Roeping. Jaargang 30

[p. 74]

Fred de Beer
‘Wits’ van Max Jacob

MAX Jacob! je deelde niet voor niets je zakspiegeltjes uit! Onze humor toont een duistere overeenkomst met de jouwe, maar weerspiegelen onze grapjes ook het hart?... in ieder geval niet zo'n groot hart als het jouwe, dat graag van zichzelf zei: Kan ik in mijzelf iets anders zien dan een wond?

Dit hart was een speelruimte voor vederlichte, nooit versuikerende windvlagen, voor de stalen goudvissen die, opgeverfd in vrolijk schildersverdriet, onder in de stroom over de keien ritselen. Pierre Reverdy, een van je oudste vrienden, óok een kluizenaar langs de Middeleeuwse schaduw en modder van een klooster, vergeleek je met een kluwen, waarvan men de draden heeft afgesneden. Het schelle rood is onmisbaar om de uiteindelijke tint van de bedding te bepalen.

Ik heb zomaar wat geschept uit de drukke scholen die zich in zijn legende verdringen, hoewel, eerlijk gezegd, de wits die zuiver scherts vertegenwoordigen, de voorkeur genoten.

Want er moeten steeds meer vrijgezellen komen met glanzend zijden dassen, die plaats nemen rond kleine tafeltjes om de besprekingen te openen onder het teken van Max Jacob. Zij zouden de mode der grijze bolhoeden allereerst kunnen behandelen, om deze te herstellen, iets waarvan overigens Max Jacob zelf het belang ook niet onderschatte.

fred de beer

Uit zijn boeken

Op zekere dag, als een gezin rustig thuis aan het middageten zit, brengt men de post binnen. Er waren twee brieven, een voor Mevrouw, een voor Mijnheer.

In die van Mevrouw stond: ‘Mevrouw, Uw man zal zich vanavond naar het bal van de Opéra begeven als lichtpaarse domino verkleed. Getekend: een vriend, die het goed met U meent’.

In de brief van Mijnheer stond: ‘Mijnheer, Uw vrouw zal zich vanavond naar het bal van de Opéra begeven als gele domino verkleed. Getekend: een vriendin, die het goed met U meent’.

Mevrouw laat de brief tussen haar jurk glijden, Mijnheer de zijne in zijn binnenzak.

- Wat doe jij vanavond, schat?

- Ik ga moeder opzoeken, ze voelt zich niet zo erg goed, en jij?

[p. 75]

- Nou, als jij vanavond iets te doen hebt, ga ik vanavond naar de Kring.

Het tweede bedrijf speelt zich af in de Opéra. Een lichtpaarse Domino klampt een gele domino aan.

- Mooie domino, wilt U met mij gaan souperen?

- Ja.

Derde bedrijf: in een particulier kamertje.

- Mooie domino, zult U Uw masker niet afdoen?

- Zeker, als U het Uwe afdoet.

Ze nemen hun maskers af. Wel, ze waren het geen van tweeën.

*

Een aardig detail van het karakter van Mevrouw D.... Zij houdt niet van bijeenkomsten van mondaine dames: ‘Wanneer ze mij praten over Bernstein en al die dingen zeg ik, dat ik alleen romans van vier stuivers lees’. Er schuilt schoonheid, openhartigheid, er schuilt intelligentie in het feit dat men begrijpt dat men niet meer dan anderen begrijpt, maar dat de bevoegdheid van de anderen zo weinig waard is om verworven te worden, dat men bij het uitgangspunt er van blijft staan. Overigens is hun uitgangspunt ook hun punt van aankomst, want wat deze dames in Bernstein bewonderen is de intrige en die bevindt zich - en beter - in de romans van vier stuivers.

*

Vlak bij het rolgordijn van dikke koffiebonen, beschilderd met spoorbloemen, [is dat om de kwade geest te verwijderen?] een mand op een tafeltje en vlakbij de tafel een Creole.

Dat speelde zich af te Parijs. Ik ben levendig geinteresseerd in wat U me daar vertelt [zo'n verzameling uiteenlopende voorwerpen!]

*

Ik zei haar op zekere dag: Zij is zo moe, dat de oogleden van de ranonkels op haar hoed zich sluiten.

*

Om de belangrijkheid van de tafeldienst bij de familie Rothschild te tonen, heeft een tijdschrift de familie in het klein voorgesteld aan de voet van een geweldige stapel borden. Een lezer onderzoekt de mieren met een vergrootglas: ‘Wie is Henri, wie is Henri?’

*

... De zelfde avond, in de winkel, nodigde mijn vriend ons uit om te komen lunchen bij zijn tante. De tante was een oud-actrice, die, bijna heel bejaard, in een corset geknepen, éens in het jaar een hoedje liet maken in de vorm van een taartje, dat ze vlug ging opzetten als men haar verzocht te zingen. Ze zong

[p. 76]

het repertoire van Theresa. Voor de scherts diende men een taartje op in de vorm van het hoedje.

*

Er was eens een locomotief, zó goed, dat zij stopte om de wandelaars voorbij te laten gaan. Op een dag kwam er een auto op zijn ijzeren weg aangehobbeld. De chauffeur zei tegen het oor van zijn rijdier: ‘Zullen wij maar een procesverbaal opmaken?’ ‘Het is nog jong, zei de locomotief, ze weet het allemaal nog niet’. Zij beperkte zich er toe minachtend een beetje stoom te spuwen op de sportman, die buiten adem was.

*

Madame de Staël was op het hoogtepunt van haar liefde voor Benjamin Constant. Hij komt terug van de Opéra en roept uit:

- Ah! Malibran was schitterend in het Eerste.

- Schitterend!, zegt Mme de Staël grinnekend, schitterend?

- In ieder geval was ze prachtig in het Tweede.

- Prachtig! Wat overdrijf je toch.

- In ieder geval was ze erg mooi in het Derde, lieveling.

- Erg mooi, mijn beste, toe maar!

- Geef dan tenminste toe dat ze erg veel fijnheid toonde in het Vierde.

- Fijnheid! - Fijnheid - bah!

- In ieder geval, lieveling, heeft ze in het Vijfde accenten gelegd.

- Accenten!, mijn beste, het mocht wat...

- Welnu, mevrouw, wat wilt U? het arme meisje heeft gedaan wat ze kon...

*

[Het slot van het voorwoord van La Côte:] Enfin, dit is dus een voorwoord! Ik had zin om een voorwoord te schrijven! Een echt voorwoord! Nu, dit voorwoord is inderdaad een voorwoord; niemand kan het ontkennen, want niets ontbreekt eraan. Het begint met een citaat, zoals het past, dat ontleend is aan een onbetwistbaar geniaal schrijver: citaten worden altijd aan onbetwistbare schrijvers ontleend; toch zou het meer verdienste hebben om de anderen te citeren. Zij beval verscheidene onbekende eigennamen, klachten over de zeden van de tijd, persoonlijke herinneringen van de auteur; hier en daar gespot met hetgeen hij bewondert en verschillende bedankjes, het is een Voorwoord!

*

[Geschiedenis van de Cornet à Dés:] ‘O, wat is een titel!, zei miss Hastings, [een Engelse dame die schrijft en de vrouw van Modigliani], in Engeland, weet U, zou men haar U voor het verschijnen van het boek hebben afgestolen!’... inderdaad, iemand wiens naam ik niet zal noemen, haastte zich, toen er sprake was van een uitgave, onder een andere titel [we zijn tenslotte niet in

[p. 77]

Londen], een bundel te maken, di eeen pastiche wilde zijn en er niet in slaagde. Triomf van de kameraden! ‘Steek Max maar eens de loef af!’ en ik tegen Picasso: ‘Is het waar dat X... beter is dan ik? Je weet wel dat de nabootser altijd beter is dan de uitvinder!’ Dat spaarde de geit, de kool en de waarheid.

*

[Aan het einde van een hoofdstuk van Le Terrain Bouchaballe]: ...Luister eens hier! het is laat! ik heb vandaag genoeg geschreven om moe te worden. Ik ga slapen. Overgang, zegt U, hij kan geen overgang vinden! De overgangen hinderen de schrijver niet meer. Ik zeg: ‘Ik ga slapen’, omdat dat waar is. Waarheid, wees altijd mijn baken...

Uit zijn geschreven conversatie

Ik stel je de heer Zadkine voor.

Hij heeft een veel te lange en zeer wijde bovenlip, een kleine platgedrukte neus, lachende ogen als laarzenknoopjes en een heleboel bijna zwarte haren. Zijn conversatie is pijnlijk maar vol. Ik vertel hem van een bruiloftstafel, waaraan alle gasten elkaars neven bleken te zijn: ‘Wat een uitstalling!’, zegt Zadkine. Gisteravond komt hij me zijn vertrek naar de Haute-Savoye aankondigen: ‘Ze beloven me iedere morgen een Mont-Blanc onder mijn raam. Ze zijn al begonnen hem klaar te maken!’ Toen ik op een avond vreselijk twijfelde aan mezelf en me verborg achter aanmatigend gepraat op een doctrinaire en hersenschimmig besliste toon, riep Zadkine ineens: Een wonder! Een wonder! Ik wil een wonder! De deuren van een kast moeten ineens opengaan. - Waarom? - Om jou een beetje je zelfverzekerdheid af te leren!

*

Mijn stilte wordt alleen verstoord door de bedienden, die Zwitsers en charmant zijn... Wat betreft de dienstknecht, die is kostelijk: je vraagt hem een kurk voor een fles, hij neemt de fles van de buurman, ontkurkt die en geeft je de kurk; als je hem zegt, dat hij een raam dicht moet doen, gaat hij een ander openzetten; hij praat met de dames, terwijl hij haar bedient en blijft zolang bezig met haar charmes dat hij tenslotte de schotel neerzet, zijn armen over elkaar slaat en poses van een rustende Diana aanneemt, terwijl iedereen op de bloemkool wacht. Ik ben overigens gek op zulke karakters! zeer minzaam, conversatie en een ietsje droom. Als ik een beetje geheugen had zou ik me die man heel mijn leven herinneren! Probeer eraan te denken en herinner mij aan hem van tijd tot tijd... bijvoorbeeld om de twee maanden.

*

[p. 78]

Ik leef een beetje in de literatuur ook al blijf ik me interesseren voor bekroonde boeken en geklasseerde meesterwerken, zoals de gemiddelde Fransman dat gewoonlijk doet. De films zitten op mijn knieën als de schoonheid op die van Rimbaud.

*

Ik heb twee zeer mooie romans van Tourgenjeff gelezen... ook al om Francis Carco de loef af te steken, die [als jongetje van de troep] met een groep straatacrobaten is vertrokken om hen in natura te bestuderen, alsof er geen zeven eeuwen Franse literatuur zonder studies over straatacrobaten geweest zijn!

*

Beste Roland!

Wat een ellende dat de Navolging mij de ongeregelde genegenheden verbiedt! Ik ben verplicht hetzelfde te doen met wat ik voor jou voel, maar met wat een verfijnde vreugde in die strijd van zichzelf tegen zichzelf. Ik trek dus mijn zwart pak aan dat de vorm heeft van een guillotine, want in vest schrijft men te tedere brieven.

*

We hebben hier een tamelijk grote Russische dichter, Elie Ehrenburg: hij heeft zijn verzen voor mij vertaald. Hij vindt zichzelf een leerling van Jammes en hij lijkt eerder op jou of op de poësie van Heine. Hij geeft een soort laatste oordeel, waarvoor men een grijsaard gaat halen in een café: ‘Maar weet u het niet? Het laatste oordeel! U moet komen!’ En de grijsaard antwoordt: ‘Ik kan er niet heen, ik ben te eten gevraagd!’

*

Ik heb Jeanne d'Arc van Shaw gelezen. Hij verbrandt Jeanne d'Arc voor de tweede keer [en bewijst, dat zij niet katholiek is]. De Engelsen van de XVde eeuw zeiden niets anders. Hij brengt de bedrijven door met Cauchon te verdedigen. Alles bij elkaar zijn werken die uitleggen en argumenteren, niet voor ons, behalve het verdedigingswerk.

*

Ik ben een ouderwetse prul in de etalage [de ruiten van de Loire]: Hebt u Victor Hugo gekend [sic]? Wat was Gambetta voor iets? Ik schep mij hiermee het effect van Madame Alphonse Daudet, die Zola, Emile noemde en de Maupassant, Guy. Momenteel en sinds Pinksteren, dat wil zeggen alle dagen. Maar mijnheer Bourla is werkelijk goed - op de hoogte - en zeer intelligent en ik geloof, dat het een vriend zal worden. Ik houd van die gezichten als vage grijze golven: dat is heel zeldzaam.

*

[p. 79]

Le pèlerinage nage nage nage... me met les pieds en l'air et sur les ongles. Je n'ai ni ongles ni pieds, alors c'est très amusant. Reverdy m'a demande de lui decrire le pèlerinage et je lui ai écrit ceci:

Ah! mon père!!! [baiser sur l'anneau]
- Ah ma soeur! et votre père?
- Il est masseur.
- Et votre soeur?
- Elle est à Mers sur Mer.
- Et votre Mère?
- A Mamers.

In beginsel zijn de pelgrims neushoorns, bij wie men de halsplooien voor acht dagen invet.

*

[Aan Cocteau]

Je hindert mij helemaal niet als je litteraire critiek bedrijft: je bent de enige criticus, die mij interesseert. Op zekere dag zou je een boek critieken moeten schrijven, zoals Byron. Waarvoor hij Engeland heeft moeten verlaten en op een jacht gaan leven aan de oevers van de Bosporus, waar hij kennis heeft gemaakt met De la croix [niet die van Hugo, die in die tijd Larousse leerde en er nooit meer boven op is gekomen. Hugo heeft Pasteur en de moeder van Daudet gekend en dat is alles]. Jij zou de rue d'Anjou niet hoeven te verlaten, je zou alleen maar een verdubbeling van je aantal vrienden te vrezen hebben [kleur van de huidige tijd].

*

Wat betreft Spanje schreef P. Sm. mij: Puerte del Sol, de kranten-juffrouw heeft haar kiosk gebouwd met het laatste hout van de Hoog Heilige Inquisitie: - zeg nu of het te zien is dat de zon er met zijn chloor-mond duizendmaal omheen gewandeld heeft.

*

[Aan Cocteau]

Je spotprent van Balzac is een meesterwerk. In de Herinneringen van twee jonggehuwden schrijft de vrouw: ‘Ik schrijf je temidden van de jasmijnen, de lila's en de genêts d'Espagne!’ De genêt d'Espagne is een paard... Er schijnt een plant van die naam te bestaan, maar in werkelijkheid is de genêt d'Espagne een paard, een paard, een paard en alleen maar een paard of anders is Balzac niet Balzac, hetgeen onmogelijk is. C.Q.F.D.

*

[p. 80]

[Aan Cocteau]

Je hebt mij geschreven: ‘George is hier’. Waarom heb ik gedacht aan George Duthuit die aan de Côte d'Azur is? de schoonzoon van Matisse. Ik heb gedacht dat jij hem kende en dat is niet zo vreemd, want het is een charmante jongen. Nu, ik krijg een brief van George, ondertekend George, en ik heb geantwoord aan George Duthuit, die mij schrijft met het handschrift van Hugnet dat ik hem nooit schreef en dat hij boos was. Ik heb weer teruggeschreven aan George Duthuit, terwijl ik hem het boekje stuurde. George Hugnet heeft nog niets ontvangen. Dit keer Duthuit natuurlijk ook niet.

Hier begint het wonder:

Hugnet heeft te Cargveiranne een brief ontvangen met op de enveloppe: ‘Den Heer George Duthuit’, een brief, die de postboden afsnauwde en die ongeveer de volgende woorden bevatte: ‘Mijnheer de beambte van de posterijen, als u nog eens mijn brieven opent en mijn boeken steelt, zal ik mij beklagen bij de Administratie’. Hugnet heeft mijn brief ontvangen!!! Hugnet heeft haar ontvangen ondanks de enveloppe. Omdat jij alles begrijpt, heb je dat ook begrepen. Wat mij betreft, ik zie er vanaf.

*

Je wilt opmerkingen van mijnheer Pastoor. Hier is de laatste. Abbé W. uit Orleans, die mij naar Saint Benoît liet komen, 5 jaar geleden, komt er ook, maar hij, de geluksvogel, alleen op Donderdag [met twee of drie leerlingen, overigens werkelijk charmant]. Gisteren was de tuin vol motorfietsen en auto's en die welopgevoede mens maakte mij gepaste complimenten.

Och, zegt mijnheer pastoor, men zou mijnheer Jacob ook iets ondeugends kunnen zeggen.

Dat zou mij van U niet verbazen, mijnheer pastoor.

*

Men eist van mij 657 fr. 25 belastingen en omdat ik ze niet betaal, zal men hier alles komen meenemen. Dat doet mij reusachtig veel plezier. Als zij mij maar eens werkelijk van alles bevrijdde! kunnen ze dan ook niet mijn zonden, mijn herinneringen, mijn werken en mijn Legioen van Eer afnemen...