Roeping. Jaargang 33

[p. 149]

Dick Steenkamp
Het varken

Op een zondagmiddag, vandaag bijna zes maanden geleden, kwam de gedachte het eerst op. En nu, nu ik op het punt sta het menselijke achter mij te laten, voor goed, en nog eenmaal zal trachten de pen te hanteren zoals gij dat doet, nu kan ik niet anders dan met vreugde denken aan dat moment. Sommigen die mijn geschiedenis zullen lezen, vinden mij krankzinnig wellicht. Maar het is niet voor hen, dat ik schrijf, al hebben zij gelijk. Ik schrijf voor de stillen met het verborgen leed. Ik schrijf om hen te troosten. Verlies de moed niet makkers, want het is mogelijk. Zeker, ge zult u moeten inspannen, want de weg die ik beging is niet licht te begaan. Maar welke is dat wel?

En voorts, onderschat het toch niet, onderschat niet wat het mij kost in dit laatste uur gedachten menselijk te ordenen. Ik, die leerde woorden te vergeten. Weet wat het van mij vergt een pen te voeren nu ik mijn vingers mis. Maar ik doe het voor u, die het leed verborgen houdt, ik doe het alleen voor u.

Die zondag dan was een zonnige dag in het voorjaar, zes maanden geleden. Een dag die de deuren opent en de mensen uitgelaten doet zijn. Een dag van veel verkeer, van kinderwagens en gesprekken op straat over het weer en de crocussen.

Om veel te kunnen doen was ik vroeg opgestaan. Maar de dag verstreek met nutteloze zaken. Ik las een weekblad, kookte een ei en timmerde een lat vast aan mijn schuur, die door de wind was losgeraakt. In de namiddag had ik nog niets van belang gedaan, en een neerslachtig gevoel maakte zich van mij meester. Ik vluchtte het huis uit, stapte in mijn auto en reed weg. Achter het stuur verliet de verschrikkelijke zwaarmoedigheid mij niet, integendeel, toen ik door de zijruit lentelucht naar binnen voelde waaien, en de mensen zag op de wegen, welgekleed en goedgemutst, werd het erger.

De zon stond al laag aan de hemel. Inhalen, dacht ik, inhalen wat ik verdaan heb. En ik drukte het gaspedaal naar beneden. Wanhoop kwelde mij, en wanhoop is een vreselijke ziekte, dat weet ge immers makkers. Dat alles is nu voorbij. Voorgoed. Morgen zullen de laatste resten verdwenen zijn.

Toch was er weinig reden voor mij om wanhopig te zijn. Ik had geen zorgen. Mijn betrekking veroorloofde mij op ruime voet te leven, en het erfdeel dat mijn vader mij liet, was aanzienlijk. Terend op de uitstekende naam die ik bij mijn ambtgenoten had, en dankzij bekwame medewerkers, genoot ik een vrijheid als geen ander. Vrouwen interesseerden mij niet dan voor een korte

[p. 150]

tijd. Liefhebberijen had ik nauwelijks. In alle zaken scheerde ik over, het water als een vogel, voldoende laag om even nat te zijn, maar te hoog om het water te kennen.

Naar mijn gevoel had ik nog nooit. gedaan wat mijn bestaan rechtvaardigen kon. De dagen gingen snel, als haastige mannen in de sneeuw. En ook deze zondag zou worden dichtgeklapt, geruisloos als de kist van een dode, en zorgvuldig bijgezet.

Doelloos reed ik rond. Ik bevond mij op een grote weg, even buiten de stad. Dichtbij een boerderij stopte ik. Het was kil geworden. Een schrale wind streek over het land, eenzijdig en ongemotiveerd. Over een hek leunend staarde ik wat in de verte. Plotseling hoorde ik van dichtbij geritsel van stro. Uit een laag kot schoof een varken naar buiten. Het stond een ogenblik stil in de avondwind, belangeloos. Met planken van velerlei soort was zijn gebied afgebakend, een lap modderige grond. Er lag een roestig ploegijzer, er lagen een paar koolstronken. Dat was alles.

Het varken wroette met zijn snuit in de aarde. Voedsel was er niet maar het wroette, schuurde even langs het hout, kroop vervolgens in zijn hok. Aan de hemel werden sterren zichtbaar. In de verte stak de stad zijn lichten aan.

Het varken leeft, dacht ik. Ik hoor het leven. Het varken heeft het beter, het is te benijden. En in de hoop het nog éénmaal te zien, bootste ik zijn knorren na, maar het beest bleef weg. Ik begrijp nu wel waarom. Knorren is ongewoon moeilijk, dat heb ik ervaren makkers.

Op weg naar huis rijpte het plan dat ik nu bijna volvoerd heb. Nog één ding rest mij, maar daarin zal ik slagen.

Na die gedenkwaardige zondag nam ik mij voor dagelijks naar het varken te gaan. Soms stond ik er urenlang over het hek geleund om het te bestuderen in al zijn gedragingen. Mijn werk leed eronder - ik wist het maar het kon me niet schelen. Vrienden en kennissen vertelde ik, dat ik bezig was met een studie, waarvan ik het onderwerp voorlopig verzwijgen wilde. Ze geloofden me, maar waarschuwden me voor mijn gezondheid. Ik zag er ongewoon rose uit, vonden ze.

Ik bracht intussen gelukkige uren door bij het varken. Nauwlettend zag ik toe, hoe het dier zijn voedsel verschalkte, en het kwam me eerst ongelooflijk voor, dat het daarbij zijn voorpoten niet gebruikte. Thuis oefende ik me erin op dezelfde wijze mijn brood te verorberen. Het ging steeds beter. Ook de spijzen die ik koos, waren in overeenstemming met mijn nieuwe levenswijze: ik at rapen, koolstronken en rauwe wortels. Mijn maag wende eraan. Nu zou ik niet anders meer willen.

Het is trouwens merkwaardig, makkers, hoe snel het lichaam zich aanpast.

[p. 151]

Mijn vrienden hadden gelijk gehad. Ik had een sterk rose kleur gekregen, maar verder was mijn huid tevens ruwer geworden en sterk behaard.

Toch kon ik mijn werk niet geheel in de steek laten. Enkele noodzakelijke werkzaamheden moesten gedaan worden. 't Meeste deed ik schriftelijk of telefonisch af, maar op een morgen werd ik dringend verzocht een belangrijke vergadering bij te wonen. Ik trachtte een uitvlucht te maken, maar men zei mij, dat ik onmogelijk gemist kon worden. De angst sloeg mij om 't hart. Hoe zou ik mij gedragen? Ik was niet meer in staat het probleem waarover men spreken zou te begrijpen. Enige maanden al had ik de literatuur niet bijgehouden. Het beste leek me een zware hoofdpijn voor te wenden en zoveel mogelijk te zwijgen.

Maar een gelukkig toeval - de weg naar het vergaderingsgebouw was gedeeltelijk opengebroken, zodat ik een andere route volgen moest - bracht mij bij het varken. Even stapte ik uit mijn auto om het te zien. Het scheen mij verwijtend aan te kijken. Waarom? dacht ik. Het varken knorde ten antwoord. En, makkers, ik begreep hem. Voor het eerst begreep ik hem. Ik kan u de blijdschap nauwelijks beschrijven. Een nieuwe wereld opende zich, een kleine weliswaar, maar met ongekende mogelijkheden. Ik knorde terug, omdat ik plotseling begreep wat het varken mij verweet. Waarom zou ik mij op de vergadering als mens voordoen, waar ik al dichter bij het varken was?

Toen ik wegreed drukte ik op de claxon, om het varken te groeten. Ik moet erg voorzichtig gereden hebben, want ik herinner mij verschillende boze gezichten.

De portier van het hoge vergaderingsgebouw was mij behulpzaam bij het uitstappen. Maar ik zag, dat hij om mij lachte, toen ik de trappen beklom. Is het dan zo dwaas, makkers, dat men daarbij zijn handen gebruikt? Boven informeerde ik naar het nummer van de vergaderzaal. Een typiste bracht mij erheen. Ook zij lachte, toen ze de deur achter mij sloot.

Ik was te laat. Een zevental heren was in druk gesprek gewikkeld. Ze hadden niet bemerkt, dat ik binnen was gekomen. Een ogenblik aarzelde ik. Wat moest ik doen? Alle stoelen waren bezet. Ik wilde vooral niet storen, en daarom kroop ik naar de tafel toe, maar toen ik het karpet bereikte, viel er plotseling een stilte. ‘Het lijkt wel, of ik een varken hoor’, zei één van de heren. ‘Het lijkt wel, of ik er een ruik’, zei een ander. Ik verroerde me niet. Het was een moeilijk moment. Een van de moeilijkste, makkers, die ik in die zes maanden heb mee moeten maken. Zo goed en zo kwaad als het ging richtte ik mij op. Ik verontschuldigde me voor mijn late komst. Een hartelijk gelach steeg op. Men vond mij bijzonder origineel, ja zelfs het woord geniaal hoorde ik noemen. Zes heren sprongen onmiddellijk op van hun stoel, om mij een zitplaats aan te bieden, de zevende bleef zitten. We keken elkaar in de ogen. Er lag

[p. 152]

iets wonderlijks in zijn blik, iets van verbazing, van medelijden en van schrik. Achteraf geloof ik, dat hij nog het meest geschrokken is geweest.

Ik knorde wat. De heren konden gerust blijven zitten. Ik zou wel een plaats onder tafel zoeken. Opnieuw lachte men, zij het wat minder luid. Blijkbaar ging ik te ver naar hun mening. Maar makkers, ik kon toch niet ver genoeg gaan? Een van de heren verliet de zaal en kwam even later terug met een stoel. Men maakte de kring wat wijder en beschouwde het incident als gesloten.

Maar ik weigerde te gaan zitten. Ik wilde onder de tafel. Daar zou ik mij het meest thuis voelen, daar was de veilige beschutting die ook het hok bezat. Daar zou ik stil liggen onder het gesproken woord, ik zou mijn huid schuren aan de scherpe randen van de stoelen....

Er viel opnieuw een stilte, toen de heren zagen, dat ik werkelijk onder de tafel kroop. Zij schuifelden zenuwachtig met hun voeten heen en weer en een paar trommelden met hun vingers op hun knie. Uit verlegenheid hervatten zij toen het gesprek. Men had nog steeds teveel aandacht voor mij, om mij hardhandig tot de orde te roepen. Maar het vlotte niet boven de tafel.

‘Het kan zo niet langer’ zei de zevende heer. De lucht is niet uit te houden. Hij is een varken, of hij wordt er een.

Kom, kom, men moet wat door de vingers zien, zei een ander.

Inderdaad, antwoordde de zevende, maar er staan grote belangen op het spel. Wij kunnen dergelijke dingen niet toestaan.

Het is een aardigheid, zei de man tegen wiens benen ik lag.

Het is ernst, bittere ernst. Hebben jullie niet gezien hoe hij op een varken leek?

Allen keken schichtig onder de tafel. Ik las schrik in hun ogen. Even later verlieten ze zwijgend de zaal en ook ik vertrok. In de auto merkte ik duidelijk, dat ik kleiner was geworden. Ik had handen en voeten vol werk om de wagen te besturen.

Eindelijk was ik weer thuis. Van het grote huis dat ik bewoonde, gebruikte ik nog maar één kamer. Het was er vuil, er lagen wortels op het kleed en slabladen, maar toch voelde ik me er niet thuis. Ik verhuisde naar de kelder.

En hier, liggend op het stro makkers, schrijf ik u deze laatste berichten. Weet, dat ik nu gelukkig ben. Want dit stro, o wist ge maar hoe het ritselen kan.

Ik heb u geschreven, dat mij nog een ding staat te doen. Ik moet nog eenmaal telefoneren. Ik zal de boer opbellen en vragen of hij een varken wil komen halen, morgen. Dan zal hij komen met zijn kar, en ik zal er hoog boven op staan, een feestelijke rit. En wij zullen samen zijn, het varken en ik, aan de rand van de stad, op de modderige grond. Dan.... maar makkers, ik voel

[p. 153]

dat uw taal mij gaat begeven. Mijn poot is moe, en ik moet de keldertrap nog op om te bellen. Laat mij nu gaan. Ik neem papier en pen voor u mee. Als ik nog woorden, nog menselijke woorden over heb, zal ik u boven mijn laatste groeten schrijven.

O makkers, ik heb het geprobeerd, ik heb geprobeerd de draaischijf te hanteren, maar mijn poot is te dik. Ik heb gehoor gekregen, maar het was niet de boer. Zeven heren, het is ernst, hoort ge me, het is bittere ernst. Leen me nog even een vinger. Want ik heb de slager gebeld, ik heb per ongeluk de slager gebeld. Morgen zal hij mij komen halen.... geen modderige grond, geen goede aarde.... o god, geen ploegijzer....