Roeping. Jaargang 34

[p. 126]

Journaal

MOLENAAR - Bernadette. - Dit is de titel van een uitgave onlangs verschenen bij Desclée te Doornik. Het boek is naar een vertaling uit het Frans van Marcelle Auclair, die ‘onder de hoge bescherming van het Internationaal Comité’ het werk schreef als voorbereiding op het eeuwfeest der verschijningen te Lourdes. De Nederlandse uitgave is, wat het illustratiewerk en de band betreft, de gelukkige weergave van de oorspronkelijke Franse: aldus bezit ze een vlekkeloze band, enige vlugge vignetjes, maar ook een zó'n grote hoeveelheid foto-materiaal, dat het boek de opname ervan nauwelijks kan verwerken.

De naam van de schrijfster herinnert aan haar meesterlijke hagiografie van de heilige Teresia van Avila, enige jaren geleden verschenen bij de Fontein in Utrecht. Uiteraard eiste dit werk een uitgebreide en indringender voorstudie, een doordachter stijl en een langzamer tempo bij de beschrijving dan het hier besproken boek. Waarmee volstrekt niet beweerd wordt als zoude de geschiedenis van Bernadette een te goede trouw geschreven en vroom lyrisch gelegenheidsgeschriftje zijn geworden. De verantwoording, door Auclair op blz. 209 afgelegd, getuigt, met welk een zorgvuldigheid de hagiografe ook hier te werk is gegaan om haar verhaal overeenkomstig de feiten op te bouwen. Zij kreeg daarbij ‘een kostbare hulp’, zo zegt zij, door de nieuwste wetenschappelijke Lourdes-studie van René Laurentin, waarin de nauwkeurige opgave verscheen ‘van de gebeurtenissen, data en woorden door de H. Maagd gesproken bij Massabielle’ en waarin tevens ‘zeer juist enkele lichte dwalingen worden rechtgezet, die tot nu toe iedereen voor waar hield.’

De wetenschappelijke werkmethode, door Auclair toegepast, verplaatst dan ook de lezer in de werkelijkheid van hetgeen, nu honderd jaar geleden, in Lourdes geschied is. ‘Il retrouve le roc de la realité’: zoals Cocagnac in zijn bespreking zegt. En toch mist het boek alle trekken van wetenschappelijke zwaarwichtigheid, omdat Auclair haar geschiedkundig materiaal volkomen bezit, doorschouwt, en met vreugde - waarvoor zij God dankt - uitwerkt. Aldus kon zij het Lourdes-feit verantwoord verhalen, maar wist tegelijkertijd als bewogen vrouw haar boek te schrijven ‘met de fijngevoeligheid van een intuïtief gemoed - en wat nog beter is - met een teder menselijk, bijna moederlijk accent’, zoals Kardinaal Feltin opmerkt in zijn inleidend schrijven. Maar daardoor ook beging zij niet de fout - waartoe het leven van Bernadette toch wel aanleiding gaf - om zich te vergenoegen met het relaas van het waarneembare in de Lourdes-geschiedenis, zonder inzicht te geven, voor zover het doenbaar is - in het zielsleven van dit bevoorrecht meisje, in het strikt persoonlijke, dat met haar voorgoed uit ons midden verdween. Want niet in de verschijningen bestaat de eigenlijke grootheid van het herderinnetje, maar in haar inwendigheid, in de ootmoed en in de liefde, waarmede zij haar verheven en moeilijke taak heeft volbrachc. De boodschap èn de bode van Lourdes, beide worden ons in een boeiend verhaal meegedeeld, en beide zijn ‘van blijvende waarde, die actuëler is dan ooit.’

*

Een vertaling kan de waarde van het oorspronkelijk geschrevene niet weinig beschadigen. Na vergelijkend onderzoek van beide teksten kan in het geval, dat hier de aandacht vraagt, een trouwe weergave in goed Nederlands worden vastgesteld. Dit is geen geringe verdienste van de vertaler J. van Geloven m.s.c., want Auclair gebruikt geen gemeenplaat-

[p. 127]

sen. Bovendien bleef in haar proza de oorspronkelijke zegswijze der getuigen, zoals zij verzekert, zoveel mogelijk bewaard. Dit scheppende en oorspronkelijke ook in de vertaling ongeschonden te bewaren, is vanzelfsprekend onmogelijk. Ernaar gestreefd te hebben met meer dan bevredigende uitslag is lofwaardig.

TEGENBOSCH - Hier ligt Vervlogen Jaren van Frans Erens in de zogenaamde Zwolse Drukken en Herdrukken. Een oud boek opnieuw. Nederlanders hebben gewoonlijk te veel gemak van hun conventies om gevoelig te zijn voor traditie. Zo conventioneel als onze bloemlezingen uit de Nederlandse literatuur zijn, zo weinig traditie bestaat er in de literatuurles. Je kunt er stellig staat op maken dat Poot, Feith, Bilderdijk, Schaepman worden geridiculiseerd. Minder dat deze auteurs door de grapjassende docenten zijn gelezen. En eerlijk gezegd is dat ook geen onvermengd attractieve opgave. Maar dezelfde eerlijkheid maant tot onbevangen lezing en blijkt dan nog te honoreren ook. De grapjes over Feith enzovoorts zijn conventionele grapjes. Gebrek aan traditie treedt pas duidelijk aan het licht bij degenen die met iets, wat dan ook, willen breken. Dat zijn de leraren die naarstig speuren in boekhandelramen en gespitst luisteren naar de jongste gril. Dàt is de literatuur. Voor de ene blunder gelijk voor de ander behoedt alleen gevoel voor traditie. S. Vinkenoog en Ellen Warmond zijn er niet door behoed.

Maar nu zijn er een zestal heren, de professoren Asselbergs, Hellinga, Kuiper, Minderaa, Rombauts en Smit en die hebben dat benijdenswaardig gevoel.. Ze vormen samen de redactie van de ‘Zwolse Drukken en Herdrukken voor de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden’. Aan hun werklust danken we nu al zo'n dertig minder en meer verrukkelijke uitgaven van oude, tot de traditie ingetreden werken. Hun reeks zou in staat zijn het hele literatuuronderwijs te cureren van conventie en traditieloosheid. Maar nu moeten we dertig uitgaven aan een stuk vaststellen hoe voddig en knullig hun werken ons in de hand komen. Ieder man van enige educatie zal zich generen als hij deze typografische loeders in zijn kast legt. Neem de facsimile-uitgave van Jan van der Noots Lofzang van Braband: een medieval afgedrukt op dun glad houtvrij papier en de kostelijke bladspiegel geheel ten onrechte aangevreten van verscijfers en paginanummers. Men moet al een buittengewoon zachtmoedige inborst meedragen om hierdoor niet in laaiende drift te worden onstoken. En dan zie ik in de geest hoe de professoren Asselbergs enzovoorts, alhoewel ze misschien zo'n inborst wel bezitten, briesend de haak van de telefoon rukken en het verkeerde nummer draaien, maar dan tenslotte Tjeenk Willink zelf aan de lijn krijgen en deze man de mantel uitvegen en niet te kalmeren uitroepen dat ze hun redactiestoel omvertrappen en dat de hele Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden met Zwolle geen uitstaans meer wil - en dan komt er weer het volgende onmogelijke geval op tafel en blijken de heren noch de Maatschappij ook maar in het minst onaangenaam getroffen.

Hier ligt iets dat er uit ziet een schoolboek van decenniën her te zijn. Er staat op het kaftje: Mr. Frans Erens, Vervlogen Jaren, ik dacht één van de kostbaarste boeken van Tachtig. Maar als ik de heugenis aan de lektuur van eertijds verbind aan de onbeschrijfelijke lelijkheid van déze uitgave en als de toorn weer dreigt op te steken, bezweer ik ijlings deze passie met de scherpe bewustmaking, dat de professoren en de Maatschappijen dit dekken met hun autoriteit, dit, dat de parels van onze letteren er zullen bijliggen als bullen.

MOLENAAR - De Moeder van de Heer. - Een klein maar geestelijk gevuld werk van Romano Guardini, wiens betekenis als geestelijk schrijver en denker in binnen- en buitenland hoog moet worden geschat en voor wiens bekendheid te onzent in een even belangrijke als voortreffelijke mate Gabriël Smit aansprakelijk is. Het boekje is in goed Neder-

[p. 128]

lands, nu eens niet door hem maar door Hans Wagemakers vertaald, sinds maart verkrijgbaar gesteld en typografisch lofwaardig uitgegeven door Paul Brand te Bussum.

Geschreven in de vorm van een brief, gericht aan Jozef Weiger ‘gedurende een halve eeuw zijn tochtgenoot naar de geest’, zet Guardini in dit geschrift uiteen, wat hij bescheiden noemt een ontwerp voor een poging om met behulp ‘van een realistische psychologie van de gelovige mens in het algemeen en van de oud-testamentische mens in het bijzonder’ het verstaan mogelijk te maken van Maria's leven, vanuit een veel nauwere verhouding met de Heilige Schrift dan vaak het geval is, en binnen de ruimte van de Kerk.

Na een inleiding - een schets van de geschiedenis en van de wereld rondom Maria - volgen vijf hoofdstukjes over haar jeugd, de boodschap van de engel, het leven met Jezus, de tijd na Jezus' heengaan, en de voorwaarde ‘voor het feit, dat zij de uitverkieznng droeg, haar lot doorstond, haar taak vervulde’.

Men verwachte geen gemakkelijke lectuur. Volgens de aard van het werkje geeft elk hoofdstuk slechts een samenvatting, die nog uiteen gelegd moet worden. Het vraagt een aandacht, die met een eerste lezing geen genoegen neemt, maar de moeite van een herhaling weet op te brengen in de stell-ge verwachting, dat ook in dit geval het ‘rustig denki werk’ van Guardini de geest verrijkt met verrassende inzichten en het gemoed treft door de vrome bewogenheid van de denker, die hier aan het woord is.

TEGENBOSCH - Netelig chapiter: de godsdienstleraren aan onze middelbare scholen. Om te beginnen vinden ze het zelf een netelig probleem. Waanden zij zich geroepen te arbeiden in de wijngaard des Heren en komen ze te staan in het gewriemel van kinderen. Welke boodschap is er aan die kinderen? De blijde boodschap in schoolverband wordt licht een ietwat dor relaas en in alle geval heeft menige godsdienstleraar er last van dat hij een en ander aldus ervaart. In plaats van zondaars te troosten moet hij babbelende kinderen berispen. Het erge schijnt wel vooral, dat de schoolpraktijk zo verwijderd staat van de priesterlijke werkzaamheid waarvan is gedroomd. De meeste godsdienstleraren worden leraar zonder zich ooit daartoe geroepen te hebben gevoeld. Niets ambiëren ze minder als een lesrooster. Nu zo vooruitstrevend gewaagd wordt van leken-diakens in het parochiewerk, dringt zich sterk het denkbeeld op dat de godsdienstles aan onze scholen beter in handen van leken kwam. Meer priesters vrij voor wat in strikter zin priesterlijke arbeid is en de lessen werden met meer ambitie gegeven. [Hoe allerellendigst om zonder ambitie over christelijke waarheid te spreken en daarbij priester te zijn]. De meeste godsdienstleraren voelen ook als impediment voor vruchtbaar onderwijs, dat zij ambtshalve, om niet te zeggen uit zelfrechtvaardiging, vertellen wat hun te vertellen is voorgehouden. In de ogen der leerlingen verdedigen zij hun standje. Daardoor zou minder gemakkelijk dat vruchtbaar moment van de vraag ontstaan dat spontaan ontstaat tussen ‘leken onderling’. Dit argument verliest aan kracht wanneer ook de leek weer als bezoldigd docent en dus beroepshalve zijn ‘waar aan de man brengt’. Zeker is echter, dat het getuigenis van de leek altijd nog iets meer belangeloos blijft als dat van de priester. Getuigkracht, het gebrek aan priesters, het verschil in kwaliteit tussen de geroepen en de gestuurde docent - het zijn overwegingen die wel uitnodigen het probleem van de godsdienstleraren aan de orde te stellen. Dat Nijmegen de toegang tot de theologische faculteit voor leken uitnodigender zou openen, valt allicht te verwachten, als eerst maar de mogelijkheid is geboden dat afgestudeerden aan scholen benoemd worden. Momenteel is vóór alles nodig, dat op meer en vooral hogere plaatsen wordt ingezien, dat de huidige situatie zo vanzelfsprekend noch ook zo gezond is, als men wel schijnt te menen.