Roeping. Jaargang 33

[p. 486]

Noud van den Eerenbeemt
Mensen in de zomer

Rafels van de voorjaarsavond in de takken van de lindebomen.

Rimpelende kringen op het water van de gracht, als geluidloos lachen in donkere slaap.

Fluisteren van rubberzolen over natte straatstenen - beelden, helder als dagen in oktober.

Het meisje zat in de vensterbank van het lage raam, dat vochtig glansde in de schemering. Toen hij haar zag bleef Maarten staan. Zij zat in het warme licht van een schemerlamp, waarvan het schijnsel een schakel was in de smalle keten van rode lichtvlekken, die langs de gracht lag.

Het meisje speelde met een schelp en Maarten zag dat zij nog erg jong was. Nog zo verschillend van de anderen, die zwaar en log en moe in de vensters zaten en tegen passerende mannen knikten en lachten, als wonderlijke, verwaarloosde automaten, die daar lang geleden waren geplaatst. Zij liet de schelp in een glas water vallen en keek toen op en lachte tegen Maarten, wijzend naar de schelp die wentelend en draaiend naar de bodem van het glas zakte.

Maarten stond voor het raam en keek naar binnen. Het meisje had haar hoofd op haar armen gelegd en staarde naar de schelp, die zich onder water langzaam opende.

In het water van de gracht stegen onhoorbaar luchtbellen op: ademhaling van een slaper op de modderige bodem. De zon was achter de huizen in duizend kleine stukjes gesprongen, die lichtend en flakkerend de maan omringden en schenen te drijven aan de roerloze oppervlakte van een diep en donker meer.

Het meisje draaide met trage bewegingen het glas om en om en uit de schelp steeg een bonte papieren bloem omhoog, die op het water langzaam openbloeide. Alles werd rook en Maarten zag enkel nog haar gezicht en de lange blonde haren, die verward op de vensterbank lagen. De sterren dreven aan de oppervlakte van het meer en het meisje, dat vergeten en onbereikbaar en zo diep er onder leefde, lag met het hoofd op haar armen en keek hem aan.

De kamer was een benauwde kleine stolp in de schemering. Toen hij haar schouder aanraakte, keek zij op.

‘Hallo.’ zei hij.

Ze zei: ‘Nu niet. Kom straks terug.’

Hij kreeg het warm toen hij bepreep wat zij bedoelde en zei: ‘Ik kom naar de bloem kijken’

[p. 487]

‘Er zijn er zoveel,’ zei het meisje. Blauwe en rode en groene papieren bloemen bloeiden in de glazen, die de planken van de kast vulden.

‘Zijn ze niet mooi?’ vroeg ze. Hij knikte en toen hij de kast aanraakte, schommelden de bloemen zacht heen en weer, als honderd kleine wezentjes, die bewogen in hun slaap.

‘Ik heet Maarten,’ zei hij.

‘Maarten,’ zei het meisje en nam een van de bloemen in haar hand.

‘Wanneer ik ze zie, moet ik soms aan kleine kinderen denken,’ zei ze,‘vind je dat niet vreemd, Maarten?’

Hij schudde zijn hoofd en vroeg: ‘Hoe heet je?’

‘Miriam,’ zei het meisje.

Stilte was een grote vis, die met lome bewegingen door de kamer zwom. Buiten lag de gracht en takken van bomen bewogen in de wind en grepen vruchteloos naar de maan - het blinde oog van een dode oude man.

‘Mag ik blijven, Miriam?’ vroeg Maarten, ‘ik wil alleen maar tegenover je zitten en praten. Als je wilt zal ik er voor betalen.’

‘Sommige dingen kosten niets,’ zei ze.

Op de gracht begon een man harmonica te spelen, muziek zonder reden. Het gezicht van een kleine jongen streek als een verregende mot langs het raam en verdween.

‘Waar wil je over praten, Maarten?’ vroeg het meisje.

De harmonicaspeler liep verder in de avond en de muziek dreef mee.

‘Over alles,’ zei Maarten en hij was erg blij, wetend dat hij haar alles zou kunnen vertellen en dat zij zou luisteren en hem niet zou uitlachen. Muziek gleed langzaam weg uit de kamer, over de gracht, door de zijstraten en de stad bleef achter - een eenzaam hart, dwalend in de mist, levend ven illusies, kloppend van verlangen en altijd vragend, vragend.

Sinds die avond bezocht Maarten haar dikwijls en altijd waren er de papieren bloemen, als vage bonte vlekken in de schemerige kamer zwevend. En Miriam luisterde, als hij haar vertelde over het werk op het kantoor, waar hij acht uren per dag achter een telmachine naar het totaal van alle dubieuze debiteuren zocht en de winst van het afgelopen jaar becijferde.

Hij vertelde haar van zijn ouders, die al zo lang geleden stierven en van het huis waar hij woonde; een huis met tweehonderd kamers, die verhuurd werden aan tweehonderd mensen, die dagelijks achter toonbanken, tafels en schrijfmachines het totaal zochten.

Het was zomer toen hij Miriam meenam naar de bioscoop. Zij was die dag jarig en 's avonds vierden zij dat feest in een goedkoop restaurant. Het was er niet erg druk. Tafeltjes in het midden van de zaal waren leeg en alleen langs de kanten zaten mensen, zwijgend en strak voor zich uit kijkend, als scheppin-

[p. 488]

gen van een kundig decoratieschilder. Op een podium speelde een orkest en koper schetterde en drumsolo's rolden en violen smeekten, alsof een ramp moest worden voorkomen.

Kijkend naar Miriam, die zwijgend at, voelde Maarten hoe onwezenlijk alles was, als een droom in een droom. De vrouwen die langs de gracht woonden waren niet jong en heetten niet Miriam en misschien waren zij wel nooit jarig.

‘Jij hoort niet op de gracht, Miriam,’ zei hij.

‘Niemand hoort waar hij is.’

‘Wie ben jij, Miriam?’

Ze zei: ‘Dat is een te lang verhaal. Ik ben niet altijd zo geweest. Vroeger was alles anders.’

Door de deur aan het einde van de zaal kwam een ballonnenkoopman. Het was een oude man, die ongelovig lachte als iemand een ballon wilde kopen.

‘Soms hoop ik, dat alles weer goed wordt,’ zei Miriam. Maarten luisterde en keek naar de koopman en naar de ballonnen, die aan een stok, hoog boven de oude man door de zaal roeiden - van tafel tot tafel.

‘ik kan niet meer terug,’ zei Miriam en zij trok haar jas aan, ‘ik zal altijd op de gracht zijn. Verleidelijk in het licht van de schemerlamp. Fluisterend en wenkend naar voorbijgangers.’

Het was een warme dag, toen Maarten de tent meebracht. Buiten lag de gracht onder de zon en het water was dik en stonk - geronnen bloed in een dode ader. Geluiden klonken zacht, alsof zij door een wereld vol watten moesten kruipen en in huizen stonden ramen open en kropen vliegen lui over witte plafonds.

‘We gaan weg, Miriam,’ zei Maarten.

‘Waarom, Maarten?’

Waarom - wanneer - waarheen. ‘Zomaar,’ zei hij en hij dacht aan de tweehonderd kamers in het huis en de mensen die er leefden - eenzaam en zo hulpeloos door de ramen starend als de zomer in het najaar vergleed en herfstbladeren door de mist dwarrelden als snippers van een romantische verhalenbundel.

‘Zomaar,’ zei hij, ‘we gaan naar een bos. Het is ver van de stad en in het midden is een vijver. Daar kunnen we zwemmen en in het bos gaan we wonen.’

‘En je werk?’, vroeg zij, ‘moet je niet werken, Maarten?’

‘Nooit meer,’ zei hij, ‘ik heb ontslag genomen.’

Zij keek hem aan en hij zag dat zij hem begreep. Hitte stond als warm water roerloos in de straten en de huizen. Langs de gracht liep een man - verdwaalde duiker in een verdronken stad.

De trein sloop het station uit en de reis was begonnen. Uit huizen langs de spoorbaan groeiden schuttingen en een kleine jongen speelde tussen roestige

[p. 489]

emmers en matrasveren, die uit de grond schoten als verwaarloosde, moeizaam gekweekte gewassen, die niet aan de verwachtingen hadden beantwoord. Op smalle balconnetjes zaten mensen in zanderige hitte en alleen kinderen zwaaiden naar de trein, die als duur en onbereikbaar speelgoed voorbijgleed.

Maarten keek naar Miriam en zijn hart bonsde, maar was het niet het hart van een ander? - en alles loste op en schrompelde ineen, om Miriam, Miriam te bevatten. Haar hoofd en armen en handen en haar lichaam en alles wat zij zei en dacht en wilde: papieren verlangens, wegrottend in een donkere kast - alles wat was overgebleven van een plakboek vol dromen, jaren geleden verwaaid in een modderige tuin, losgeweekt en uiteengevallen onder dode struiken. En op de grintpaden, lopend, kerend, voetstappen van een klein meisje, dat zocht en vroeg, maar niets terugvond.

‘Nooit meer?’ vroeg Miriam.

Hij schudde zijn hoofd en zei: ‘Nooit meer. We gaan nooit meer terug naar de stad. We gaan opnieuw beginnen. Niemand hoeft in grauwe huizen te wonen, dat is nooit de bedoeling geweest. Alles is alleen maar zo anders gelopen.’

De trein stopte op stations en daverde over bruggen en viadukten en reed door het land, dat zich als een grote bloem steeds verder opende. Maarten zag enkel Miriam en alles wat hij van haar wist was, dat zij zich dagelijks verkocht, maar was dat niet erg onbelangrijk?

De dag liep langzaam leeg, zon brandde op in een vreemd land achter de heuvels en dennebossen. Schemering was lichtblauwe rook, die neersloeg over dorpen en wegen. De trein schudde over de wissels dakkedakke-dakkedak - en in een lege wereld stonden roerloze telegraafpalen als aandachtige kijkers, die over het hoofd werden gezien. Het was al laat toen de reis ten einde was. Staande voor het dorpsstation keek Maarten om zich heen. Hij voelde de hand van Miriam in de zijne en alles zou weer goed worden. Nachtwind was lauw en rook naar hooi en appelen en dieren - achter een raam, in een kamer vol licht en lavendel, stond een meisje in een verkreukeld nachthemd en kamde haar haren voor een kleine spiegel.

Zij liepen de landweg af, langs lage witte boerderijen die languit in het gras lagen, zo moe aan het einde van de lange dag. Het bos was groot en in het midden lag de vijver, verstopt tussen de bomen, als het ontbrekende stuk van een toverspiegel.

‘Hier gaan we wonen,’ zei Maarten en hij liep naar een kleine heuvel van wit zand aan de rand van de vijver. Er stonden weinig bomen op de top en hij begon het tentdoek open te vouwen. De maan hurkte laag boven de horizon achter de bomen. De tent was een witte vogel, slapend on de heuveltop. Maarten maakte de laatste lijnen vast en zei: ‘Alles is nu klaar, Miriam.’

[p. 490]

Zij stond niet meer naast hem en ongerust keek hij om zich heen. Er waren rimpels op het water van de vijver en kleine golfjes streelden het witte zand aan de voet van de heuvel. Miriam zwom langzaam als een wonderlijke bleke vis naar de andere oever. Haar kleren lagen aan de voet van de heuvel en toen zij aan de andere kant van de vijver stond, rekte zij zich en schudde haar haren en riep. Maarten liep naar de vijver. Het water was een zachte, warme hand, die hem droeg.

De dagen in het bos gleden door de vingers van de tijd als kralen van een parelmoeren rozenkrans. Maarten en Miriam woonden in de tent en speelden in het bos en zwommen in de vijver en soms gingen zij naar het dorp om appelen of brood te kopen. Eens was het geld op en Maarten werkte toen dagenlang bij een boer om wat te verdienen. Er waren ook dagen dat het regende en dan zaten zij naast elkaar en spraken over wat zij zouden doen als de zon weer scheen. Als hij haar dan aankeek was het of alles wegviel en er niets meer was buiten haar; geen water, geen lucht, geen vogels.

Achter het bos waren heidevelden en toen zij op een avond aan de bosrand zaten, begon Miriam over zichzelf te vertellen. De zon was onder en boven de horizon dreven enkel nog rafels van wolken; gouden veren van een gevluchte vuurvogel. Duisternis kwam over de heide aankruipen, nevel hurkte tussen de jeneverbessenstruiken en het werd koud. Miriam vertelde, het verhaal van een boze droom, en Maarten luisterde. Een vleermuis fladderde over de heide als een stuk papier in de wind, een uil streek langs de maan. Miriam's verhaal was zo oud als de wereld. De zomer was bijna om. Op het water van de vijver dreven de eerste dode bladeren.

Die nacht zei Miriam: ‘Het zal niet lang meer duren, Maarten. Dit zijn de laatste zomerdagen en daarna is alles afgelopen.’

‘Niet alles,’ zei Maarten, ‘ik zal hard gaan werken en geld verdienen en van het geld kunnen wij in het dorp gaan wonen tot het weer zomer wordt.’

Miriam schudde haar hoofd. ‘Jij bent altijd alleen geweest, Miriam,’ zei Maarten, ‘ik ben nu toch bij je. Ik wil je helpen. Wij zijn allemaal alleen.’ en nu wist hij plotseling dat hij altijd van haar had gehouden en in zijn hoofd wachtten woorden die hij haar wilde zeggen. Miriam was opgestaan en liep naar de vijver.

‘Het water is koud, Miriam,’ riep hij, maar zij lachte en zei: ‘Nog één keer, Maarten. De zomer is om.’

Hij zag het water rond haar stijgen; de vijver was vreemd en donker. Zij kan wel verdrinken, dacht hij en het was alsof hij haar al onder water zag verdwijnen: een bleek en blind wezen in een wereld vol groen. Het was alsof hij haar op de bodem van de vijver zag kantelen en tussen de algen zinken als een wonderlijk mooi boegbeeld waarop nooit wieren zouden groeien, sla-

[p. 491]

pend in de vijver. Staande aan de rand van de vijver en kijkend naar Miriam die in het water zwom, voelde hij zich lichter worden. Het was alsof zijn voeten er al niet meer waren, soms voelde hij ze nog even, zoals een invalide een arm voelt, die jaren geleden werd af gezet. Hij dacht aan Miriam alsof zij al was verdronken en het liet hem eigenlijk onverschillig. Het geeft niet, dacht hij, zij zou toch zijn vermoord. Er kwam een gevoel van voldoening in hem op. Niemand kan haar nog iets doen, dacht hij, mij kunnen ze nog doden en zij zullen het niet laten. Maar als ik ergens in de goot van een verbrande stad tot radio-actief slijm uiteendruip, zal zij nog hier liggen, eenzaam, glimlachend, aan mij denkend. En is dat geen troost?

Toen Miriam weer naast hem stond en hem plotseling kuste, schrok hij. *-*-*-*-*-*-*-*-* Zijn benen werden weer zwaar alsof zij vol water stroomden. Hij streek natte haren uit haar gezicht en fluisterde: ‘Miriam, Miriam’ en zij sloeg haar armen om hem heen en drukte zich tegen hem aan en zei: ‘Maarten.’ Olga lag met haar hoofd op haar armen.

Het rode licht van de schemerlamp kleefde in een hoek van de kamer, haar blonde haren lagen verward op de vensterbank. Zij staarde naar het glas, waarin een papieren bloem dreef. Op de bodem lag een geopende schelp en de bloem zat met een dun draadje aan de schelp en schommelde heen en weer als zij er tegen blies. Zij verlegde haar hoofd en zag voor het raam de jongeman staan, die haar aanstaarde.

Voorjaar hing over de gracht en opeens was er het heimwee weer. Winter was voorbij en zomer zou komen en weer gaan en de bladeren van de lindebomen zouden rotten in de goot, maar het verlangen bleef. Zij zag haar gezicht in het glas weerspiegeld: nog jong en fris, als dat van mensen in de zomer en nog niet verstard tot een hulpeloze grijns. Achter het spiegelbeeld stond de jongeman en haar hart groeide tot in de toppen van haar vingers en brak achter haar ogen. Zij wilde naast hem zitten; zwijgend, omdat er niets te zeggen was. Soms zijn woorden te klein en vaak zo doelloos en overbodig. Zij glimlachte tegen hem en wees naar het glas waarin de bloem schommelde en zij bad: ‘God, laat hem binnen komen en laat alles anders worden.’ Zij zag dat hij opschrok en haar schuw aanstaarde. Toen draaide hij zich om en liep de gracht af, zich haastend, alsof hij al te lang was weg geweest.