Roeping. Jaargang 30

[p. 573]

Nieuwe boeken

Brabantia nova
Frans Babylon, Brabantia Nova, bloemlezing uit de grotendeels ongepubliceerde poëzie van de naoorlogse dichtersgeneratie uit Noord-Brabant, De Beuk, Amsterdam, 1954

ONDER de titel Brabantia Nova heeft Frans Babylon een boekje samengesteld dat hij wil beschouwd zien als ‘een bloemlezing uit de grotendeels ongepubliceerde poëzie van de naoorlogse dichtersgeneratie uit Noord-Brabant’. Het werd van een voorwoord voorzien door dr. H. Kapteijns en opgedragen aan Gerard Knuvelder. Het is typografisch keurig verzorgd.

De inleiding van Frans Babylon is een verzameling van nagenoeg al de grote woorden die tegenwoordig in de mode zijn. Vooral keert telkens terug: de eis van ‘een gekweld, katholicisme’. Babylon kent geen betrouwbaarder katholiek dan de gekwelde. Ik geloof dat die stelling overweging verdient. De katholiek die met zijn leven aan zekere problemen is toegekomen, ja die er door gekweld wordt, en die dan toch ‘in dit geloof wil leven en sterven’, die lijkt me inderdaad betrouwbaar, ook meer rechtvaardig en liefdevol dan de farizeeër die vooraan staat en zich beroemt op het onderhouden van de wet en al de wettische pietluttigheden. Deze farizeeër is meestal aan helemaal niets toegekomen. Waarschijnlijk is het echter zo, dat men de Christus Zelf moet zijn, eer men zich het recht mag toeëigenen de medemens van zoiets te beschuldigen als farizeïme. Zekere gekwelde katholieken van tegenwoordig vereenzelvigen zich meest iets te ijlings met de tollenaar. Alsof het voldoende is achter in de kerk te staan, om meteen ook als tollenaar daar te staan. Het schijnt daarentegen immers tot de orde der feiten te behoren dat óók achterin staan zij die er met het kruiske uitglippen. Wat ik wil zeggen is dat men gekweldheid niet synoniem mag verklaren met bekering. De gekwelde hoeft nog heel niet aan bekering toe te zijn.

Frans Babylon schrijft over dit soort van dingen als iemand die weinig behoefte heeft aan critische nuancering. Als iemand namelijk die allerlei beweringen wel met grote woorden weet aan te kleden maar de zaak waar het om gaat éér vertroebelt dan verheldert. Als Babylon beweert dat ‘de vooroorlogse levensstijl van de gemiddelde Brabanders gekenmerkt is geweest door een verdrongen ontreddering en valse fatsoenlijkheid’, dan praat hij over mensen die hij ten eerste niet gekend heeft omdat hij er destijds nog te jong voor was - hij beschikt wat dit aangaat alleen over de lagere-schoolobservatie van een Deurnese jongen - en die hij ten tweede ziet door de caricaturale bril van Coolen en Wiegersma. Wat die twee ook hebben gepresteerd, zij bedoelen zeker geen sociologische verhandeling over de Brabanders ten beste te geven, zelfs geen artistieke wezensverheldering. Zij schilderen wat zij schilderachtig vinden en nemen zoveel uit de hen omringende Brabantse werkelijkheid als zij voor hun fantastische, eerder dan realistische kunst menen nodig te hebben. Dat is hun goed recht. Coolen heeft zelfs eens in een geestig stuk in ‘De Gemeenschap’ dit recht om te fantaseren verdedigd. Niemand weze zo naïef ‘de gemiddelde Brabanders’ bij de twee Deurnese kunstbroeders vandaan te halen.

Onrechtvaardig is wat Babylon zegt over de Brabantia-Nostra-kunst, die zou verraden ‘een zelfgenoegzame onverschilligheid tegenover de geestelijke levensvertwijfeling, zoals zij [de B.N.-kunstenaars] die toch in de kunst van zovele buitenlandse kunstenaars moeten

[p. 574]

hebben opgemerkt’. Alsof ‘geestelijke levensvertwijfeling’ niet een uitzondering is en dat ook liefst moge blijven. Babylon bestudere eens de wijze waarop met hun geestelijke vertwijfeling naar de markt gingen schijvers als Shakespeare, Dante, Chaucer, Cervantes, Camoëns [niet die van Slauerhoff maar de echte], Vergilius, Sofokles om Homerus niet te noemen en ons tot een willekeurig aantal groten te beperken. Maar we trappen hier een typische moderne afwijking op de staart: als buitenlandse grootheden maaglijders zijn moeten ónze grootheden het zien te worden. Zeker, La Naussée is een vooroorlogs boek, maar moeten nu alle vooroorlogse of zelfs de naoorlogse romanschrijvers walgen en wanhopen? Sterker, de angst is zogezegd als een ‘definitief modernisme’ uitgevonden door Baudelaire, sedertdien heeft nochtans Gezelle het lef gehad angstloos een blomme te zijn. Is dat nu ‘zelfgenoegzame onverschilligheid’ die men hem euvel heeft te duiden? Of was elke Nederlandse artiest van vandaag niet juist een dosis van dit soort zelfgenoegzaamheid van harte toegewenst?

Merkwaardig is Babylons oordeel. Bijvoorbeeld als hij schrijft dat hij de romanschrijvers Maas en Roothaert prefereert boven ‘de Roomse blijheid-folkloristen van het genre Toon Kortooms, die A.D. 1954 nog steeds plezante Heimat-literatuur bedrijven en geen belangstelling hebben voor de problemen en noden, welke reeds door Antoon Coolen in zijn roman Het donkere licht aan de orde zijn gesteld’. Het is Babylons goed recht Maas en Roothaert te prefereren boven Kortooms. Maar het is nogal bevreemdend van Kortooms te verlangen dat hij beschrijft wat ook Coolen beschrijft. Het is bijna een reden om het niet te doen. Is Coolen overigens zelf dan niet verwerpelijk omdat hij geen belangstelling heeft voor familiebezit en daarmee gepaard gaande hebzucht zoals Mauriac die beschrijft? En Rilke die geen socialistische zangen geschreven heeft zoals Henriëtte Roland-Holst? Is Constant een geringer auteur omdat hij niet over de Franse Revolutie maar over zijn eigen beperkte liefdesavonturen heeft geschreven? De omstandigheid dat de Brabantse kunstenaars vandaag in een zich industrialiserend Brabant wonen, noopt ze toch zeker niet Babylons klacht ter harte te nemen: ‘En toch konden de prozaschrijvers zich thans zo rijkelijk documenteren in het materiaal van talrijke sociologen en psychologen’. Babylon zij er op geattendeerd dat Van Deyssel, al in zijn betrekkelijk jonge jaren, de dood van het naturalisme publiekelijk bekend maakte. Hij komt dus wat laat met zijn procédé.

Het is het beste om het hierbij te laten. Het is nog niet het tiende van wat er tegen Babylons inleiding valt te argumenteren. Zijn stuk is met ‘critiekloze schrijverij’ niet vriendelijk, maar werkelijk juist gekarakteriseerd.

Er zijn nog twee andere bezwaren tegen het boekje. Het eerste geldt de kwaliteit der gdichten. De bloemlezer was uiteraard afhankelijk van wat er voorhanden was. Ik vraag me echter af, wat voor zin het heeft in deze bloemlezing figuren op te nemen als An Meyer Toirkens, Martien J.G. de Jong, Kabbak, Pièrre Bogaers Jr., Bas de Bont, Roc Turne, en Benny Isphording. Van al deze mensen zijn de opgenomen gedichten op zijn best vriendelijke pogingen. Er is geen regel in al hun door Babylon geopenbaarde verzen die deze openbaarmaking verdient.

Tenslotte is er de wanorde. De wijze waarop allerlei mensen na elkaar geplaatst zijn verbergt wellicht een geheime, hoogst subjectieve ordening, maar mij ontgaat die. Het alfabet leverde Babylon geen richtsnoer, de geboortedatums niet, de publicatiedatum niet, de dichtsoort niet, de literaire stroming niet, de woonplaats niet, niets, niets: ze staan er maar, verwonderd dat ze naast elkaar staan. Het is jammer van de er aan ten koste gelegde tijd en vlijt.

L.T.

[p. 575]

Theresia Martin
Sheila Kaye-Smith, Theresia Martin, vert. J. Boosman, Desclee de Brouwer, Bussum.

HET wordt niet stil rondom de heilige Theresia van Lisieux. Telkens weer opnieuw worden er publicaties over haar op onze tafel gelegd. Na de in velerlei opzicht zo beschamende periode van popularisering van haar grote persoonlijkheid - werd ze niet in koekebakkerskunst aan ons voorgesteld als de poeteloerige ‘kleine Treisje’? - is er nu blijkbaar reds voldoende afstand tussen ons en haar ontstaan om haar rustig en onbevangen te kunnen bestuderen en te pogen haar ware natuurlijke en bovennatuurlijke dimensies na te meten. Weliswaar is het vele materiaal, dat ons omtrent haar leven en wezen moet voorlichten nog niet voldoende critisch geschrift, maar er is toch kennelijk niet meer de zo lang algemeen gemanifesteerde neiging om alles wat van haar bekend is te beschouwen onder het bengaalse licht van los geslagen, ál te populaire geestdrift.

In de korte verhandeling, die Sheila Kaye-Smith over haar schreef en die in de keurige vertaling van J. Boosman bij Desclée de Brouwer werd uitgegeven, poogt zij in het leven van Therisia de natuurlijke grondslagen te ontdekken van haar geestelijke leven. Ze is daar op zeer aanvaardbare wijze in geslaagd. Ze graaft weliswaar niet erg diep maar ze ziet zuiver en het gelukte haar in alle eenvoud in enkele markante schetslijnen een beeld op te roepen dat boeit en dat het verlangen opwekt naar meer ingaande en gedetailleerde bestudering van dit simpele en tegelijk angstwekkend krachtige leven van een heilige vrouw, die op haar 24e jaar de volheid en rijpheid van de allergrootsten onder ons mensen reeds geheel had bereikt.

Het boekje mag daarom als een uitstekende introductie tot de kennis van Theresia's leven worden beschouwd.

't Is jammer - en toch eigenlijk van de uitgever een onkiesheid - dat het boekje voorzien werd van een aantal - op zichzelf heel fraaie - foto's, ontleend aan een film, terwijl in de tekst, zeer terecht, wordt gefulmineerd tegen allerlei foto's - zoals de in dit boekje gepubliceerde - die geen zuiver en waar beeld van de heilige geven en dat terwijl er ware - en zeer aantrekkelijke - foto's van Theresia bekend zijn.

C.B.

Duur goedkoop soort hagiografie.
PIUS X. Een biografie in beeld. Desclée de Brouwer, Bussum.

OOK de uitgevers van heiligen-levens wensen zich aan te passen aan de behoeften van deze tijd. Daar de eerste behoefte onzer dagen het bevredigen der gemakzucht schijnt te wezen, worden thans hagiografieën uitgegeven die ge met gemak in een uur kunt uitkijken. Ze zijn nog vrij duur zoals dat aan nieuwe vindingen past, Pius X, een biografie-in-beeld kost ingenaaid nog f 18,90. Er staat dan ook tegenover dat ge, door U deze biografie aan te schaffen, er vele uren tijd-is-geld aan uitspaart. Volgens de uitgevers die deze nieuwe vinding in de handel brengen ontbrak aan de biografie over de heilige Pius X nog datgene wat in uitdrukkingskracht het loutere woord zo sterk vermag te overtreffen: het beeld’. Het loutere woord, staat dat in de slappe gewraakte heiligen-levens waar wij reeds lang niet meer over praten? Dan hartgrondig amen op deze uitgevers-zin. Doch er is in de laatste decennia meer met het woord gedaan: het schiep waarachtige, bezielde hagiografieën, waartegen de gladste helio's van Leonard von Matt, over de pantoffels en het kruinmutsje van Pius X, over zijn scheermes en handdoeken, over de meetlat van moeder Sarto en haar aandoenlijke strijkijzers weinig hebben tegenover te stellen. Laat men het

[p. 576]

een geslaagd album noemen, deze verzameling foto's met een praatje erbij van Nello Vian, secretaris van de Vaticaanse bibliotheek, dan is het dure boek best gekwalifiseerd. De deugd der bescheidenheid, de heiligen uit de aard van hun ziel eigen, zal dan verder wel verhinderen dat dit nieuwtje op hagiografisch gebied de biografie door het waarachtige woord zal verdringen.

P.H.

Boeket voor Betje en Aagje.
Prof. dr. P. Minderaa, e.a. Boeket voor Betje en Aagje, Wereldbibliotheek, A'dam, Antwerpen, 1954.

HET officiële gedenkboek, verschenen naar aanleiding van het feit dat het in November van dit jaar anderhalve eeuw geleden was dat Elisabeth Wolff-Bekker en Aagje Deken het leven lieten, ziet er - met zijn speelse titel en het aantrekkelijke omslagontwerp van Pam G. Rueter - werkelijk allerplezierigst uit. De lezer moet er echter voor waken zich niet door deze voorpret te laten aansteken, want de degelijkheid van het meerendeel der in dit boek gebundelde opstellen vergt ernstiger gelaatstrekken dan de fleurigheid van de buitenkant suggeerde. Eveneens moet die lezer, gelijk haast alle medewerkers dit hebben klaargespeeld, absoluut proberen te vergeten dat Betje en Aagje bij tijd en wijle, de eerste wat meer, de tweede wat minder, guitige lachebekjes konden zijn. Is hij bereid tot het opbrengen van ernst - bij dit festijn! - en tot het vergeten van juist dié pikante eigenschappen, van ons schrijfsterspaar, welke hem ooit een prikkel waren om zich, na de Sara Burgerhart, ook door de acht delen van de Historie van den Heer Willem levend heen te werken, dan zal tóch hier en daar uit dit boeket iets geurigs door hem te plukken vallen. Het te lange, voor een literatuurhistoricus zeker niet oninteressante, stuk van H.A. Höweler over Betje Wolff en Lucretia van Merken zal hij plichtmatig lezen, en dus nooit meer herlezen. Maar naar de bijdrage van Mevr. Dr A. Romein-Verschoor (Met de tijd en tegen de tijd) zal hij nog eens teruggrijpen, echter niet zozeer om over de dames Wolff en Deken gerenseigneerd te worden, doch om de puntige, de vaak letterlijk als iets spits ons brein priemende stijl (een afmattende en voor een vrouw veel te hoekige stijl) waarin ons glashelder (de helderheid van een laboratoriumglas) wordt uitgelegd hoe het, in hemelsnaam, mogelijk is geweest dat boeken als La Nouvelle Heloïse en Goethe's Werther ooit een golf van ontroering in heel Europa konden wekken.

Bijzonder fraai geschreven is de beknopte, maar veelomvattende, beschouwing van Dr J.C. Brandt-Corstius: een essay in duodecimo, waarvoor Vestdijk eerbiedig het hoofd ontbloten mag. ‘De blijvende betekenis van hun werk bestaat hierin’, schrijft Brandt Corstius, ‘dat het leven er hoorbaar is’. De meest levendige en onderhoudende auteur van dit gezelschap is intussen Dr. A. van der Boom, die ons vertelt over de portretten van het illustere schrijfsterspaar en over de illustraties van hun werk.

Bijdragen als die van Dr. H.J. Vieu-Kuik over Betje Wolff, de anonieme, van Ds N. van der Zijpp over Wolff en Deken in de kerkelijke situatie van hun tijd, van Dr. O. Noordenbos over de opvoedingsidealen van Betje Wolff in historisch verband, zouden veel beter op hun plaats zijn in vaktijdschriften dan in een, voor het Nederlandse volk bedoeld, werk als dit. Vermelden wij tenslotte nog de bloemlezing van enkele fragmenten uit gepubliceerd zo wel als onuitgegeven werk, die - met hoeveel liefde en wetenschappelijke zin ook verzorgd - onderdoet voor de selectie gelijk Busken Huet deze, in het negentiende deel van de Litterarische Fantasiën en Kritieken, heeft samengesteld; naar ons wil voorkomen: definitief.

H.P.