Roeping. Jaargang 29

[p. 65]

Carel Swinkels
Het goed gemak van den Brouwer^*

OP de dag dat Anton van Duinkerken in de aula der R.K. Universiteit zijn inaugurele rede hield als Nijmeegs hoogleraar, gebeurden er in dat heiligdom van pedel Christen, een aantal zaken die om hun wonderlijkheid vermelding verdienen.

Reeds bij het haastig binnenschrijden, werd men in het voorportaal getroffen, door een hoeveelheid vreemdsoortige kolenbakken met draden eraan, om echter daarna, in de aula, eerst voorgoed geconfronteerd te worden met een aantal geheimzinnige kiekkasten en trommels, die alle bezield bleken van een diep inwendig leven. Stuurse mannen, die dit leven kennen, zag men tijdens de rede opstaan en nadersluipen; men was in welwillende onnozelheid geneigd te denken dat er geschoten ging worden op de vele ernstige mannen in de corona, maar zelfs dat gebeurde niet. Het tableau bleef geheimzinnig, het licht ging hoogstens aan en uit, om tenslotte te volharden in een passend clair-obscur, dat de beklemming deed stijgen.

Ik heb getracht mij er rekenschap van te geven, waar die beklemming vandaan kwam. Ik geloof dat ik daar, voor mijzelf, mee klaar ben gekomen.

Vroeger was deze aula aan alle kanten te groot. Er zaten een handvol mensen in, de achterste rij der corona was te hooi en te gras bezet, en iedereen kende iedereen. Het geheel was niettemin plechtig. De fotograaf en, veel later, de gérant Frits - nu vergrijsd en in een rood veston - slopen buiten voorzichtig rond en men lette welwillend maar aandachtig op hun ritueel.

Nu, na jaren, was alles te klein. Men zag de aula niet meer van de mensen. Het beklemmende nu, school niet in deze massa zelf, maar hing er wel mee samen. Men zou kunnen zeggen dat het voortkwam uit de vanzelfsprekendheid waarmee de massa alles aanvaardde. Er was niemand verbaasd over de sluipende mannen, het licht, de kasten en de trommels. Geen mens riep ‘Help’ of ‘Hoera’. Men vergat zelfs even te klappen, toen van Duinkerken klaar was met zijn rede. Toch had zich op dat moment het meest wonderlijke feit van die dag voltrokken.

Wil men weten waarom, dan moet men oog hebben voor de vreemde tegenstelling die er, nog steeds, bestaat tussen de academische wereld en de litteraire. Meer dan honderd jaar geleden heeft Johannes Kneppelhout, die zich-

* Voor hen die zich bezwaard voelen door de naamvals-n in het opschrift, zij opgemerkt dat hier sprake is van een casus emphaticus. Zonder n gaat het echt niet.

[p. 66]

zelf als student-auteur en daarom als een Klikspaan beschouwde, die tegenstelling al scherp waargenomen en beschreven. Ook na hem is de harmonische litterator-academicus in onze liteteratuur een zeldzame verschijning gebleven. Skepsis remt nu eenmaal creativiteit. Die remming kan in de kiem smoren, maar ook weldadig werken. Nijhoff, die begraven werd op de dag dat van Duinkerken als hoogleraar zijn intrede deed, was van het laatste een uitstekend voorbeeld. Zijn klein oeuvre is niet alleen zo groot door zijn academische ‘breeding’, maar vooral door zijn vormelijke zelfcritiek.

Van Duinkerken zelf bleek aan het begin van zijn Nijmeegse loopbaan, op een heel andere wijze, van hetzelfde superieure formaat. Uit de oude academische school, die niet zo heel erg gauw content is, hoorde ik niets dan lof over de philologische acribi van zijn rede. Zelf was ik, eerlijk gezegd, meer geïmponeerd door iets wat daar nog net boven uit kwam: met name zijn goed gemak. Men heeft die persoonlijke zwier, waarmee Van Duinkerken deze academische sessie inspireerde, willen verklaren door er op te wijzen dat hij een Brabander is, en zelfs een Bourgondiër. Ik zal dit niet ontkennen, maar ik wil er wel de aandacht op vestigen, dat men de belangrijkste B vergeten is.

Van Duinkerken is namelijk vooral een Brouwer.

Dit aspect is nieuw en van wetenschappelijk belang; men moet er daarom niet van schrikken. Ik zeg dit omdat men anders geneigd zou zijn het te doen. Wij leven nu eenmaal in een tijd van electromanen en gegalvaniseerde atoomsplitsers. Voor brouwers is er geen plaats meer. Zij sterven uit, waarschijnlijk sneller naarmate er meer reclame gemaakt wordt voor het bier. Men kent de idyllische prenten in boek en blad. Een partijtje met natgekamde mannen en goedgepoetste vrouwen. Op een tafel van blik staat bier. Iedereen lacht met witte tanden en zegt: ‘Het bier is weer best!’ Ik begrijp niet dat men zich niet wat pieuzer kan gedragen jegens het bier, nu de brouwers sterven.

Het brouwen is geen vak meer, laat staan een kunst. Men brouwt niet meer laag, maar altijd hoog, altijd goed. Hoe zich dat ontwikkeld heeft weet Van Duinkerken. Hij heeft het zelf meegemaakt. Hij kan het U haarfijn vertellen, van laag tot hoog, als een brouwer. Iets van die vreemde wereld van vaten en kuipen, iets van die wonderlijke oude alchemie van mout en hop en gist, die het bier de naam gaf van de brouwer, heeft hem boven alles persoonlijk doen blijven.

Vandaar het goede gemak, overal en altijd. Het is moeilijk te zeggen waar het precies schuilt, maar men kan er nog oog voor krijgen. Men moet zich daartoe begeven naar oude dorpen en bij voorkeur rondwaren in de buurt van een uitspanning. Soms nadert er dan een man, breed en plechtig. Hij versiert alleen het hele dorp. Hij lacht en dan ziet men dat hij een buik heeft. Geen arrondissement van aardappelen en slechtverteerde kool, maar een Buik. Daarop rust een statige, gouden ketting met een klein gouden vaatje. Daarin schuilt het goed gemak.

[p. 67]

Komt ge uit de stad, dan denkt ge aan een verheven man die iets méér kan, een onverklaarbaar soort tovenaar op hoog niveau. Stelt U nu daarbij Van Duinkerken eens voor. Hoort hem eens een tafelrede houden in exuberante, buitelende volzinnen die altijd tóch weer op hun poten terecht komen. Is dat niet een supreem spreken, een toveren met taal? En om nu maar meteen indiscreet te worden, zou ik zeggen: ‘Ziet hem daarna eens eten’. Wat dunkt U van een voorkeur voor veel warme soep en voor het geschoten graan in plaats van de rijst bij de Chinezen? Ge zult dit huiselijk vinden en onbelangrijk, maar ik verzeker U dat het exponenten zijn van een innerlijke gesteldheid die even nauw samenhangt met het brouwen, als het woord zelf met branden en brood.

Daarom, Gij, die straks dit verweerde blad zult opslaan bij het schrijven van Uw academisch proefschrift over Anton van Duinkerken: zoek niet verder!

Gij vindt hier de sleutel tot zijn grootheid en breedheid (in alle betekenissen der woorden) zijn spontaneïteit en eloquentie, zijn zwier en goede sier en zo veel, zo héél veel meer dat Gij nodig zult hebben om tot slot iets te begrijpen van zijn vreemde, haast kinderlijke weemoed.

[p. 68]

Deze foto, aan Roeping afgestaan door Pastoor L. Bijnen te Tilburg, geeft de Willem Asselbergs uit 1924 te zien, toen hij nog student was van het Groot Seminarie te Hoeven. Naast Van Duinkerken, uiterst rechts, pastoor L. Bijnen, toen kapelaan te Waalwijk, Pastoor L. van Delft en Bernard Verhoeven. De foto is gemaakt te Waalwijk bij de uitvoering van één der spelen van Pastoor Van Delft. Asselbergs zowel als Verhoeven waren enthousiast over de priester-dramaturg.