Roeping. Jaargang 31

[p. 439]

Fries psalm- en gezangboek

OP Paaszaterdag van dit jaar werd in de Goede Herder-Kerk van Leeuwarden het Frysk Psalm- en Gesangboek overgedragen aan kerk en volk. Uit de verschillende Protestantse kerken was een vertegenwoordiging aanwezig. De Katholieke kerk was niet vertegenwoordigd: wij missen in Friesland sedert 1853 ieder organisatorisch verband tussen de kerk en de provincie: Dekenaats en zelfs parochiegrenzen lopen heel vrolijk ver over de provinciegrenzen heen. Wel was vertegenwoordigd het Roomsk Frysk Boun, de Katholieke tegenhanger van de twee grote Friese verenigingen: het neutrale ‘Ald Selskip’ en het ‘Kristlik Frysk Selskip’.

De Ned. Hervormde Kerk heeft dit Gezangboek officiëel aanvaard en het doen uitgeven bij de grote Friese uitgeverij, Laverman in Drachten. Daar is het onlangs verschenen, maar de eerste druk schijnt inmiddels reeds te zijn uitverkocht: het boek, dat voor de spotprijs van twee gulden beschikbaar gesteld wordt, heeft blijkbaar zijn weg al gevonden

De psalmberijming was reeds enkele jaren geleden door Bigot en Van Rossum in Amsterdam uitgegeven, met de melodieën. Die uitgave was op verzoek van het R.F.B. ook goedgekeurd voor het gebruik in onze kerken. Veel katholieken hebben zich ook voor eigen gebruik van een exemplaar voorzien: van psalmzang in de kerken zal ondanks allerlei aanbevelingen voorlopig wel niet veel komen. Thans is er dan opnieuw een tekstuitgave van de psalmen verschenen, met daaraan toegevoegd de 320 gezangen van de Ned. Hervormde Gezangbundel. Alle gezangen. Gelukkig ook het dertigtal, dat door de Generale Synode in haar 13e zitting, op woensdag 13 juli 1941, geschrapt is. Deze gezangen werden n.l. voor een groot deel geschrapt omdat ze te Rooms waren. Het Vexilla Regis, het Adoro Te, het Stabat Mater behoren o.m. hier toe. Maar Fedde Schurer, de man die alle psalmen en vrijwel alle gezangen vertaald heeft, is al even ongevoelig geweest voor de bepalingen van de Generale Synode van zijn eigen Kerk als voor ‘ons’ Mandement, waartegen hij een felle brochure geschreven heeft. En laten wij rustig vaststellen, dat zijn ongehoorzaamheid aan de Synode ons uitermate aanstaat. Want zo zijn vele prachtige Katholieke hymnen nu ook op een aanvaardbare wijze in het Fries vertaald. Enkele daarvan waren al eens door Katholieken in het Fries herdacht: het ‘Dies Irae’ en het ‘Stabat Mater’ door Joh. Rijpma, het ‘Adoro Te’ door Kobe Hanenburg. Maar wie de ‘Katholieke’ teksten met de ‘Protestantse’ vergelijkt [resp. gezang 124, 44 en 250] zal opmerken, dat de Protestantse niet alleen van hoger gehalte zijn maar ook in woordkeus en ritme dichter bij het origineel staan.

De laatste twee psalmberijmingen in de beide talen van het Koninkrijk der Nederlanden zijn niet onafhankelijk van elkaar tot stand gekomen. Fedde

[p. 440]

Schurer woonde onder de oorlog in Amsterdam, en had daar geregeld contact met Gabriël Smit. Men kan dit ook uit de bundel opmaken. De beide dichters, van wie Schurer het Fries en Smit de andere Nederlandse taal tot moedertaal had, die in Friesland met Hollands wordt aangeduid, maar die men billijkheidshalve omwille van Brabant, Gelderland en Limburg, met een algemene benaming [Diets?] zou moeten benoemen, de beide dichters nu hebben elkaar hun vondsten laten zien en over en weer die gebruikt, als dat mogelijk was. Overigens was Smits taak gemakkelijker dan die van Schurer. Smit, die de psalmen dichtend verdietste, bepaalde zelf zijn rijmschema. Schurer was gebonden aan het ritme en het rijmschema van de bestaande gebruikelijke melodieën. En bovendien legde de zekerheid, dat deze berijming voor gemeenschappelijk gezang moest worden gebruitk, hem nog andere beperkingen op. De taalsituatie in Friesland is nog altijd zo, dat velen onder het gewone volk enigermate huiverig zijn voor het gebruik van de volkstaal in de kerk. Er is immers sinds de Reformatie [daarvóór werd er altijd in het Fries gepreekt] een traditie gegroeid, dat de eigen taal niet geschikt was voor de eredienst. Bij de eerste Friese preek van Ds. G. Wumkes liepen sommige gemeenteleden de kerk uit, verzuchtend: ‘It is hjoed kommeedzje yn 'e tsjerke’. Maar in de ruim veertig jaar, die sindsdien zijn verlopen, is wel wat veranderd. De Friese diensten zijn gewoonte geworden in veel Protestante kerken, en daaruit volgde de noodzaak van deze gezangenbundel. Maar veel Ned. Hervormden grootgebracht met de diep-in-het- geheugen gegrifte gezangen, willen hun liederen herkennen, ook in het Fries. Daarom moesten de beginregels, en soms ook een bekende slotregel, blijven lijken op de bekende teksten. De ‘naam, die langs de wolken ruist’ moest ook in het Fries gehandhaafd blijven, hoe onbelangrijk het beeld van de wolken ook zijn mag. Gezelle's ‘krijgsbanier’ is vanzelfsprekend ook vertaald [het is gezang 118 uit de Nederlands Hervormde Bundel]. Daarbij moest de eerste regel ongeveer in stand blijven èn de allerlaatste: ‘tot in Gods handen dragen’. Want die regels zijn bekend en daarzonder is voor het kerkvolk dit lied niet meer dit lied.

Overziet men het gehele werk, dan kan men alleen maar bewondering voelen voor dit moeizaam verfriesen van de gehele Ned. Hervormde bundel. De lichte ergernis, die wij bij het doorlezen van de bekende liederen zo nu en dan gevoelen, valt eigenlijk ook terug op de bestaande Ned. Hervormde bundel Deze ergernis overvalt ons, als we zien, hoe uit onze welbekende hymnen en ook uit onze parochiebundel liederen telkens de Maria-leer weggehaald is. In het bekende lied van Joh. Brugman ontbreekt het vers tot ‘Maria Keizerinne’. In het Kerstliedje: Er is een loot ontsprongen' wordt de bekende regel over Maria ‘Dat zij een Zoon zou baren en blijven eeuwige Maagd’ vervlakt tot ‘de Zoon, die ons verlossen zal’. Maar nogmaals: hier is de Ned.

[p. 441]

Hervormde ‘grondtekst’ al zijn eigen wegen gegaan. Wel kan men een eigen geluid beluisteren in de berijming van de tien geboden. Daar heeft Schurer niet alleen de laatste vier geboden veel sterker geamplificeerd dan de Nederlandse tekst zulks doet, maar daar heeft hij ook zijn eigen visie gegeven op ons tweede gebod, dat hij zó heeft omschreven: ‘Dû silst Gods namme net bilûke yn sinleas praet of lef petear’, wat zoveel zeggen wil, dat niet alleen de vloekers, maar ook de bedienaren van de Godsdienst, die te onpas overal God bijhalen, schuldig zijn [Gij zult Gods name niet betrekken in zinloos gepraat of laf debat]. Zo zouden er méér voorbeelden te geven zijn, waarin de hele persoonlijkheid van de dichter spreekt.

Deze berijming is de derde psalmberijming in het Fries. Gysbert Japiks is begonnen, na hem kwam Wybenga en nu Schuier. Alleen deze derde vertaling heeft het Nihil Obstat van de Bisschoppelijke instanties kunnen verkrijgen. Moge dat een teken zijn van de nieuwe tijd.

fr. Winfr. Brouwer