Roeping. Jaargang 30

[p. 64]

Georges Hugnet
Brief aan J. van S.

Parijs, 18 Februari 1954

Cher Monsieur,

Het is erg vriendelijk van U, dat U er aan gedacht hebt, mij m'n medewerking te vragen voor een speciaal nummer van het tijdschrift Roeping, gewijd aan Max Jacob. Inderdaad, ik kende Max al, toen ik nog een schooljongen was; later heeft hij mijn eerste bundel verzen geïllustreerd, een zeer reële en zeer oude genegenheid verbond ons. Toch ben ik tot mijn grote spijt genoodzaakt een aanbod, dat mij zo treft, van de hand te wijzen.

Als U mij eerder had geschreven, als U mij meer tijd had gelaten, zou ik ongetwijfeld een tekst met herinneringen aan Max Jacob geschreven hebben. Helaas schrijf ik moeilijk, langzaam, en ik zie mezelf nog niet bezig met journalistiek werk, waarbij men zo terloops, tussen de peer en de kaas, een stuk papier vult over een willekeurig onderwerp, en nog minder over dit. Bovendien heb ik op het ogenblik een werk van lange adem onder handen: een literatuur- en kunstgeschiedenis van de periode 1910-1924, en ik kan mij daar niet aan onttrekken. Ik spreek daarin wel over Max Jacob, maar te kort, te veel in vogelvlucht, dan dat het geschikt zou zijn voor dit nummer.

Uw brief schijnt van mij een ‘studie’ te verwachten, die dan zou heten ‘Max Jacob en het Surrealisme’ of beter ‘Max Jacob de Surrealisten’. Laat ik U zeggen, dat dát nu eens een grappig idee is, en laat ik een samenvatting geven die U zal leren^*. U moet weten, dat de surrealisten, met Breton en Eluard aan het hoofd, in Max Jacob altijd zowel de mens als het werk gehaat hebben. Max

* In een tweede brief wees de geadresseerde Georges Hugnet op het feit, dat hem dit alles zeer wel bekend was. Jacques Vaché sprak al - voor zijn doen tamelijk waarderend - in deze termen over de dichter: ‘Max Jacob - très rarement - pourrait être UMOREU - mais, voila, n'est-ce pas, il a finit par se prendre au sérieux lui même, ce qui est une curieuse intoxication.’ Hij figureerde op de lijst Leest - Leest niet in de rijen van de veroordeelden [met Clément Vautel en Aristoteles, als wij het ons goed herinneren!]. Breton liet zich dikwijls honend over hem uit en schreef hem nu en dan een beledigende brief. Max Jacob spreekt daarvan in zijn correspondentie. Hij noemde overigens het surrealisme een ‘speelgoedje van één cent’ en een brief van Cocteau bevestigt hetgeen Gorges Hugnet even verderop in de tekst zegt. Toch had ik gemeend de heer Hugnet, een van de bekendste figuren uit de surrealistische groep, te mogen verzoeken om een studie volgens de opzet die hij aangeeft, omdat mij het ontstaan van het surrealisme zonder Le Cornet à Dés onmogelijk toescheen.

[p. 65]

Jacob kwam voor op hun lijst van zwarte schapen. Alleen Michel Leiris heeft voorzeker dit averechtse surrealistische credo niet tot het zijne weten te maken.

Wat betreft Paul Eluard^*, hij heeft gewacht tot 1942 om zich zijn bestaan te herinneren. Wanneer hij Max Jacob is gaan bezoeken in St Benoît-sur-Loire, was dat voorzien van een brief van mij. In afwachting van dit bezoek liep hij alle boekhandelaren van Parijs af en kocht van hen al de zeldzaamste werken

MAX JACOB
Een tekening van Pablo Picasso.

* De heer Hugnet is hierover natuurlijk beter ingelicht dan wie ook, hij was een boezemvriend van Eluard.

[p. 66]

van Max Jacob, om ze door de schrijver van opdrachten te doen voorzien en met gouaches te laten versieren, hetgeen deze laatste met zijn gewone hoffelijkheid deed. Zo gauw hij terug was, haastte Paul Eluard zich, ze zo duur mogelijk te verkopen. Et voilà. Men heeft veel gepraat van de trouweloosheid van Max Jacob, maar zijn trouweloosheid was altijd mondeling en oneindig geestig; bovendien leverde zij hem nooit iets op. Er heeft geen vriendschap Max Jacob - Paul Eluard bestaan. Max was enkel altijd gevleid - in schijn - met de belangstelling die men voor hem toonde, vooral als die afkomstig was van een bekend dichter, omdat hij in de hoogste mate de smaak voor de wereld bezat, waarvan hij met ironie de conventies en hiërarchieën respecteerde.

Een andere samenvatting: het feit dat Eluard Max Jacob bezocht heeft en van hem enkele brieven ontving - die overigens volkomen onschuldig zijn aan alle politiek geschipper -, rechtvaardigt geenszins zijn inlijving door de communistische schrijvers [zie: Les Lettres Françaises van 26 Febr. 1953]. Max Jacob hield zich absoluut niet met politiek bezig, begreep er niets van en allen die hem goed gekend hebben zullen U, met mij, bevestigen, dat het communisme hem, zonder dat hij het verder onderzocht, een instinctieve afkeer inboezemde. Wat betreft het surrealisme, het leek hem een soort letterkundige politiek te incarneren, een satanische en verderfelijke discipline, die hem een terughoudendheid ingaven, reactie van zijn vreesachtige natuur. Boven het surrealisme verkoos hij de astrologie en boven de politiek de opera buffa. Hij was diepzinnig en luchthartig, exquis en kwaadaardig, weerloos en uitgerust met klauwen, bangelijk en onvoorzichtig. Hij geloofde niet in het Nazisme, zoals hij niet geloofde in het kwaad en dat heeft hem het leven gekost.

Ik merk, dat deze brief afmetingen aanneemt die me verschrikken. Ik moet afscheid van U nemen. Terwijl ik haar overlees, zeg ik bij mezelf dat deze lange brief een nogal zeldzaam document vormt, dat U zult kunnen bewaren ter herinnering aan mij en als sympathiebetuiging.

Nogmaals dank ik U, dat U aan mij gedacht hebt, en vraag ik U excuus voor de teleurstelling die ik U veroorzaak.

Geheel de Uwe

georges hugnet

P.S. Zoudt U zo vriendelijk willen zijn, mij te zeggen waar U Adieu Max gelezen hebt? Dat is het eerste dat ik weet! Ik wist helemaal niets van die publicatie af. Bij voorbaat dank^*.

* Inmiddels is dit probleem opgelost. De auteur verwarde zijn artikel Adieu Max [bevrijdingsnummer van Vogue, 1945] met een gedicht van dezelfde titel, dat hij op de fatale 5e Maart schreef. Hij is zo welwillend geweest om een hele morgen in zijn archieven te zoeken naar dit gedicht, maar, helaas voor Roeping, het bleef onvindbaar.
J.v.S.