Roeping. Jaargang 32

[p. 71]

Bertus Meyer
De geheime bergplaats

DE oorspronkelijk zwarte van ouderdom reeds groenachtig oxyderende winterjas was de stille getuige van veel onenigheid en boosheid op de kleine afgelegen boerderij. Hangend om het magere lijf van de oude boer of over zijn leunstoel, was hij als het ware doordrenkt van het smeulende wantrouwen dat soms plotseling in heftige tonelen ontvlammen kon. Dreigend, vaak met gebalde vuisten, stonden dan de zoons voor hun oude sinds de dood van zijn vrouw wat suf en zonderling geworden vader en eisten dat hij hun de plek wees waar hij het geld had verstopt. Want dàt hij geld bezat, daarvan waren ze overtuigd.

‘Zeg op, waar is het! We hebben er recht op het te weten!’ schreeuwden ze, zich met moeite bedwingend hun wederspannige vader niet door elkaar te schudden of te slaan.

Maar schuw als opgeschrikt uit een andere gedachtenwereld mompelde deze slechts: ‘Ik weet het niet.’

En daarbij bleef het. Want wat ze verder nog met veel moeite en dreigementen uit de oude wisten te wringen was zo onsamenhangend en verward dat ze er geen touw aan vast konden knopen. Neen, de zoons kwamen er nooit achter of hij de bergplaats van het geld niet zeggen wilde of dat hij hem in zijn verzwakte herinnering vergeten was. Het enige wat ze konden doen was - hun harde bestaan op de verarmde hofstee was mèt de vrees het geld te zullen verliezen een zekere verontschuldiging - de gangen van de oude man stap voor stap na te gaan om achter het geheim te komen. Maar nooit konden ze hem betrappen. Ook al hun heimelijk gezoek en gewroet op en om de boerderij leverde niets op. Toen betrekkelijk onverwacht gebeurde datgene wat ze allang gevreesd hadden. Op een koude herfstdag, alsof hij zich met zijn geheim had willen verbergen, vond Fons, de jongste zoon, zijn vader dood achter de hooischelf liggen.

Nadat de broers de oude wat overhaast met jas en schoenen aan in zijn duffe bedstee hadden gelegd begon er een langdurige beraadslaging.... tot ze het inzicht kregen dat er alleen maar te handelen viel. Meteen keerden ze terug naar de weinig betreurde dode, trokken hem schaamteloos zijn kleren uit en begonnen ze nogeens goed na te pluizen. Onbarmhartig keerden ze de zakken van broek en vest alsmede van zijn onafscheidelijke winterjas binnenstebuiten, maar vonden niet veel meer dan een kwalijk riekend pijpje, een smerige rode lap, die voor zakdoek gefungeerd had, een knoop en wat tabakskruimels.

[p. 72]

‘Die moeite hadden we ons kunnen besparen,’ foeterde René, terwijl hij met zijn broer ruw een laken over het naakte lichaam gooide.

Maar dat was pas het begin. Als mollen begonnen ze daarop, grondiger dan ooit tevoren, het huis en de omgeving om en om te woelen. Van de stoffige met spinnewebben gedrapeerde vliering tot de glibberige door dierenmest bevuilde deel graaide ze met verwaarlozing van alles, dagen, ja wekenlang naar het zo vurig begeerde geld. Tevergeefs. In een soort van razernij braken ze zelfs de vloerplanken los, maar vonden niet anders dan een smerig rattennest. Met klompen en een schop koelden ze er hun woede op.

Langzamerhand met scha en schande tot de overtuiging gekomen dat hun vader hoogstwaarschijnlijk niets bezeten had, gaven de teleurgestelde erfgenamen er op een regenachtige middag eindelijk de brui aan.

De eerste was Fons.

‘Ik vind het welletjes,’ zei hij, mismoedig zijn spa naast een van de in de tuin gedolven kuilen plantend; en spottend voegde hij er aan toe: ‘Alleen zijn oude jas heeft hij ons blijkbaar na willen laten.’

‘Daar kunnen we dan om dobbelen,’ smaalde René's vrouw, die het hopeloze gewroet allang de keel uithing.

‘Niet nodig: die schenk ik je man,’ bood Fons met galgenhumor aan.

‘Merci, laat die maar rustig in de schuur hangen,’ sloeg René af.

Maar op een morgen toen hij naar de markt moest, haalde hij hem daar toch van de spijker en legde hem inplaats van de versleten paardendeken als onderlegger op de bok van zijn wagen.

En daar bleef hij een jaar lang. Het was een jaar vol zorgen en tegenslagen voor de broers. Door de mislukte oogst waren ze zelfs niet in staat de pacht van het land te betalen. Toen kreeg de jas een andere bestemming. Dat gebeurde op een eveneens gure herfstdag. Met het doel een onderkomen voor de nacht te vragen liep tegen de avond een oude landloper het erf van de broers op. Dat wil zeggen, hij probeerde dat te doen, want bijna dadelijk stoof vervaarlijk grommend een grote bouvier op hem af. Met kennersblik taxeerde de man hem als gevaarlijk en bleef staan, hopend dat een van de bewoners van de hofstee zich zou laten zien. Toen dat niet gebeurde probeerde hij het woedende dier met sussende woordjes wat te kalmeren en waagde zich een stap naderbij. Hij moest het boeten met een felle beet in zijn linkerkuit.

Alsof hij daarop had gewacht verscheen thans Fons op het toneel. Hij riep de hond weg en schreeuwde de vagebond toe: ‘Wat doe je ook hier! Maak maar gauw dat je weg komt.’

Uit ervaring wetend dat elk protest of poging tot vermurwing bij dit hardvochtige volk nutteloos was, maakte het slachtoffer rechtsomkeert. Pijnlijke trekkend met zijn gewonde been liep hij al weer op de weg toen hij vlugge stappen

[p. 73]

achter zich hoorde. Omkijkend zag hij een jonge vrouw. ‘Hier pak aan. Maffen kan je hier niet.’ snauwde ze, en mèt een paar hompen brood duwde ze hem het oude geheel verkreukelde kledingstuk van de overleden vader in de handen, waarop ze als beschaamd om haar goedheid dadelijk wegliep.

Een ogenblik voelde de paria de neiging het gekregene op de grond te gooien en er op te trappen, maar zijn door het zware leven met de jaren gewonnen practische zin, weerhield hem. Een paar minuten later begon hij het brood al gulzig te verslinden en nog wat later trok hij ook de jas aan die in elk geval warmer was dan het vod dat hij droeg. De moed en de kracht missend om nog een ander nachtlogies te zoeken kroop hij er wat verderop mee in een afgedankte schuur en viel spoedig in slaap. De volgende morgen ontwaakte hij door de prikkelende zonnewarmte op zijn gezicht. De lucht afturend en vaststellend dat het een mooie dag zou worden, overlegde hij of hij de dikke jas niet zou achterlaten. Maar wetend dat het morgen weer anders kon zijn en de winter nabij was hield hij hem aan.... ook toen de gevreesde jaargetijde voorbij was en het voorjaar zich weer aankondigde. Hij was gewoon geraakt aan het nog altijd stevige kledingstuk, dat hij, met zijn diepe zakken, ook als bergplaats voor geschooide zaken was gaan waarderen.

Zo werd de jas voor de oude landloper, nog meer dan hij dat voor zijn vroegere eigenaar was geweest, iets onafscheidelijks als zijn huid. Wanneer hij er op een snikhete dag, somber als een wezen uit een andere wereld, mee op de stoffige weg kwam aansjokken, onderbraken de landarbeiders soms even hun werk om hem spottend toe te roepen: ‘Pas maar op dat ge geen kou vat.’ Of: ‘Moet ge de kraag niet opzetten, vader?’ De zwerver reageerde er op als een stenen muur, waartegen men aardkluitjes werpt. Toch was hij in zijn afzondering nog niet geheel afgestompt. Het ideaal van een eigen huisje met bijbehorend lapje grond, dat hem in zijn verlangen er naar eertijds onbewust de zwerversstaf had doen grijpen, was hij nog niet verloren. Ja, de laatste tijd, ondanks zijn slechte lichaamsconditie, zag hij het zelfs heel duidelijk voor zich. Vooral na het voor enige jaren half in scherts gedane aanbod van een spoorwegarbeider het zijne over te nemen.

‘Al kon ik er slechts sterven,’ dacht hij weemoedig, met het knagend verlangen van de onterfde die nimmer iets het zijne had mogen noemen. Maar zelfs dit was niet voor hem weggelegd, hij wist het. En dit inzicht, samen met een verwaarloosde bronchitis bespoedigde tijdens een buitengewoon strenge winter stellig zijn einde. Het maakte dat hij tijdens een verblindende sneeuwstorm, verdwaald in een pijnbos, minder voorzichtig werd. Uitgeput door het urenlange lopen zette hij zich tenslotte diep weggedoken in zijn jas met de rug tegen de wind in de sneeuw om een ogenblik uit te rusten, viel in slaap en bevroor. De volgende morgen vond hem een houthakker. Mopperend dat juist hèm zo iets

[p. 74]

overkomen moest, laadde hij de oude zonder veel omslag op zijn kar en bracht hem naar de veldwachter, die er voor zorgde dat hij onder de aarde kwam. Over zijn oude jas ontfermde zich de houthakker. Een poosje gebruikte hij hem als deken voor zijn hitje, tot hij in de lente overbodig werd en hij hem als vogelverschrikker op een paar staken in zijn moestuintje plaatste. Wekenlang verjoeg hij daar in zijn eentje een vernielzuchtige vogelschaar toen een wat verderop van zijn paaltje losgeraakte geit belang in hem begon te stellen. Na een poosje aan de op de wind dansende jaspanden te hebben gesnuffeld, zette hij ter nadere kennismaking zijn tanden in de voering en begon er aan te trekken. Hij was nog taai, maar tegen de heftige rukken van het sterke geitengebit bleek hij op de duur toch niet bestand. Hij scheurde al verder, tot er met het gewatteerde vulsel iets uitviel dat grijs, geel en rose van kleur was. Het was een bundeltje bankbiljetten. Ze waren volkomen verfrommeld en gescheurd, maar het bedrag dat ze vertegenwoordigden was aanzienlijk. Het was meer dan voldoende om er de schulden van de jonge boeren mee te betalen, ja het zou zelfs toereikend geweest zijn voor het kopen van het door de oude zwerver zo innig begeerde huisje. Zich niet bekommerend om het kapitaal aan illusies dat hij in zijn vraatzucht vernietigde, kauwde de geit, af en toe zelfvoldaan mekkerend, langzaam maar grondig één voor één de uit elkaar gewaaide waardepapieren als stugge slabladen op.