Roeping. Jaargang 30

[p. 71]

Andre Salmon
De waarachtige geschiedenis van Léontine

REEDS lang voor zijn dood werd Max Jacob door de legende vermeesterd. Er waren recenten die niet altijd kennis namen van zijn boeken. Zij meenden zich daardoor onnodige moeite te besparen. In werkelijkheid echter ontzegden zij zich een genot, want het werk van Max Jacob had een geheel eigen klank en was volmaakt van vorm. Toch heeft Max Jacob ook voor hen rijkelijk stof kunnen leveren, daar zij altijd de neiging gehad hebben om zich toe te eigenen wat zijn vrienden schreven tot meerdere eer van de man die in zich verenigde dichter, romanschrijver en schilder, en daarbij nog boeteling. En de legende is vaak ontstaan als gevolg van de vrijheden die zij zich dan veroorloofden. Weliswaar had mijn vriend als van nature een zeer sterke zin voor die omstandigheden welke wel tot legendevorming leiden moesten.

Men heeft wel gemeend dat ik de gebeurtenissen had beschreven zoals dat voor mij het beste uitkwam, dat ik ‘de kaarten had gestoken’ gelijk eenvoudige lieden zeggen. Wanneer dan? Bijvoorbeeld toen ik heb verteld hoe onze eerste ontmoeting verliep op Montmartre, op de drempel van dat verbijsteringwekkende oude gebouw dat nu nog altijd de Bateau-Lavoir wordt genoemd. Dat komt doordat het huis wel enige gelijkenis vertoont met een oude scheepsromp, een soort Parijse Arke Noachs die na een zondvloed - en wat voor een! - zou zijn gestrand op de zijden van de Butte Montmartre.

In 1903 woonde daar Pablo Picasso, 's Avonds tevoren had ik hem voor het eerst een bezoek gebracht. Picasso, die mij een gedeelte van de nacht bij zich had gehouden, zei me: ‘Kom morgenmiddag bij mij eten, dan zal ik u kennis laten maken met Max Jacob’. Hij had dus zijn onafscheidelijke Max Jacob gewaarschuwd en hem gezegd: ‘Zorg dat je er bent, ik wil je Salmon voorstellen’.

Toen de dichter van de - nog ongeschreven - Cornet à dés en ikzelf elkaar bij de deur van de schilder bespeurden, kon aldus dit gesprek ontstaan, dat tekenend is voor onze ontmoeting:

- De heer Jacob?

- De heer Salmon?

Wij zouden elkaar niet meer verlaten.

Reeds bij zijn leven werd Max Jacob een romanfiguur. Hij die zelf zoveel verwante wezens hun dans liet uitvoeren op het alleroorspronkelijkst toneel, werd met gelijke munt betaald. Onder de pen van de toen zeer jonge Francis Casco is Max Jacob H. Crabe geworden. Mij diende Max Jacob als model bij de com-

[p. 72]

positie van Septime Febur, de heilige uit de Traînée [een afgrijselijke, doodlopende slop uit het Oude Montmartre] in mijn roman La Négresse du Sacré-Coeur.

Een van de hoofdstukken uit dit boek toont ons Septime Febur op het ogenblik dat hij een klein meisje gaat toevertrouwen aan het Burgerlijk Armbestuur, de plaats waar gevonden of verloren kinderen - al naar gelang het woord dat men durft gebruiken - konden worden aangegeven voor het Vondelingengesticht. Welnu, dit verhaal berust op waarheid. Ik laat het hier volgen, ontdaan van alles wat in de roman de werkelijkheid geweld aandoet.

Allereerst is het niet juist dat Picasso Max Jacob opgedragen zou hebben hem te ontlasten van een meisje waaraan hij om de meest verheven redenen gehecht had moeten blijven, dat hij voor alles verplicht zou zijn geweest te beschermen. Het kind betekende niets voor hem. Het meisje waarvan ik in mijn boek zozeer de levensloop wijzig, was een wees, opgenomen door nonnen die op Montmartre woonden. Picasso had een maitresse: de nogal fijngeestige Fernande Olivier, die ik hier aanduid met de naam waaronder zij een uiterst doorwrocht boek schreef: Picasso et ses amis, een titel welke haar werd opgedrongen door de uitgever, die de meer gewaagde, door deschrijver voorgestelde titel weigerde: Neuf ans chez Picasso.

Ofschoon zij zich, als koningin van de Bateau-Lavoir, niet verveelde op het atelier, sprak zij Picasso van haar gril een meisje aan te nemen. Picasso had er geen bezwaar tegen. Fernande snelde terstond naar de nonnen uit de rue Caulaincourt en, hoe bevreemdend dit ook moet lijken, de vrome vrouwen stonden Fernande zonder voorafgaand onderzoek toe haar keuze te bepalen. En de opgetogen Fernande nam het meisje mee dat ik hier Léontine blijf noemen, daar ik na zoveel jaar volstrekt niet meer weet wat wel haar doopnaam zou kunnen zijn.

Léontine, die allerbekoorlijkst was, werd het troetelkind van het atelier. Als ik twee stuivers over had, bracht ik een zuurstok voor haar mee. Apollinaire verzon voor haar verhaaltjes. Max Jacob componeerde rondo's voor Léontine die door Fernande wel tien keer per dag werd gekapt, gekruld en opgesierd. Welnu, vrij spoedig kwam de tijd dat Fernande op slag van haar bevlieging voor het moederschap was verlost. Men begrijpt wel wat ik bedoel.

Ik maakte dit alles van nabij mee en ik zag wel in dat Fernande, nu zij niet meer van Léontine kon houden, dadelijk bang werd dat zij haar pijn zou doen. Fernande bracht Léontine dus terug naar de eerwaarde zusters. Moeder Overste zou koel geantwoord hebben: ‘U heeft haar aangenomen, u moet haar nu maar bij u houden ook’.

Fenande liet toen Max Jacob op het atelier komen en gelastte hem vol gezag Léontine naar het Vondelingengesticht te brengen. Fernande maakte Max Jacob

[p. 73]

erg bang. Van zijn kant verfoeide hij haar. Hij verfoeide Fernande, maar uit verknochtheid aan Picasso glimlachte hij tegen haar, en gehoorzaamde.

Om Léontine naar het andere einde van Parijs te brengen, stak Max Jacob zich in een geklede jas en zette hij zijn hoge zijden hoed op, als gold het een bruiloft of een duel. Max Jacob heeft mij verteld hoe hij op het kantoor dat dit armzalig bestuurslichaam ter ontvangst diende, door een oude beambte werd toegesproken alsof hij de vader was. De beambte las hem het reglement voor: ‘Gij doet afstand van al uw vaderlijke rechten... Gij zult uw dochter niet weerzien...’ Maar het besluit van Max Jacob stond vast, hij zou die aardige Léontine niet achterlaten waar hij haar heen had moeten brengen. Max Jacob speelde graag comedie, vooral voor zijn bekering tot het katholicisme. Hij slaakte enkele zeer ontzettende kreten. Daar hij naar believen kon huilen, begon hij te snikken... Hij richtte zich tot de beambte in een van die toespraken welke époque maken in de loopbaan van een bureaucraat. Hij nam Léontine mee.

In zijn roman overdrijf ik wat betreft de uitgelezen kwaliteit van het déjeuner dat Léontine door Max Jacob werd aangeboden. Mijn vriend had nooit geld genoeg op zak om iemand te onthalen. Ten langen leste zaten Max Jacob en Léontine op een bank van de gemeente, juist voor de Bateau-Lavoir. Max Jacob durfde Fernande Olivier niet onder ogen te komen. Hij begon te praten. Hij zei tegen het meisje, een klein meisje van twaalf jaar, zo van die dingen die Léontine er toe brachten te antwoorden: ‘Houd jij mij maar bij je’. Toen sprak Max Jacob die woorden die je nooit meer kunt vergeten, die bewoording van een huiveringwekkend soort humor: ‘Weet je dan niet dat ik ook een verloren kind ben?’

Enkele oude vrouwen op Montmartre belastten zich met de zorg voor Léontine. Voor Léontine is het zoeken naar fortuin begonnen... Het fortuin dat je kunt ontmoeten tussen de Moulin de la Galette en de Sacré-Coeur. Dat is volgens

andre salmon

Februari 1954

geschreven voor mijn vrienden, de Nederlandse peinzers.