Roeping. Jaargang 31

[p. 653]

Willem J.C. van Rossum
Idil en de katholieke boekhandel

ONDERSTAANDE is bedoeld als een poging om uit het gezichtspunt van een katholiek boekhandelaar iets over Idil te vertellen.

De productie in de nederlandse taal, oorspronkelijk en vertaald, van belletrie en vulgariserende lectuur in de ruimste zin van het woord heeft een dusdanige omvang dat het niet mogelijk is van alles kennis te nemen. De katholieke boekhandelaar wil weten: de waarde van een boek, of het voor zijn publiek geschikt is, en voor welk deel van het publiek een werk bestemd is. Hij moet dat snel weten, zo kort mogelijk na het verschijnen. Zelfs zou het te prefereren zijn als hij het wist bij de inkoop, dus vóór het verschijnen. Die beoordeling moet betrouwbaar zijn vanuit katholiek standpunt, practisch hanteerbaar en systematisch het geheel der productie bestrijken.

Ik heb de tijd meegemaakt dat Idil niet bestond. Het gemis ervan werd zo goed en kwaad als het ging opgevangen door het lezen van recensies in verschillende dagbladen en tijdschriften, die de serieuze boekverkoper dan verzamelde. Eén ding uit deze periode is mij zeer duidelijk bijgebleven, n.l. dat mij meermalen overkomen is, dat ik een recensie las en me de vraag stelde voor welke categorie lezers ik dat boek zonder bezwaren kon verkopen, en voor welke categorieën ik voorbehoud zou moeten maken. Uit de recensie bleek het niet. Met andere woorden, de practische waarde van zo'n recensie was niet bijzonder groot.

Dikwijls liet de recensent de vraag onbeantwoord voor wie het boek geschikt was. En dan, hoe lang na verschijnen van het boek kwamen de recensies? En hoe waren ze practisch op te bergen, al die verschillende knipsels, van alle mogelijke formaten uit alle mogelijke kranten en periodieken?

Idil is dan ook ontstaan uit een practische behoefte, op initiatief van de R.K. Boekhandelaren- en Uitgeversvereniging St. Jan, in samenwerking met de Bond van R.K. Openbare Leeszalen.

Oorspronkelijk opgezet om aan de hand van de afgedrukte vellen de recensies samen te stellen, dus voordat het boek bij de boekbinderij in de band was gebonden, is later dit systeem verlaten. Het komt nu in feite niet meer voor, dat een boek vóór het verschijnen reeds gerecenseerd is. Sommige [niet-katholieke] uitgevers zouden er prijs op kunnen stellen, dat de recensies wél voordat het boek verschijnt er waren. Dit zou hun voorverkoop bij de boekhandel vergemakkelijken. Er zou een mogelijkheid zijn om bepaalde punten, als regel van ondergeschikt belang, alsnog te wijzigen, waardoor het boek voor katholieke lezers wél aanvaardbaar zou kunnen worden. Meer weerstand tegen het van te voren

[p. 654]

recenseren vindt men, begrijpelijkerwijze, bij katholieke uitgevers. Ze zien in Idil, en ik kan mij voorstellen dat zij menen terecht, een soort betutteling door een niet-bevoegde instantie, ja zelfs een belemmering van de vrije uiting van de literator. Ik ben daarom van mening dat Idil niet moet terugkomen op het vóór verschijnen recenseren.

Zoals ik reeds aangaf is het aantal verschijnende boeken in Nederland groot. Het beroep van een boekhandelaar is zo tijdsopslorpend, dat hij de beschikbare tijd voor zelf lezen moet beperken tot werkelijk het allerbeste. Hij dient zich hierover een eigen oordeel te vormen. Naast het allerbeste zijn er honderden en honderden uitgaven waarvan verwacht wordt dat hij iets weet om te kunnen adviseren bij aankoop door klanten. Parochiebibliotheken, leesclubs en soortgelijke instellingen en bepaalde kopersgroepen moeten voorzien worden van een zeker kwantum boeken van ‘het tweede plan’ en ‘leesvoer’.

De boekhandelaar kan het persoonlijk kennisnemen van deze boeken niet af en prijst zich gelukkig dat er een instelling is die hem dit uit de hand neemt. Vanzelfsprekend zijn afwijkingen naar boven of naar beneden in kwalifikatie altijd mogelijk. Ik stipuleer dit altijd uitdrukkelijk als ik bij uitgevers nog niet verschenen boeken inkoop. Idil moet verstandig gebruikt worden als richtsnoer, zonder uit het oog te verliezen: de eigen verantwoordelijkheid van de boekhandelaar en de eigen verantwoordelijkheid van de lezer. Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken, dat boekhandel en publiek wel eens deze verantwoordelijkheid geheel afschuiven op de recenserende instelling die Idil is. Ik wil er dan ook bijzonder de nadruk op leggen, dat voor ieder de persoonlijke verantwoordelijkheid van zijn eigen geweten blijft.

Een kwalificatie in cijfers, zoals Idil doet, is op zekere hoogte een benadering. Een feit is echter dat een niet-kwalificerende recensie niet aan het doel beantwoordt; deze is niet practisch hanteerbaar. Het blijkt ook dat overal op de een of andere manier gekwalificeerd wordt. Ik herinner aan de vroegere letters van de leeszaal-kwalificaties, aan de letters die gebruikt worden in het Repertoire van Sagehomme; in andere landen, Frankrijk, België, doch ook in Amerika, Oostenrijk, Duitsland en Italië worden kwalificaties op een of andere manier geformuleerd; ook daar blijkt behoefte aan exacte recensies, die practisch hanteerbaar zijn. Bovendien moeten wij niet vergeten, dat Idil de basis vormt van een zeer practisch werk, dat ik soms meerdere malen per dag ter hand moet nemen. Ik bedoel het Lectuur-Repertorium, in drie delen. In de practijk van de katholieke boekverkoper, waar dagelijks alle mogelijke titels worden gevraagd, waar het publiek verwacht dat het goed wordt voorgelicht, waar de boekverkoper bij niet-katholieke uitgevers moet inkopen, die met herdrukken of vertalingen komen die hij niet kent, in al dergelijke gevallen is het Lectuur-Repertorium een onmisbare bron die men practisch en vlug kan naslaan. Al worden er dan soms wel bezwaren geuit tegen kwalificaties, ik zou als

[p. 655]

tegenvraag willen stellen: Wat voor ander middel is er, om uit die enorme hoeveelheid belletrie en populair wetenschappelijke lectuur een verantwoorde keuze te doen? Of beter gezegd, om daarin de weg te vinden?

Naarmate het katholieke publiek op hoger peil van ontwikkeling komt, zelfstandiger kan lezen en oordelen, zal er minder aan recensies, dus ook minder aan Idil behoefte gevoeld worden. In de huidige situatie, waarin nog slechts een gedeelte van de katholieke massa aarzelend tot het boek komt, is een practische handleiding onmisbaar. Denk ook aan de verschillende medewerkers van de boekverkoper, die toch ook iets van de boeken moeten weten! Voor hen zijn Idil-uitgaven een practische richtsnoer.

Er wordt wel rekening gehouden voortschrijdende ontwikkeling en het meer zelfstandig worden van de katholieke lezer. Dit blijkt uit het feit dat bepaalde werken die in een vorige druk van het Lectuur-Repertorium gekwalificeerd werden met een meer voorbehouden cijfer, b.v. III, thans in een nieuwe uitgave gekwalificeerd worden met III-IV of IV, dus ruimer.

De kwalificatiecijfers verdelen de boeken in groepen. De individuele lezer kan zelf bepalen tot welke groep hij zich rekent en ook dit kan van boek tot boek weer verschillend zijn. De tekst van de recensie zelf geeft dikwijls belangrijke aanwijzingen en motiveringen. Ik zie dan ook in feite geen principiëel verschil tussen een recensie van Idil en andere recensies, of het moest dan zijn, dat Idil rectificeert, terwijl rectificaties in tijdschriften- en dagbladenrecensies tot de grote uitzonderingen behoren. Men zou ook nog oog kunnen hebben voor de propagandistische waarde van Idil: recensies voor de microfoon, het reclametijdschriftje Boekenschouw, de lijsten van jeugd-lectuur, de affiches.

In deze tijd van grotere vrijheidszin, van weerstanden tegen censuur en angst voor maatregelen, een tijd van reactie op de wettige houding van de katholieken, kan ik mij voorstellen dat tegen Idil soms bezwaren worden gemaakt. Ik zou echter willen stellen, dat in de praktijk deze bezwaren niet opwegen tegen de dienende taak die efficiënt wordt vervuld, met een grote mate van betrouwbaarheid door een instelling zonder winstbejag. Een instelling die zeker niet verstard is en meermalen tot nieuwe initiatieven is gekomen. Ik wijs in dit verband alleen slechts op het tijdrovende werk, dat onlangs ter hand werd genomen, n.l. het beoordelen van engelse en amerikaanse pocket-boeken. Op dit onoverzichtelijk terrein is het hoog nodig dat van katholieke zijde bepaalde uitgaven als ongewenst worden gesignaleerd, andere worden aanbevolen. Als katholiek boekverkoper kan ik alleen maar dankbaar zijn voor de enorme tijden energiebesparing die Idil mij ook hier geeft.

Als conclusie zou ik dan willen stellen: Idil-publicaties zijn voor de katholieke boekverkoper een niet te missen practisch hulpmiddel, dat verstandig gehanteerd moet worden en waar naast eigen oordeel en inzicht noodzakelijk blijft.