Roeping. Jaargang 30

[p. 516]

Jan Starink
Bijbelse geschiedenis

ANTHONIE was toen zes jaar oud; een lieve jongen om te zien, zeiden de soeurs van de Jozefstraat. Daarom was hij er al misdienaar. Niet dat hij Latijn kende maar dat gaf niet: dat knapte een grote vlegel op die in menig punt al lelijk en bedorven was, zoals kennis en wetenschap meebrengen. Anthonie zei dus geen woord, bracht geen ampullen aan, liep niet met het boek: hij luisterde enkel de dienst op; dáár was hij voor. Hij zat beneden aan het altaar op zijn harde knietjes, in zijn superplis gedoken als een vogeltje op zijn stok; en telkens als de révérende mère en de soeurs het kereltje zo zagen verhief hun ziel den Heer. Bij een hoogmis werd hij tegen het Pater noster wel even benauwd omdat het zolang duurde, maar dan drukte hij de ogen dicht, de handen tegen elkaar en kijk, bij het Domine non sum dignus trok hij weer bij en kon wat hem betrof nog een heel Gloria en een heel Credo komen. Na de slotgebeden stapte hij op door het middenpad, in zijn eigen toogje. De zusters ritselden met hun kappen van genoegen als hij langs kwam, en de oude Stanislas die hem in het oog hield door het spiegeltje van haar orgel trok alle registers open; de muziek kreeg vleugels en wiekte de open vensters uit, de straat op.

Het was maar een kleine kapel op de eerste verdieping van een stadsklooster en toch was ze heiliger en geheimzinniger dan een domkerk. Langs een smalle trap ging je omhoog, dan door een schemerige gang langs doodstille kamers. Soms glipte een zuster daar naar binnen of naar buiten, vriendelijk knikkend om je van het geheim af te leiden. Maar al speelde hij mee, Anthonie wist goed genoeg wat die zwijgende deuren verborgen. Hij liep er voorbij op zijn tenen om binnen niet gehoord te worden en keek niet één keer om, al voelde hij soms hoe achter zijn rug de deuren geluidloos even open gingen en de waanzinnige zusters in de kier kwamen staan zover hun kettingen reikten, en hem hoofdwiegend nagluurden met hun gekke, bolle ogen. Om de hoek was hij veilig want daar lag aan het eind van de gang achter de meestal open vleugeldeuren de kapel als een glinsterende grot. Een lichte mist dreef er rond waarin groot en vochtig de kaarsvlammen dansten en altijd hielden twee of drie nonnen, rechtop en gekruisigd, daarbinnen de wacht.

Maar het meest van al boeide hem het altaar. Dat had een opstand zoals thuis het buffet, alleen hoger en mooier: houten schilderijen links en rechts, waar het even kon een engel, en torentjes bij de vleet. Zo zie je ze overal trouwens. Dat was het niet waarnaar hij bleef kijken onder de mis en het lof; daarom glipte hij niet soms de kapel in alleen om te zien of hij zich toch niet had vergist.

[p. 517]

Want het was gespleten, het altaar, van top tot teen; daar zat het hem in: dat zie je nergens. De scheur was wel een vinger dik en liep van het hoogste torentje schuin omlaag, dwars door de poppen van de houten Opdracht in de tempel. Het was een eigenwijze barst: niet rechttoe rechtaan maar met hoekige sprongen van de hoed van de hogepriester naar het kooitje met de duiven, van het kooitje met de duiven naar de slof van Simeon, en dan door de lijst naar beneden tot in de kaarsenbankjes.

Hij had soeur Loyola, de kosteres, meteen gevraagd waar die scheur vandaan kwam. Toen kletste ze wat over het werken van jong hout. Wie had daar ooit van gehoord! Hij liet zich niet afschepen; daar moest je toch zo voor oppassen Hij kende dat van thuis: daar ging ook niemand serieus op een vraag in. Waar komen de kindertjes vandaan, had hij zijn moeder gevraagd. Toen kreeg hij een heel verhaal over de bloemen en de bijtjes en dat het kindje groeit bij moeder. Niets over engelen die het op een rond wolkje uit de hemel dragen, zo maar bloot in de wieg leggen en er bij op wacht gaan staan tot moeder het 's morgens vindt en aankleedt. Dan hoorde hij nog liever over de kool of de ooievaar zoals zijn vriendjes het thuis verteld kregen. Kom nou: wie had ooit jong hout zien werken! Maar ze moest zelf weten wat ze kwijt of rijk wilde zijn, Loyola. Hij zou er niet meer naar vragen. Ze kon het gerust vóór zich houden, het oude mens. Hij kwam er toch wel achter: hij had zijn boeken. En hij hoefde niet eens lang te zoeken: hij had het in een mum.

Want op een regenachtige middag lag Anthonie op zijn buik in de voorkamer zijn drie boeken te lezen. Die had hij van zijn vader gekregen omdat die ze best kon missen: hij had er genoeg. Het eerste was van Goethe. [Geute zei zijn vader, om hem voor de gek te houden want een kind kon zien dat er Goethe stond.] Het boek heette Faust. Op de prentjes zag je een zielige vent die almaar door de duivel op de rug werd gezeten. Dan zul je Vuist heten! - want dat betekende Faust, zei vader. Anthonie hield veel van denkwerk; daarom vond hij dit zijn aardigste boek want de woorden die hij begreep zaten vol spelfouten, en de meeste andere woorden kon je wel lezen maar niet verstaan. Dat was andere kost dan bij broeder Michaëlo die je AAP NOOT MIES leerde met plaatjes er bij of je achterlijk was.

Het tweede boek was een klasse minder al had het enige museumwaarde omdat het van tante Cateau was geweest die hij nog net had gekend. HEMELSCHE LUSTHOF, Behelzende gebeden en oefeningen voor de godvruchtige Christin in voor- en tegenspoed, kortom bij alle omstandigheden des levens. Het las wel te makkelijk want elke letter was zo groot als een hoofdletter en zelfs zo zag tante ze nog maar net, zoals hij de kleinste lettertjes in de krant; zulke slechte ogen had ze, zei moeder. Anthonie vroeg zich af in wat voor rare wereld die oude mensen dan toch keken als ze alles veel kleiner zagen dan het eigenlijk

[p. 518]

was. Daarom at tante Cateau zeker zo verschrikkelijk veel, want ze meende altijd dat ze maar twaalf ontzettend kleine aardappeltjes op haar bord had en zeven piezeltjes vlees. Geen wonder dat ze dacht dat de wereld achteruit ging. Al was het niet je ware die HEMELSE LUSTHOF, toch mocht één passage naam hebben: de HANDLEIDING VOOR STERVENDEN achterin; die bracht Anthonie telkens opnieuw onder de indruk. Dan zag hij tante zitten op haar sterfbed, rechtop in de kussens, vlijtig bezig met al die gebeden. Op haar snauwerige manier deelde ze de lakens uit aan de kapelaan en de huisgenoten volgens de schuingedrukte aanwijzingen van de HANDLEIDING. Ze keek nu en dan hoog over haar bril om te zien of het gesmeerd ging, en toen ze helemaal uitgelezen was - en dat moest minstens een uur hebben geduurd - was ze het beu ook en ging gauw liggen en hield de adem in.

Maar pas het derde boek bleek kostbare aanwijzingen te bevatten over het geheim van het altaar. Het was een grote BIJBELSE GESCHIEDENIS met om de andere bladzij een schilderij dat er zijn mocht. Ruwe vechtpartijen wisselden af met vrome processies en op bladzij 150 hing Jezabel in een ballon van rokken met haar hoofd omlaag tussen hemel en aarde. Boven uit het raam gaf een lustige kerel haar nog een por na met de pompstok terwijl beneden op de grond een meute politiehonden zich schrap zette om haar rauw te verslinden. Maar ze kwam nooit beneden: papier is geduldig; helaas. De foto was eigenlijk iets te vroeg genomen; dan was bij DAVID VERSLAAT GOLIATH het ogenblik beter gekozen: met zwellende arm torst de hummel het losse reuzenhoofd omhoog terwijl het bloed in zwarte scheuten uit Goliath's halspijp gutst.

Verstrooid tastte Anthonie vanmiddag dus wat rond in de heilsgeschiedenis tot hij, opeens, rechtop ging zitten van verbazing. Vòòr hem, midden in het Oude Testament, stond ten voeten uit het portret van rector E. Stok, de capucijn die bij de zusters de mis las; zijn naam stond op de biechtstoel. Dat hij Stok heettte zag je trouwens vanzelf: hij was mager als een lat en stokoud. Hoe oud, hoorde Anthonie van oom Pieter. Leeft die oude Stok nog altijd, vroeg oom onbeleefd, die is zo oud als Methusalem. En Methusalem was 997 jaar zei broeder Michaëlo toen Anthonie het vroeg. Zijn leeftijd in aanmerking genomen was het dus niet vreemd dat Stok in het Oude Testament voorkwam. Hij zag er daar wat jonger uit met die lange krulharen en een vollere baard, dat vanzelf, maar verder was het op en top de oude Stok: het dreigende gezicht van als hij in de sacristie, bij de zegen voor de misdienaars, de vlegel die de ampullen had bediend een draai om de oren gaf omdat hij te veel water bij de wijn had geschonken; de holle wangen, de houten kaken, de magere blote voeten in de sandalen; zelfs het kuiltje in de kin en de knobbel tussen de wenkbrauwen waarom de vlegel hem boosaardig de Drukknoop noemde waren naar het leven getekend. ELIAS EN HET HEMELVUUR legde het onderschrift uit, een aardige zin. Het haalde

[p. 519]

het niet bij DIE NACHT SLOEG JAHWEH ALLE EERSTGEBORENEN VAN EGYPTE of BERGEN VAN GILBOA GEEN DAUW OF REGEN OP U en vooral het aangrijpende MIJN ZOON ABSALOM, ABSALOM MIJN ZOON maar het klonk toch pleizierig als een vers. Wat een tref dat rector Stok [E. Stok stond er immers op de biechtstoel] niet Evert heette met zijn voornaam, of Eduard, want dat had veel van de wijding weggenomen.

De dikke, inktzwarte lucht hing laag als een wolk over het altaar waarvan alleen de tafel uit het halfduister opdook. En daar, boven aan de altaartrappen, albe en koorkap uitwaaiend in de wind, wit als papier tegen het donker, stond Hij: ELIAS STOK, wijdbeens op zijn sandalen. Zijn twee armen stak hij omhoog als bij een vurig Oremus, tegelijk geringschattend over zijn schouder neerkijkend op de gelovigen achter hem. Die stonden er in drommen, koppen bij elkaar om ook nog op de plaat te kunnen, en staarden roerloos op naar de hemel, sommigen bang, anderen boos, en een paar zusters, kenbaar aan de lange sluiers met eerbiedige verbazing zoals zusters eigen is. Want hoog vanuit het zwerk schoot met vaart een dunne, witgloeiende streep in hoekige bochten omlaag en sloeg boven op het altaar neer als een bol van vuur...

Het duurde even maar toen ineens, met een schok van ontzag, besefte Anthonie heel de draagwijdte van zijn ontdekking en diezelfde middag nog liep hij een paar maal op en neer voor het hek van het klooster, eerbiedig als een paleiswacht. Hij keek nu en dan omhoog naar het raam van de hoekkamer waar de rector woonde, maar niemand vertoonde zich achter de katoenen gordijnen om zijn eerbetoon in ontvangst te nemen.

De volgende morgen zat Anthonie een kwartier vroeger dan anders klaar in de sacristie met al zijn gewaden aangedaan, verdiept naar het leek in het zeeroversverhaal dat daar was neergelegd voor de misdienaars om de wachttijd met overweging te korten. Maar hij voelde de adem in zijn keel op en neer gaan van spanning en geen oor hield hij af van de verre geluiden op de gang. Daar: de slepende stap van oude voeten, de deur die open ging, en Anthonie durfde niet opzien van eerbied toen hij Elias Stok, de profeet, de wonderdoener, vlakbij zich voelde en het water ante missam over die heilige handen hoorde glijden.

Er zijn dingen die je niet bij hun eigen naam kunt noemen: dat je van je moeder houdt - dat je bang bent in het donker. Als iets je dwingt er even over te praten gebruik je daar andere woorden voor: het ouwe mens - fijn wat is het donker! Daarom voelde Anthonie voortaan mee met Loyola's uitvlucht, en als het hem te machtig werd zei hij soms zelf, losjes en zonder nadruk op de woorden: Het is een aardig altaar. Wel jammer dat het hout jong is. Dat werkt altijd hard; dat zie je vaak! Alleen de profeet zelf gaf hij een directe vingerwijzing; dat was hij aan de eerbied en aan zijn eigen eer verplicht. Met calqueerpapier trok hij ELIAS EN HET HEMELVUUR over zo goed hij kon, kleurde het rood,

[p. 520]

blauw en geel, plakte het op karton en liet hem toen het schilderij zien op een keer na de mis. Elias glimlachte moeilijk, bromde zo wat, schoof hem toen opzij om aan het fonteintje zijn handen post missam te wassen. Anthonie zag dat hij zijn schouders liet hangen en toen hij scherp luisterde hoorde hij hem mompelen op treurige toon. Daarom was hij niet beledigd over die geringe belangstelling. Integendeel: hij voelde fijn aan hoe de man zich beklaagde omdat de oude kracht en het oude vuur hem hadden verlaten en hij nu, vergeten en eenzaam, in een klein stadsklooster de laatste van zijn duizend jaren moest slijten.

Maar in een klein kereltje is de paaskaars der verwachting niet zo makkelijk te doven. En elke mis opnieuw staarde hij op, stiller dan een non, naar de hoge gestalte. De plechtgewaden, de grote gebaren en het beweeg van zijn baard waarmee hij de geheimen bediende, riepen iets op van het glanzend verleden. Nu en dan gleed Anthonies blik weg naar de scheur waar de bliksem het altaar had gekliefd. Door het tierige kaarslicht glom het hout nu hier dan daar, alleen die scheur bleef donker, zwart, als houtskool: een onmiskenbaar bewijs, een teken aan de wand. En bij ieder heffen van de handen, als het kazuifel in zwaarder plooien omlaag viel, kneep Anthonie stijf van verwachting de ogen dicht tot het donker rood begon te gloeien. Soms als hij zo zat, rolde op straat een vrachtauto voorbij met de dreun van de donder, of ineens in de stilte schoot de pater uit met een enkel verstaanbaar woord, of een zuster verschoof op haar stoel dat de rozenkrans kletterde tegen het hout, of de oude-meisjesstemmen van het koor hieven voorzichtig een lied aan - dan kreeg Anthonie het gevoel dat het ogenblik zeer nabij was: boven zijn hoofd wees Gods vinger omlaag; de seconden vielen als langzame druppels uit de lucht: nog één tik misschien en de vonk sprong over met een flits en een slag. Maar opende hij dan met inspanning vlug de ogen om er op tijd bij te zijn, dan zag hij enkel hoe de hoog biddende handen moe daalden op de dwaal of, om hun teleurstelling te verbergen, druk bezig kruisen gingen slaan over kelk en pateen. En Anthonie verschoof op zijn kussen met een zucht.

Maar thuis, in een oud zakboekje dat hij van oom Pieter had gekregen, merkte hij zulke dagen toch even met een teken.