Roeping. Jaargang 32

[p. 634]

Bernard Bekman
De journalist Coolen

De zuiver journalistieke arbeid van Antoon Coolen ligt al weer zó ver in het verleden, dat men, wanneer men die episode tracht op te roepen, vrijwel onmiddellijk begint te annie-salomonsen: de stijl van weet-u-nog-wel hoe merkwaardig dat allemaal was. En die stijl past eigenlijk niet in een nummer van een tijdschrift, dat eerbetoon brengt aan deze actieve zestigjarige ‘jongere’.

Maar zoals gezegd, de journalist Coolen is al bijna vijf-en-twintig jaar geleden van de Hilversumse redactie vertrokken, waar ik hem in 1927 voor de eerste keer ontmoette. Wat hij na zijn vertrek naar Brabant nog in weekbladen en dagbladen schreef was vrijwel steeds letterkundig werk; en al herkende men ook daarin wel de journalistieke routine, die wist hoe men de krantenlezer aanspreekt, toch viel dit werk niet meer te rekenen tot de arbeid van een dagbladredacteur, voor wie het gemeenteraadsverslag belangrijker dient te zijn dan de letterkundige recensie.

Coolen's journalistieke arbeid in Helmond en in Hilversum werd niet alleen gevolgd door een periode, waarin de literatuur zijn dagelijks handwerk was, maar zij werd ook door een soortgelijke periode voorafgegaan. Hij is namelijk een schrijver, die al schreef voor hij eigenlijk wist, wat literatuur was: een natuurtalent, waarvan de schrijversontwikkeling al begon, toen hij nog kind was. In een van de laden van zijn boekenkast in zijn Hilversumse huis aan de Oude Amersfoortseweg heb ik eens de stapel manuscripten bijeen gezien, die ontstaan waren alvorens zijn eerste korte verhalen verschenen in dit tijdschrift, dat hem thans huldigt bij zijn zestigste verjaardag. Manuscripten overigens, die deze status nimmer verlaten hebben. En lang voordat hij onder Ouwerling aan de Helmondse Courant kwam, was hij al schrijver en zag hij zijn weg duidelijk voor zich. Een koppig en voor zover het de literatuur betreft, eigenzinnig man.

Over Ouwerling had Coolen overigens een aardige anecdote. Op Paaszaterdagmorgen bleek het de jonge redacteur, dat er geen Paasartikel gereed was gemaakt voor de krant. Ouwerling, die met de hoed op het hoofd gereed stond om op Paasverlof te gaan, schrok in het geheel niet toen dit verzuim hem werd medegedeeld. ‘Je hebt nog 'n half uur’, zei hij tot zijn medewerker. ‘Pak je potlood en schrijf maar zoiets van: Alleluia, blijde feesten!... Bonjour!’

Coolen zelf zal wel de laatste zijn geweest om bij zijn vertrek naar Hilversum te veronderstellen, dat hij een aantal jaren later in Ouwerlings huis ‘De Romeyn’ zou trekken, toen hij naar Deurne terugkeerde.

[p. 635]

Ook in zijn Hilversumse tijd was Coolen literator. Kinderen van ons Volk, Het donkere licht, De schone voleinding en een aantal novellen schreef hij in zijn vrije tijd. En die was hem toch niet ruim toegemeten. Maar zijn stugge manier van werken - dag in dag uit - in zijn kleine werkkeet achter in de tuin, kon hij volhouden door het feit, dat hij altijd geïnspireerd was en meer moeite had om zijn fantasie te remmen dan om haar op te wekken.

Ik vertel dit, omdat er schrijvers zijn, die om den brode journalistiek werk verrichten en die dat kennelijk en uitsluitend om den brode doen. Bij Coolen was dit niet zo. Ik heb hem zes jaar meegemaakt op onze redactie van Gooise en Stichtse bladen en mij vaak verbaasd over zijn journalistieke nauwkeurigheid en zorgvuldigheid. Zoals dat bij kleine kranten het geval is, schreven wij alles: van het simpelste plaatselijke bericht en verslagen van allerlei aard tot het hoofdartikel, de toneel- en muziekrecensies, het vrolijk entrefilet - Coolen had zijn eigen ‘Podium’ - en hij deed dit alles met een angstvallige zorg en een verantwoordelijkheidsgevoel, die op mij - de zoveel jongere - een diepe indruk maakten en die voor mij een voortreffelijke leerschool bevatten.

Hoe merkwaardig overigens, dat leeftijdsverschil! Als de oudere dertig jaar is en de jongere negentien, dan scheelt dat bijna een generatie; maar nu de oudere zestig wordt, voelt de jongere zich vrijwel leeftijdsgenoot. Met een man als Coolen, die kans ziet zijn physionomie gedurende tientallen jaren ongewijzigd te houden, is die leeftijdsbepaling overigens toch al bijzonder moeilijk.

Als mens én als journalist een vat vol tegenstrijdigheden. Vol enthousiasme kocht hij gramofoonplaten met moderne muziek, volgde hij Dudok in zijn vernieuwende stijl, was als weinigen op de hoogte van de allernieuwste Franse letterkunde. Maar toch had - en heeft - Coolen in uiterlijk [pince-nez, zwierig-romantische kleding] en in innerlijk veel attaches met het fin de siècle, met de epiek der negentiende eeuwse wereldlitteratuur, de ritmiek in kunst en cultuur, die aan de eerste wereldoorlog voorafging. Hij is groot in de traditie van het onsterfelijke verhaal, dat verteld is sinds de mens leerde spreken, en dat verteld zal worden tot de waterstofbom en het bazuingeschal er een einde aan zullen maken.

Ook de journalist Coolen werkte in die traditie der grote pamflettisten uit de vorige eeuw. Een artikel werd een argument, een verdediging, een stelling. Dat gaf de kleine krant, waaraan wij werkten, vaak een niveau, dat haar qua omvang en debiet nauwelijks toekwam. Toegegeven moet worden, dat de ironie, het gevoel voor de betrekkelijkheid van vele zekerheden, aan die journalistieke bijdragen toch wel weer een zeer twintigste-eeuws element verleenden.

Coolen had - ook toen hij geen journalist meer was - zijn hart verloren aan de kleine plaatselijke courant en hij nam het zijn vrienden bijna persoonlijk kwalijk, wanneer ze zijn voorbeeld volgden en elders gingen werken buiten het

[p. 636]

terrein der locale of regionale journalistiek. ‘De enige echte krant’, zei hij eens, ‘is het blad, dat mij vertelt wat er bij mij in de straat gebeurd is.’ En dat was geen platonische liefdesverklaring, want ook toen hij al lang de gerespecteerde schrijver was geworden, die hij thans is, was hij altijd bereid aan de Zuidlimburgse krant, waaraan ik toen werkte, zijn bijdragen te zenden, wanneer er een beroep op hem werd gedaan. En dat gevoel voor die kleine krant is niet verrassend in de man, die ook over kleine mensen zulke grote romans schreef.

Ongetwijfeld zullen er nog wel redacties zijn, waar de journalistieke leefhumor van tijd tot tijd groteske vormen aanneemt. Ik waag het echter wel te betwijfelen of die mate van mallotigheid, van Jeroen Bosch-achtige clownerie, die op onze kleine redactie, waarvan als tweede senior Ben Hulsman deel uitmaakte, hoogtij vierde, thans nog voorkomt. Misschien had 't iets te maken met dat merkwaardig fluidum van spanning en verdrongen onbehagen, dat in de ‘roaring twenties’ door West-Europa waarde. Maar wij in zijn naaste omgeving, hebben toen vaak onze onbedaarlijke vreugde beleefd aan een bepaalde humoristische karakteristiek in de journalist Coolen, die in brede kring - en laat het zo blijven - geen bekendheid kreeg.

Men zou zich kunnen afvragen, of Coolen in zijn literaire productie voordeel heeft getrokken uit zijn journalistieke ervaring. Ik geloof het nauwelijks; hij is zo helemaal verhalenschrijver met een fantasie op de absurde werkelijkheid geënt, dat zijn verteltechniek zich autonoom ontwikkeld heeft, niet bevorderd, maar ook niet benadeeld door het conscientieus uitgevoerde journalistieke werk. Het schrijfwerk voor de krant ontsproot uit een andere existentie dan de kopij, die aan de blank-eiken tafel in zijn werkhut ontstond. Wel bracht zijn werk bij de plaatselijke krant hem dicht bij de dwaasheden en vreugden van veel kleine en ogenschijnlijk onbelangrijke mensen. Maar de Gooise mens werkt in zijn schonkige wezenheid waarlijk niet bijzonder inspirerend op de schrijvers-fantasie. Coolen leefde geestelijk onder zuidelijker luchten, met andere mensen, primitiever, maar bewogener; hij was - hoe verhollandst hij soms ook leek - toch wel met alle vezelen verbonden gebleven met de mensen, de atmosfeer en de grond van zijn geboorteland. Ik heb dat nooit beter beseft dan toen ik hem eens naast zijn vioolspelende vader zag staan op een zondagmiddag in het Deurnese ouderlijke huis. Twee artisten, door het leven op verscheiden wegen gevoerd, maar die op hun voordeligst uitkwamen voor de achtergrond van dat ruige zandland aan de Peelgrens.