Roeping. Jaargang 32

[p. 438]

Journaal

HAIMON - Dat Pierre Kemp in zijn poëzie onnavolgbaar is, heeft het Liber Amicorum - een monument van vriendschap en bewondering overigens - bewezen. De meeste dichters hebben iets geprobeerd in de trant van Kemp, ze hebben de een na de ander ervaren hoe onmogelijk het is. Zelfs de grootste virtuoos op het gebied van à l'improviste te dichten à la manière de... moet hier zijn tekort bekennen.

‘Goed nadoen kan ik het niet.’

Waarom dit bedank-vers van Anton van Duinkerken toch een der aardigste uit de vele aardige ere-verzen is voor de Maastrichtse poeet. Allen zijn het er over eens, dat hij uniek is door de wijze waarop hij de kleuren in de poëzie heeft gebracht. ‘Een prins der kleuren’ [Voeten], ‘Komt hij een kleur tekort, dan schudt hij gauw Een fonkelnieuwe uit zijn tovermouw’ [Anthonie Donker]. Een volledige Auditio Colorata is er van Frans van Oldenburg Ermke. En Achterberg voltooide een reeds bestaand sonnet aldus:

En God zal zeggen: kijk, daar is Pierre Kemp;
tijd dat ik nu mijn eigen kleuren demp.

Dat tevens een groot aantal schilders en illustrators aan hem hun hulde wilde bewijzen is hierom niet meer verwonderlijk. Wel misschien dat die tekenaars er beter in slaagden [als in de fraaie prenten van Pieter Defesche, de tekeningen van Jos Kipping, Annemieke Rutten, Henk Krijger, Wildschut] de poëzie van Pierre Kemp te illustreren in hun eigen sfeer. Beter zelfs dan Pierre Kemp zelf, voordat hij zijn gedicht Staking op zijn palet had geplakt. In zijn schilderijen staan zijn latere gedichten eigenlijk in hun hemd, - welk beeld de kunstenaar waarschijnlijk niet onheus zal vinden, want mannequins in desnoods een herenhemd [bij gebrek aan het overbodig geworden vrouwelijk eerste omhulsel] kunnen best attractief zijn. Dat zijn de schilderijen van Pierre ook, maar schilders moeten er niet naar gaan kijken. Zij zien onmacht waar dichters zijn latere prachtige gedichten in een merkwaardig voorstadium zien.

TEGENBOSCH - Vie de Sainte Marguerite-Marie Alacoque, écrite par elle-même. Op dezelfde manier boeiend als al wat alle grote mensen over hun eigen leven willen meedelen. Maar wat kunnen heiligen uit de tijd raken. Niet vanwege teveel of te weinig heiligheid, maar vanwege de manier van over hun heiligheid spreken. Marguerite-Marie doet 4 jaar oud de gelofte van zuiverheid, wat zij een bijzondere uitverkiezing mag achten - Onze Heer zegt later dat Hij haar al vroeg voor zich wilde reserveren -, het bevreemdt desondanks dat zij het buitensporige en in zekere zin wanordelijke niet gezien en niet beleefd heeft. Een gelofte die theologisch geen gelofte kan zijn, wordt later door Onze Heer een bijzondere uitverkiezing geheten; inderdaad is het eerder een uitverkiezing dan een gelofte. Het kind Marguerite-Marie echter voelt zich aan het woord van de vierjarige gebonden als aan een echte gelofte. Dit misverstand kan onderdeel van de goddelijke uitverkiezing zijn, waarom niet? Wij kennen Zijn wegen niet. ‘Enfin la tendre amitié de ma bonne mère commença à prendre le dessus pensant que n'étant qu'une enfant quand je

[p. 439]

fis ce voeu et que l'on m'en pourrait bien dispenser, ne comprenant pas, en le faisant, ce que c'était.’ Het kan zijn dat alleen de heilige begreep ‘ce que c'était’, maar als zij tegenover ‘le desir d'être religieuse’ stelt ‘l'horreur que j'avais de l'impureté’, wordt het schema bepaald te eenvoudig. Hanteerbaar voor vierjarigen. De onzuiverheid kan hem, theologisch gesproken, niet steken in het breken van het kinderwoord. Maar indien, in de ogen der heiligen, onzuiverheid nader is te identificeren met ‘buiten de kloostermuren’, wordt háár keuze vanzelfsprekend het klooster. Wij echter, die minder ijlings zulk ‘indien’ bevestigen, hebben er moeite mee...

HAIMON - Het aardigste van de Academische Zitting te Maastricht tijdens welke Pierre Kemp gehuldigd werd, was natuurlijk dat de Man in het Zwart er zelf niet was. Wat had hij er ook moeten doen, als hij toch niet dichten kon? En welk feestgewaad kan een Man in het Zwart nog aantrekken?

Het aardigste van de hele avond was de bijeenkomst van enkele zijner vereerders ten huize van Fred. van Leeuwen. Daar werden natuurlijk de onmisbare anecdoten gedebiteerd. De Man in het Zwart is origineel genoeg om er op de duur wellicht zoveel op te brengen als Salvador Dali.

Er is het verhaal van de wijze waarop hij vroeger, in de trein, zijn gedichten schreef. Er is thans het verhaal van de wijze waarop hij, in bed, zijn gedichten in hun eerste staat ter wereld brengt. Onder zijn hoofdkussen liggen kleine briefjes gereed waar een paar regels op kunnen. Komt het vers in het donker, dan wordt het op de tast neergeschreven. Is het een vruchtbare nacht geweest dan lijkt het 's morgens een grabbelton. Maar de briefjes worden gebruikt in een geijkte volgorde van kleuren waarom de ordening 's morgens niet langer een puzzle behoeft te zijn.

SMIT - Wat men van de katholieken ook zeggen kan, nièt dat zij geen uitzonderlijk beleefde mensen zijn. Vanmorgen zat ik toevallig in een Amsterdamse kerk en hoorde de slechtste preek die ik ooit hoorde. Slechter zelfs dan ik het mij ooit heb durven voorstellen. Iedere andere bijeenkomst waar iemand zo gesproken had, was anders verlopen. De voorzitter had er een eind aan gemaakt, het publiek had de zaal verlaten, de spreker uitgejouwd of - als dat niet hielp - van het podium gesleurd. Alleen priesters kunnen zich dit in kerken, parochiehuizen en andere plaatsen van roomse samenkomst zonder enige andere hindernis dan wat gekuch, rustig permitteren. Ik begrijp er niets van. Een jongen gaat naar een kleinseminarie en studeert daar zes jaar. Daarna nòg zoveel jaren op het grootseminarie. Hij behoeft dan geen redenaar te zijn, maar men moet hem dan toch het in elkaar zetten van een min of meer redelijk betoog hebben bijgebracht en hem hebben vertrouwd gemaakt met de grondbeginselen der welsprekendheid. Daarenboven: ik schatte de kapelaan vanmorgen op midden in de dertig. Hij heeft dus een jaar of tien preekpractijk. Wanneer ik ook maar probeer te bedenken wat hij in die tien jaar op de preekstoel moet hebben gedaan, word ik er koud van.

Versta mij wel: ik heb een hekel aan het modieuze gekanker op de preek. Ik weet, dat ik naar een preek anders moet luisteren als naar een voordracht van Charlotte Köhler of een lezing van Godfried Bomans. De prediking is een sacramentele handeling, die ik anders dan met critisch vernuft moet willen ondergaan. Wanneer ik geloof, dat God in de gestalte van zijn Zoon op deze wereld van al zijn macht en luister afstand heeft gedaan, dat Hij zich om onzentwil onvoorstelbaar vernederd heeft, kan ik ook geloven dat Hij zich zo ontluisterd heeft als vanmorgen in die preek. En dan wil ik ook nog wel geloven,

[p. 440]

dat Hij mij dit liet ondergaan om mijn nederigheid op de proef te stellen. Maar dat neemt niet weg, dat een grote, volle kerk - zeker tweeduizend mensen - waarvan er misschien veel zijn die vooral op dit moment zielsbehoefte hebben aan een goed woord, nu soezerig en onverschillig twintig minuten gebazel moeten aanhoren en zich - wat ik ze niet eens kwalijk zou kunnen nemen - misschien afvragen of ze hun tijd niet veel beter zouden kunnen besteden. Zo lang zij het nog goedvinden dat hun kapelaans zó preken, moeten de pastoors echt niet kwaad worden wanneer de mensen uit de kerk blijven.

TEGENBOSCH - De Derde-Weggers hebben het momenteel hard te verduren. Het is wel duidelijk geworden. Politiek zijn het tinnegieters, en emotioneel, laat ons zeggen: de echte moedertypen: hun handen zonder eelt maar met pijnlijke kloven. Wat ze met hun hoofd niet weten, weten ze wel met andere organen. Echte politici zijn er ternauwernood of helemaal niet bij betrokken. De derde weg is geen bezigheid waar men zijn beroep van kan maken. Moeders heten immers altijd zonder beroep. En tinnegieterij is een bezigheid voor de stoep en de trein en de tapkast. Men zou dus wel kunnen zeggen: de derde weg voert ons af van de barre werkelijkheid. De Paus in zijn kerstboodschap heeft daarom gemeend ondernemingen als de derde weg eindelijk streng te moeten verbieden. Het begint kennelijk in zijn oog een ernstig misdrijf te worden, waarvan Hij overigens opmerkt, dat men het begonnen is zonder te weten waar uit te komen. Sterker, Hij heeft gezegd dat de derde weg [de praters die Hij op het oog had heten hier derde weg, elders Frans-Russisch cultureel akkoord] het thans zichtbare resultaat niet gewild heeft. Hij heeft de derde weg niet veroordeeld als crypto-communisten, als beesten in confektiepakken, als een troep kwaad zinnenden, maar als goedwillenden die zich op vreemde wijze schuldig maken aan kwaad. Door ze dit helder voor te stellen ontneemt hij ze de kans zich voortaan door goede wil en daarmee gepaard gaand onbenul te disculperen.

En nu hebben we op Oudejaarsavond over de radio Wim Kan gehoord. Duidelijk een derde-wegger en, wat mij aangaat, duidelijk niet akkoord. Maar verrukkelijk, wat een cabarettier. Dat God ze met zoveel kruim nog wil scheppen in dit land. Het leger op de hak nemen, en Hasselman zelf, en Drees [des Vara's Vader] en Romme en alle vijf de radioverenigingen en wat eigenlijk niet - ik heb hem met plezier horen hakken. En waar hij soms mijzelf op de voeten sloeg, deed hij het zo licht en allegro en pijnloos, dat ik deze mijn spaanders even grappig vond wegvliegen als die van andere voeten. Een genie, die Wim Kan. Als mijn kroost groot wordt en Wim Kan zou ongelukkiglijk niet meer tot de levenden en beluisterbaren horen, zou ik de kinderen willen leren bloemen zetten op het graf van die man. Misschien suizelt er de wind nog iets na van de eens levende.

Niet zo Mr. Jan Derks. Hij verwijdert zijn teelt als Wim Kan aanslaat. Gaat zelf tranen zitten sproeien van de pret, maar als de kinderen binnen komen liegt hij dat hij gehuild heeft, een rouwhuilbui om die verrotte rooie Vara. De Kinderen Derks mogen er door gesticht zijn. Amen. Moge de hemel ze helpen het huilfacie van hun pa altoos in d'r memorie mee te dragen. Amen, amen. Maar waarom is Mr. Jan Derks zo tegen? Ziet: wijl Kan de geschiedenis van de kabinetsformatie, deze zo belangwekkende fase in de ontwikkeling van ons geliefde koninkrijk, beslist niet zonder feilen heeft geschetst. Zijn geheugen is geslipt. Goddank dat Mr. Jan Derks er is. Hij is als iemand die na een mop gehoord en gelachen te hebben, zijn speeksel wegslikt en zegt: Maar eigenlijk kan het niet, want in feite, nietwaar? in feite is het toch zo dat enzovoorts. En dan heeft hij Romme hard genoemd. Kan heeft dat gedaan, terloops heeft Kan onze zachte g en onze harde Romme gespaard. Maar Mr. Jan Derks daarentegen onthult dat niemand ijlingser weent dan Romme. DERKS, WAT ZEGT GE? WEENT ROMME, MR. C.P.M.? EN ZO

[p. 441]

DAT GIJ HET ZIET? Wie zal op zo'n man nog stemmen? Zij traanbuizen zijn te wel of te slecht dirigeerbaar. Als ik politiek stem doe ik het op een man die je vertrouwen kan, niet één die of huichelt ofwel emotioneel de puberteit niet te boven is. [Ik spreek nu niet van de gave der tranen. Die is voor dichters en ze plegen er zich voor te schamen. Als politici er mee zitten moeten zij in afzondering wenen en dichten, in het publiek echter het publiek belang behartigen en zulks niet door simmen.] Tenslotte komt Mr. Jan Derks er toe Wim Kan onverbloemd een weekdier te noemen. Ik had dat wel verwacht. Het kwam weliswaar helemaal aan het eind van zijn stukje in de Volkskrant, maar het hele gejen was al zo argumentloos en kwaadaardig geweest, dat ik het altijd al had zitten verwachten. Het moest wel eindigen in een dierkundige vergelijking. En toch, Mr. Jan Derks, ge had dat niet moeten doen. Tenslotte zijn we allemaal dieren, redelijke dieren, goed, maar toch dieren. En als het op vergelijken aankomt, zou ik voor u ook wel bij name een beestje weten te vinden. Ik zou u denkelijk geen weekdier noemen. Een weekdier heeft, vind ik, te veel karakter. Het is zo door en door weekdier. Je kan er zo van op aan dat het beslist niets anders is. Maar u, Mr. Jan Derks, zou ik noemen - och, laat me geen naam onthullen. Laat ik gewoon zeggen: U, Mr. Jan Derks, noem ik kortweg een beestje. Geen gezanik over details. Gewoon Beestje Jan Derks.

[Ja, en lees er nu met uw redelijk deel desnoods de Paus maar eens op na, zijn kerstboodschap. Je moet van zo'n Paus, als het even kan, wat leren, vindt ge niet?

HAIMON - De ridderslag in de orde van Oranje Nassau kon Pierre Kemp toch niet nemen zonder zijn dichterlijke visie op deze geste. ‘Ze zeggen algemeen dat ik zo jong ben geworden of gebleven. Dan zou het eigenlijk niet Ridder maar Page van Oranje-Nassau moeten zijn.’ In die zin mag men dan ook het dankdicht van Pierre verstaan, gezonden aan de burgemeester van Maastricht die hem de ridder-orde opspelde; het is aan de burgemeester opgedragen.

‘Maastricht en u’

‘Wat is dat voor een oranje schijn
daar aan het oosten van mijn stad?’

‘'t Zal de Page van Oranje-Nassau zijn,
die dicht weer wat
over muziek, de vrouw en het licht
en dan met héél zijn aangezicht.’

‘Al denk ik eer aan een bewolking
over de morgenzon, wat dicht hij nu?’

‘Waarschijnlijk iets, dat leeft in de bevolking
en wel het begrip: Maastricht en U!’

Het gedicht, een antwoord op een geestige dichtproef van Maastrichts burgemeester, was getypt op oranje papier.

TEGENBOSCH - Hoe hooggestemd oreren onze akteurs over Vondels Gijsbrecht in een extra editie van het Algemeen Handelsblad. Het heeft me wat ze noemen een deuk major bezorgd. Dus toch het hoogtepunt van ons Nederlands toneel? En wij, die verlangen naar eindelijk eens wat eerlijkheid in onze letterkundelessen en die dus zeggen dat Vondels drama's er de drama's naar zijn. Ik kan niet ontkennen dat ik gespannen de Lucifer las

[p. 442]

in een of andere gymklas. Ik neem aan dat het gebeuren zich jaarlijks enkele keren repeteert. Maar als eenmaal ervaringen tellen: wat hebben we ons verveeld bij de jongste Gijsbrecht. Een zorgvuldig geregisseerde vertoning, adstruerende dat Vondel toneel kon schrijven - niet eens het beste in de Spie-scène, waarbij Gijsbrecht zijn ennui kwalijk verborg, maar bijvoorbeeld het afscheid van Gijsbrecht en Badeloch, het kloppen aan de kloosterpoort, het laatste bedrijf. Ellendig echter de verhalen over wat er allemaal achter de coulissen gaande is op het stuk van verkrachting en zwaarden storten in lome zijden van grijsaards. Een hele dikke boterham voor getrainde kelen, zo'n verhaal. Maar toch geen toneel nietwaar? Waarom zo'n heilloze reverentie rond dit januari-verdriet? Onze enige toneeltraditie? Waarom er aan vasthouden als het uitsluitend traditie en geen toneel is? - En best, houd er desnoods aan vast, de Academie heeft ook al twee Vondelstoelen zien verdwijnen, zo houden we inderdaad niets over, maar doe het dan, schrijvende akteurs, niet met zo'n verheerlijkt gezicht. Zeg de naaste keer echt wat ge vindt dat het is. Zeg tenminste gij het, arme Ellen Vogel, die een half uur lang een Badeloch smartelijk van her naar der moest laten tollen terwijl ge maar nergens smart of schrik tegenkwam. Alleen wij waren verschrikt die naar uw komedie moesten kijken en niet eens dorsten lachen - deze kostbare, overbodige Vondeltraditie.