Roeping. Jaargang 31

[p. 681]

Paul Haimon
De kanarie

DE kanarie was geel, hij had een rode bek en was een dichter. Las ik gedichten, van Robert Frost of Hans Egon, dan keek hij over mijn rug, de rode snavel naar beneden, de ogen vol heimwee. Als hij niet een kanarie was geweest, en geen niets, maar toevallig een mens van een-entwintig, doch o gele vogel er zijn zoveel andere nutteloze mogelijkheden, hij had natuurlijk zelf ook gedichten geschreven, moeilijke symbolische gedichten over makkelijke romantische gevoelens, gedichten uit het jaar 1907. Hij was niet zo oud, doch dat komt er bij kanaries minder op aan dan bij dichters die in hun tijd moeten [bij]blijven. Het geel van de kanarie werd door kenners bewonderd. De schilders vonden het beter dan het beurse geel van een overrijpe Beurre Hardy of dan het vrolijke oppervlakkige geel van een jonge zonnebloem; alleen bij het geel van Vincent kon hij het niet halen.

Een minuut stilte. Vincent is miskend; hoewel in zijn tijd niemand een schilderij van hem heeft kunnen zien dan een paar boertjes en ploertjes, hij is door de maatschappij geestelijk vermoord. Stilte sluiten.

De kanarie liet zich lankmoedig schilderen. Hij werd groen bij Otto, grijs bij Albert, wit bij Raoul, rood bij Karel. Het is verdomd mooi geel, zeiden ze. De tuben met heel nieuwe amerikaanse prefabkleuren barstten open als opgeblazen nijdige padden. De schilders mengden hun eigen gevoelens met die van een dichter en zij wisten het niet. Uit dankbaarheid offerden zij de kanarie het kruim van hun wijsheid wanneer hij hun vragen stelde. Hij vroeg zeer veel, hij had al gauw de allure van iemand die weet dat hij wordt bewonderd.

Hij vroeg waarom hij in een kooi zat en dichters niet, en hij vroeg of schilders ook dichters waren.

‘Soms,’ zei Raoul. Hij was de wijsgeer, volkomen op de hoogte van de betrekkelijkheid van alle roem.

‘Je grootje’, zei Karel en deed drie tuben tegelijk springen, als drie barbaarse schaamteloze rozen. Zwart, rood, oranje.

‘Dat is Zweedse,’ zei Albert. ‘Zweedse is beter maar duur.’ Hij likte zijn vingers en ging op een afstand tussen zijn wimpers kijken. Hij had heel grote wimpers, zag de kanarie, wimpers als omhoog staande snorren met een minimale verdikking aan de omgebogen top. Otto zweeg en schilderde, hij schilderde de kanarie zoals de mensheid over vijftig jaar hem zou zien, een verzamelpunt van alle kleuren in fabrieken uitgevonden.

[p. 682]

De kanarie slikte al deze wijsheid af en bewaarde ze diep in zijn hart.

Ik geloofde dat ze hem aardig wat hadden doen slikken en, bezorgd dat het boven zijn bevattingsvermogen zou gaan, gaf ik hem nog enkel water om de gecomprimeerde parels verteerbaar te maken. Van water krijg je heldere ogen, een vogel glanzende veren. Zo kwam het dat zijn geel nog zuiverder werd. De schilders kwamen het bekijken in truien als zeemannen.

Een minuut stilte voor dat geel. Alsof het lange jaren was miskend, zeiden ze. Het is een rot kleur, maar als je het goed hebt, kun je er een massa lol van hebben. En ze dronken er eens op. En ze dronken er nog eens op. En daarna nog eens omdat ze bijna zeemannen waren. Toen zij daar toch eenmaal mee bezig waren, gingen ze er maar mee door, een gewoonte is gauw aangenomen, maar niet spoedig afgeleerd. De kanarie zag het, hij morde niet meer omdat hij alleen water kreeg.

Hij vroeg: ‘waarom zit ik in een kooi? Je kunt net zo veilig dood zijn.’ En hij vroeg wat het beste was voor een dichter, vroeg te sterven of laat. En hij vroeg of het moeilijk was te sterven en wat het eigenlijk was. In plaats van hem op te vrolijken in zijn sombere overdronken stemming en te zeggen dat hij daar niet aan moest denken, schonken zij hem parels gekristalliseerd uit hun eigen verdriet. Ze legden hem, zonder dat het hen zelf bevredigde, uitvoerig uit wat ze niet wisten, ze zeiden: je kunt het alleen weten als je het zelf bent.

Raoul kreeg een brede kerf in zijn voorhoofd, sprong op, riep: ‘je kunt zo'n salonvogel niet met een kluitje in het riet sturen. Vlieg dan, goudkleurige gevangene der intelligente dieren.’ Maar de kanarie vloog niet, want Otto had zijn palet neergelegd en zei: ‘Het moet niet zo beroerd zijn als de meesten vermoeden want heel veel doden hebben een zuivere glimlach op hun gelaat.’ De kanarie slikte niet meer, hij daalde plechtig van zijn stokje, legde zich in een hoek achter de verzilverde spijlen onder zijn vleugels, en blies met omfloerste stem zijn laatste adem uit zijn rode bek. Het was of een heel kleine Pan op een fluit speelde aan het einde van de herfst.

Hij was dood. Hij was nog nooit zo mooi geweest, dat was omdat hij eindelijk wist wat het is dood te zijn. Hij lag daar in een gevederde gouden glanzende huid als een libel in haar koker voordat ze naar de lente kruipt. Zijn ogen lachten droef en verheven, zijn rode bek was een fontein van troost. De schilders vroegen hoe het was gekomen.

Ik zei dat de schuld bij hen lag, zij hadden de kanarie in ruil voor zijn overgave toch zeker iets te eten gegeven. Zij bekenden dat ze hem geestelijke parels hadden toevertrouwd, zij hadden zich met het gele probleem bezig gehouden. Alleen Otto zei: hij is gelukkig, ik wou nu alleen dat hij kon opstaan en ons vertellen wat hij weet.

Toen de vogel dit hoorde, schudde hij zijn doodskou af, rilde, vertrok een

[p. 683]

paar spieren, liet al zijn veren vallen, opende het deurtje van zijn kooi en wandelde naar buiten. Zijn huid was goudgeel en daardoor viel het de schilders eerst niet op, dat hij naakt was. Dit geschiedde eerst toen hij, eenmaal buiten de kooi, werkelijk de gestalte begon aan te nemen van een dichter.

‘Nu heb ik lang genoeg in een cel gezeten,’ zei hij en liep de deur uit.

‘Dat mag niet. Houd hem tegen,’ riepen de schilders. ‘Stel je voor als de politie het ziet. Dan krijgen wij de narigheid op ons dak.’

‘Maar hij is een kanarie,’ zei ik. ‘Volgens de burgerlijke stand kunnen ze hem niets.’

‘Daarom juist,’ zeiden de schilders. ‘Stel je voor, dat ze ons dat privilege de mensen zo te kunnen schilderen ook nog afnemen. Het is het enige waardoor wij in de ogen van sommige lui nog interessant zijn. We moeten de politie waarschuwen.’

‘Je grootje,’ riep de kanarie. Hij vloog naar boven, naar buiten, zover dat niemand, zelfs niet de luchtpolitie hem meer kon zien. De dichter steeg naar zijn ongekende genie.