer heeft Leo dat gezegd, en tegen wie dan? Het kan nu niet zijn geweest want ik ben alleen. Op een keer, als ik niet meer zo moe ben, ga ik weer eens naar mijn vriend Hannes. Weliswaar is hij een beetje gek maar toch. Hij kan nog uit de weg, hij is bij de tijd.... hij drijft nog steeds een sigarenhandeltje. Zondags heeft hij zijn trouwpak aan als hij naar de kerk gaat. Ha, die Hannes! ‘Ik moet hem toch eens vragen, wat heeft Leo tegen me gezegd?’

Ik ben zo moe; ik moet toch eens aan Hannes vragen of hij dat ook wel eens heeft. Dat hij midden op de dag in slaap valt op de grond. Slaap ik dan? Nee, ik ben wakker. Ik moet ook nog overgegeven hebben, niemand dan ikzelf kan dal zijn geweest. Ik ben toch alleen? Geen geluid, geen stemmen van mensen die er werkelijk zijn.

Ik ben niet gewoon geloof ik en daar heb ik hinder van. Ik zou weg willen van deze plek waar alles zo'n onaangename reuk heeft. Misschien dat ik straks, als ik nog even.... maar God, ik ben zo moe. Nog even.... even....

Ik had iets wits aan, ik heette Marius. Maar dan heet ik Vader en geen Marius meer. Geen Marius meer....

Ik val in de sloot met een blauw matrozenpak aan. Moeder ik kon er niets aan doen. Clara, ik kon er niets aan doen. Leo ik kon het niet helpen; het ging vanzelf. Ik wou de yoghurt pakken maar de slootkant was zo glad.

Ik heb een stuiver en ik ben op de kermis. Wees er nu zuinig mee Marius. Eén keer in de draaimolen, anders word je misselijk.

Ja, ik ben misselijk, aldoor. Maar ik kan mijn huis niet meer vinden; ik zit steeds in de draaimolen en ik kan er niet meer uit. Baas, niet zo hard astublieft. Ik kan niets meer zien. Ik weet niet waar ik ben. Het is donker en ik heb over mijn kleren gebraakt.

Ik ben helemaal alleen in de draaimolen. Er is geen baas meer bij, de draaimolen gaat vanzelf. Moeder, ik moet toch naar bed? Het is al donker.

Aleid staat bij de draaimolen, zij is mijn vrouw. Leo is er ook met een ballon aan een touwtje. Ik wil er uit. Laat hem toch stilhouden. Er is niemand in behalve ik.

Daar is Aleid weer. Een koperen blikje.... een rood vegertje. Vader, je hebt je voeten weer niet geveegd. Jawel Aleid, geloof me. Ik veegde mijn voeten op blokken van zeil.

[p. 264]

Er wordt gebeld, hoor je dat niet? Jawel Aleid, Clara.... Leo!

Er wordt gebeld; wat raar zo middenin de nacht. Ik moet opstaan maar ik kan niet. Ik slaap; mijn hoofd kan niet omhoog.

Er wordt gebeld. Een streep zonlicht valt door een kier van de keukendeur, dwars over het brui-geblokte zeil van het portaal. Waarom lig ik hier?

Yoghurt. Maar waar is de fles? Mijn hoofd bestaat uit scherven als ik probeer het een klein beetje op te richten. Ik moet mijn hoofd weer neer leggen en de streep zonlicht is meteen weer weg. Als ik mijn ogen sluit hoor ik stemmen, anders hoor ik ze niet. En ik wil een stem horen, één stem maar. Eén keer nog maar.

Hannes, daar ben ik weer. Vijf bolknakken. Hannes, zeg nu wat tegen mij. Zeg iets tegen mij als ik mijn ogen open heb.

Ik ben alles tegelijk. Ik moet zoveel levens leven, hoe zou ik dan dood kunnen zijn? Mijn ogen zijn open en het licht is grijs geworden. De dag is bijna om, het zal nacht worden. En als het nacht is zal ik niet meer schrikken van het duister om me heen telkens. Het zal er bij horen en het zal goed zijn.

De vloer is niet hard meer; misschien kan ik gaan slapen? Clara en Leo zullen komen en mij hier zien. Ze zullen zeggen: ‘Ach, daar is vader. Hij heeft op ons gewacht; geef hem toch een lekkere sigaar’.

Hun stemmen zullen zachter zijn dan anders en ik zal gewoon kunnen lachen. En morgen, als het weer licht is, ga ik naar Hannes. Hij krijgt nog een gulden van me, van wanneer toch?

Ik zal zeggen: ‘Vijf bolknakken. Ben ik lang weggebleven? Hannes, ik kon er niets aan doen; ik heb mijn hele leven geslapen....’