Roeping. Jaargang 33

[p. 59]

Journaal

SMIT - Vanmiddag kreeg Anna Blaman in de ridderzaal van het Muiderslot de P.C. Hooftprijs: drieduizend gulden, een keurig gecalligrafeerde oorkonde en een buitengewoon hoffelijke toespraak van de directeur-generaal voor de kunsten, mr. Reinink. Wij hebben nog even staan praten. Ik behoor zeker niet tot haar intimi, maar wij spreken elkaar nog wel eens en wat mij betreft: graag. Zij is een uiterst intelligente vrouw met een zeer gecompliceerd gemoedsleven en een wonderlijke gevoeligheid, vooral ook bescheiden. Doodgewoon erg prettig om mee te praten. Er moeten duizenden dingen wezen waarover wij het beslist niet eens zijn, ik heb ze wel in haar boeken gelezen, maar ze bijna nooit uit haar mond gehoord. En wanneer ik ze hoorde dan was het zó voorzichtig en met zó groot begrip voor het anders-zijn van mijn eigen situatie, met zoveel - ik weet geen beter woord - eerbied ook voor die godsdienstige bestaansgrond, als ik zelden heb aangetroffen. Op welke conflicten deze levenshouding werd veroverd, bewijzen haar boeken. Een wonderlijk leven, een wonderlijke vrouw. Zij plaatst mij voor een zelfde raadsel als Simon Vinkenoog doet: beslist een buitengewoon aardige, vriendelijke jongen, die wel eens vreemde, wilde dingen uitstoot, doch wie kan hem dat kwalijk nemen? Maar zet hij zijn pen op papier dan kan hij van een perfide onbeschaamdheid zijn. Is schrijven dan alleen maar een soort uitverkoop van conflictstof, die, eenmaal achter de rug, de schrijver in een serene stemming achterlaat? Het schrijven zelf dus als katharsis, maar het resultaat van dit schrijven, in casu het kunstwerk, niet anders dan een wilde, ongeremde neerslag van eigen wanhoop, verbittering, tekort, zondner dat dáárin de latere verworvenheid al een min of meer beslissende rol speelt? Nee, dat kan niet, want die verworvenheid is er werkelijk pas als het werk klaar is. Als ik in debatten over deze kwestie wel eens opponeer en zeg, dat de schrijfstof toch ook een zedelijke of religieuze ordening eist, krijg ik van Anna Blaman's geestverwanten altijd ten antwoord, dat ik dan in strijd kom met de autonome integriteit van het kunstwerk. Dan voeg ik van buiten iets toe, dat er eigenlijk niet bijhoort. Alsof een godsdienstige overtuiging een soort verstandelijk surplus zou zijn en niet eenvoudig, maar daarom niet minder mysterieus, een wijze van leven. Anna Blaman zelf heeft, bij mijn weten, dergelijke domme opmerkingen nooit gemaakt. Daar is ze te intelligent en te bescheiden voor.

TEGENBOSCH - Je raakt telkens weer onder de indruk. Je komt na het Meilof thuis, neemt ‘vertoning’ [blad van Esteban López] en je raakt onder de indruk. Leo Peters zorgt er voor. Hij schrijft een stuk dat Braak-ziek ‘Schoonheid als wapen’ heet en dat natuurlijk over de Grieken, de renaissance en de maatschappij gaat, en dat dan eindigt met iets over Van Oorschot en Cees Nooteboom - o, de mixbekers van onze essayisten. En helemaal tot slot: een protest tegen minister Cals van O.K. en W. omdat hij Theun de Vries de hem toegekende reisbeurs niet metterdaad geeft. Dan, roomse geloofsgenoten, suffe broeders, luister. Dan openbaart Leo Peters op de 264ste getypte bladzij van ‘Vertoning’: ‘Er zou voor eens en voor altijd een einde gemaakt kunnen worden’ [kunnen? maar waarom het gelaten, Leo Peters?] ‘aan het autocratisch optreden van een Minister die handelt, niet naar aanleiding van deskundige adviezen, maar op instigatie van een vreemde mogendheid, namelijk het Vaticaan. Het is zelfs niet de Maastrichtenaar Cals, de

[p. 60]

vertegenwoordiger van een deel van het Nederlandse Volk’ [met een hoofdletter, dat volk] ‘die uitmaakt wie in Nederland in aanmerking komt voor een reisbeurs, maar de schriftgeleerden die de Paus omgeven’.

Om met het laatste te beginnen, hier is de openbaring-Peters onvoldoende. Op gezag van de Heilige, apart voor deze gelegenheid geraadpleegde Stoel, mag ik hier verklaren, dat katholieken die in de jury voor reisbeurzen zitten hun keus niet laten vaststellen door schriftgeleerden die de Paus omgeven. Het is nog veel sterker. Katholieke juryleden gaan altijd 8 dagen op retraite eer ze naar Victor E. van Vriesland, voorzitter, stappen, maar dan glanst op hun gezicht ook de straling van de Heilige Geest [ambtsdrager van een nog vreemdere mogendheid], die hun voorlicht om altijd een katholiek voor te dragen. Desnoods een protestant [maar dan liefst met liturgische interesse], in geen geval een humanist, van communisten gezwegen. Het werd tijd dat deze gang van zaken eens publiek werd.

Het zal nu Leo Peters wel helder zijn, dat er nog veel, nog heel veel valt te reinigen eer het Hollandse huis van alle vreemde smetten vrij is. Om te beginnen moet te dien einde Theun de Vries op reis gestuurd, daar heeft Leo Peters gelijk in. Wat verder te doen valt heb ik al sedert jaar en dag geordend in zogenaamde plannenmaps. De opening daarvan zal een enorme werkverschaffing voor Leo Peters en gelijkgestemden beduiden. Ik schrijf hier enige titels af, die ik aanbracht op de mappen mijner plannen:

- Vaticaan en watersnood 1953, een weerlegging van de springvloedtheorie, tevens opzienbarende beschouwing over de tekst ‘Dauwt, hemelen, dauwt’.

- Marialegioen en 5de colonne. Dit spreekt voor zich.

- Het paard van Mgr. Bekkers. Via de van katholieke huize stammende Sinterklaasfolklore [een te vaak veronachtzaamd facet van vredige roomse binnendringing] wordt hier aan het licht gebracht hoe bastaarden van de Caudillo op Bossche prebenden loeren.

- Sluipwespen. Gaat over zusters van bewaarscholen.

- Gabriël en Michel. Een misschien wat vakmatige beschouwing. In ieder geval komt onomstotelijk vaststaan dat het lied ‘Ik zag twee beertjes broodjes smeren’ niet van een Nederlands katholiek dichter is [merkwaardig genoeg: men treft het dan ook noch in ‘De katholieke Poëzie’ noch in het Brevier].

- De Kronkelwegen van een Kardinaal. Wie een beetje thuis is in de politieke gestes van

- laat ik zijn schaamteloos Nederland kwetsende naam niet noemen - die weet wat ik bedoel. Nederlant, let op u saec!!

- Duffe jongens. Over Nederlandse zonderlingen uit tien eeuwen, bijgewerkt tot en met Leo Peters.

- ‘Homosexuele schoenen’ In samenwerking met Adriaan Morriën, die hoewel het onderwerp [levensgewoonten van priesters] natuurlijk zwaar kabinet is, zo infideel was, reeds een tipje op te lichten in Vriendschap voor een boom. Zie aldaar pagina 20. Maar ik heb nog genoeg in petto.

Genoeg in petto - welja, genoeg om er doodmoe van te worden. Laat Leo Peters maar eens overkomen. Schrijf maar met welke trein ge aankomt. Ik wacht u. Herkenningsteken: oranje cocarde waarop gedrukt: ‘Wat Cals is vals is’.

SMIT - Vanavond onderging ik weer de verrukking van het heerlijkste stuk muziek dat ik ken: het Klarinet-kwintet van Mozart. Ik geloof niet dat er ooit iets mooiers is gecomponeerd, of het moest óók van Mozart zijn: de Don Giovanni waar Kierkegaard het al zo mee te kwaad had, het Requiem, de Symfonie in G-klein of een der andere kwintetten,

[p. 61]

bij voorbeeld dat in G-klein K.V. 516. Maar Bach dan, of Beethoven? Beethoven komt, wat mij betreft, in geen geval in aanmerking, over Bach valt te praten: stukken uit de Hohe Messe, een paar fuga's uit het Wohltemperierte Klavier. Maar het mooiste? Dat blijft Mozart. En ik herinner mij nu plotseling een gesprek met de beeldhouwer Mari Andriessen. Zijn hele kamer staat vol met kleine Mozart-beeldjes. Hij vertelde mij dezer dagen dat hij nu ook een grotere Mozart had gemaakt, van wel een meter hoog. Ik heb hem nog niet gezien, maar de kleine zijn juweeltjes. Tijdens dat gesprek kwamen wij erop wàt nu de mooiste muziek was: Mozart of Bach. Wij stemden beiden voor Mozart, maar durfden Bach toch niet zonder meer op de tweede plaats te drukken. Mari hakte de knoop door en zei: ‘Weet je hoe het is? De engelen in de hemel zingen altijd Mozart. Altijd. Behalve wanneer God zelf langs komt, want dan zeggen ze tegen elkaar: “Stil, daar komt de Baas. Nu éven Bach”. Maar Hij is nog niet achter de hoek van deeerste wolk verdwenen of het is weer Mozart. Altijd’.

TEGENBOSCH - Tot nu toe heb ik er voornamelijk verdriet van gehad zoveel nog ongelezen te weten, én te weten dat je zoveel niet eens ooit lezen zult. Toen we bij gelegenheid elkaar afvroegen welke 10 boeken we mee zouden nemen naar het in dit verband bekende eenzame eiland, zei ik: 10 die ik nog niet ken. Met alle risico's van dien. Tegenwoordig, hoewel nog geenszins de jaren der volstrekte resignatie genaderd, heb ik meer en meer spijt van de boeken die ik gelezen heb, maar inmiddels vergat. Op die manier krijgt lezen een aspect van Sisyphusarbeid, een hopeloze bezigheid. - Nee, zegt me een monnikgelijke oude vriend, wees dankbaar voor de milde defecten van het geheugen. Het vermoedelijk derde stadium in de lezersgroei zal zijn: de welbewuste beperking tot 1 of 2 boeken. Die onvergetelijk, want geheel jezelf zijn. Ik zie met schrik de overbodig bevrachte kasten aan...

SMIT - Vanavond las ik een heerlijke brief van Guardini over het onderwerp ‘Wer ist ein Gentleman?’, gepubliceerd in een verzamelboekje ‘Vom stilleren Leben’ [Würzburg 1956]. Guardini antwoordt op die vraag eenvoudig: ‘Ein Gentleman ist Jener, der keinen Lärm macht. [Daarom was Otto van Rees een “gentleman”, wat Picasso beslist niet is. Is het gentleman-zijn dan toch een zeer beperkte categorie, onverenigbaar met een grote artistieke scheppingsdrift? Was Michelangelo dan een gentleman? Hoe explosief, eruptief zijn scheppen ook was, het resultaat was immers gespannen, maar niet rumoerig]. Hoe dan ook, Guardini's antwoord heeft verrukkelijke, wijze kanten. De mensen, zegt hij, zóeken het lawaai. “Denken wir nur an die barbarische Art wie sie mit dem Radio umgehen”. En: “Ein einziges Radio am offenen Fenster, und ein Sonntagnachmittag ist verwüstet”. Maar dan niet alleen het materiële lawaai, ook het geestelijke: “Denk an die Schlagzeilen unserer Zeitungen: knallen die nicht?” En daarop de voor iedere journalist pijnigende vraag: “Und sind sie nicht nach gewissen journalistischen Masstäben um so besser, je lamter sie das tun?” Er staat gelukkig:... nach gewissen... Masstäben...’ Er móet dus een oplossing voor zijn.