Roeping. Jaargang 31

[p. 656]

D. de Lange
Heeft idil een functie?

ER hoort een zekere moed toe om, na alles wat er gezegd en weerlegd is, nogmaals iets te berde te brengen over de Informatiedienst inzake Lectuur. Het klimaat rond dit instituut is, als ik het wel heb, veranderd. Kort na het begin van Pater Creyghton's kruistocht en zijn onzalige ontdekking dat er nog andere voetpaden naar Rome liepen dan de weg die hij ‘naakt en zonder achteruit’ beschreed, waren wij gevoelig voor elke inmenging zonder uitdrukkelijke geloofsbrieven van deskundigheid. De mogelijkheid alleen van binnenkerkelijke verkettering terzijde van het kerkelijk gezag, de niet geheel ongerechtvaardigde vrees dat zaken binnen de kritieke sfeer van ‘geloof en zeden’ werden getrokken die daar in feite buiten stonden, wekten een begrijpelijke wrevel bij die katholieken die meenden dat de status quo-1940 toch niet dat summum van christelijke levensvolheid uitmaakte dat men er in behoudende kringen in zag.

De agressiviteit van die eerste vijf na-oorlogsjaren heeft [althans in ons land] plaats gemaakt voor iets dat men ofwel - optimistisch - een communis opinio, ofwel - pessimistisch - een lusteloze restauratiesfeer kan noemen. Wij zijn het er wel over eens dat Scobie niet per se in de hel hoeft terecht te komen en dat de wisky-priester weliswaar geen voorbeeld maar toch duidelijk een priester is. Hij is trouwens opgevolgd door zo'n horde van clericale portretten, dat het hoog tijd wordt dat de competente kritiek een intensieve priestervervolging in de literatuur gaat ondernemen.

Er zijn vandaag voor de bewuste christenen ernstiger zaken om zich te verontrusten dan Idil, de huiselijke geschilpunten schijnen minder belangrijk tegenover de kerstening naar buiten. En terwijl Idil min of meer wegviel uit een bepaald perspectief van christelijke levens- en wereldvisie, viel het op zijn juiste plaats: die van een, uitgaande van bepaalde voor-onderstellingen, nuttig instituut van beperkte betekenis.

Nu moet ik om te beginnen zeggen dat ik met die bepaalde vooronderstellingen bepaald niet gelukkig ben. Want die vooronderstellingen zijn, als ik het goed zie, de zelfde restauratiemotieven die ook op ander terrein tot een vermoeiende herhalingsgezindheid leiden. Daar behoort onder andere toe: de suppositie van een blijvende onmondigheid van grote delen van het christenvolk, dat deswege een goed deel individuele verantwoordelijkheid afstaat aan de organisaties, een

[p. 657]

mijs inziens overdreven gevoel van morele bedreiging, de neiging om het eigene kost wat kost te verdedigen en het van buiten komende te verdenken.

Ik ben er nog steeds niet van overtuigd dat met enige zekerheid te praten valt over de graad van volwassenheid, welke men voor het lezen van een bepaald boek nodig heeft. En hoe wil men iemand volwassen maken als men hem de middelen onthoudt om zijn volwassenheid te verwerven? Ik geloof trouwens dat de praktijk op dit punt een duidelijke vingerwijzing geeft: de beste boekenlezers zijn begonnen met die boeken te lezen welke de paedagogen hen trachtten te onthouden, eenvoudig omdat het nu eenmaal goede boeken waren. De gevolgen zijn werkelijk niet zo dat de schrik je om het hart slaat. Tenzij men een zekere mate van geestelijke zelfstandigheid en verantwoordelijkheidsgevoel als absoluut veroordelenswaardig beschouwt. Overigens: welke graad van volwassenheid wordt dan vereist voor het aanhoren en smaken van de pericopen van de Zondagen, welke jaar in jaar uit aan gelovigen van alle leeftijd en ontwikkeling worden voorgelezen?

Men wordt niet zo gemakkelijk slecht van goed lezen; en het is veel meer een zaak van gewicht de mensen goed te leren lezen en hen tot zelfstandig waarderen op te leiden dan hen te wijzen op het misbruik dat zij van het boek zouden kunnen maken. De pastoraal van de angst lijkt mij weinig vruchtbaar. Zolang evenwel grote groepen, met inbegrip van hun leiders, om welke reden dan ook, onmondig zijn en niettemin in aanraking komen met leesstof, is men tot op zekere hoogte gedwongen deze groepen te beschermen tegen lectuur die hun onrijp geestelijk bestaan aantast, en anderzijds het zijne te doen om hen in kennis te brengen met wat voor hen van waarde is.

In deze zin is er zeker een bestaansrecht voor Idil, in zoverre het instituut aan tal van kleinere bibliotheken, parochieboekerijen en boekverkopers, waar ofwel de tijd, ofwel de bevoegdheid tot oordelen ontbreekt, een aanwijzing geeft over hetgeen al dan niet geschikt is voor het lezerspubliek dat van daaruit bediend wordt. En voor elke boekhandelaar is het van practisch nut, om door Idil althans voorlopig georiënteerd te worden over de waarde van de stortvloed van boeken die hij verwerken moet. Hij heeft hiermee een ruwe schifting in handen die hem een eerste indruk geeft, en die hij in nadere kennismaking met de boeken kan en zal verfijnen naar de eisen van zijn bedrijf en zijn publiek.

Ik meen dat de betekenis van Idil in feite niet verder gaat dan het boven omschrevene. Voor een beschuldiging van geestelijke terreur zie ik geen plaats; evenmin is er reden om Idil als literaire vraagbaak hoger aan te slaan dan de doorsnee-voorlichting welke het dagblad biedt. Men zou kunnen zeggen dat Idil geen bemoeienis behoort te hebben met boeken welke zich door vorm en inhoud richten tot een ontwikkeld publiek met gevormd oordeel; men kan van de andere kant gevoel hebben voor het argument dat grenslijnen hier moei-

[p. 658]

lijk te trekken zijn en dat een zekere mate van volledigheid de waarde van de documentatie verhoogt. Het instituut heeft binnen een nauw-omschreven invloedssfeer zijn nut, en reikt in feite ook niet buiten die sfeer. Dat men de omstandigheden welke het instituut opgeroepen hebben, niet bewondert, en met name dat deze omstandigheden wel eens kunstmatig in leven gehouden worden, is een andere zaak, die een feitelijke beoordeling van Idil niet raakt.