Roeping. Jaargang 29

[p. 29]

A. v. Domburg
Spreken en leven

VAN tijd tot tijd kan de krantenlezer vernemen, dat een of ander literair congres in Vlaanderen of Holland een onvergetelijk feest is geworden en de volzin, die de heugelijke mededeling doet, verzuimt nooit, de oorzaak van al die vreugde mede te vermelden. Zij heet Anton van Duinkerken. Zonder hem geen feest in die contreien. De officiële toespraken, die hij bij zulke gelegenheden te houden krijgt - en men slaat geen gelegenheid over - mogen meesterstukken van welsprekendheid zijn en zwierige manifestaties van eruditie, die hem beletten alleen maar virtuoos te zijn.... zij zijn een déél van het feest. Zij behoren bij het programma en zijn per saldo een soort adagio in een uren- en soms dagenlange stroom van kwinkslagen en vrolijke wijsheden, reeds op drift in de vroege morgenuren, op reis, of nog maar op weg naar de trein. De man, die hem voor de eerste maal hoort, gelooft zijn oren niet en evenmin zijn ogen, maar zijn vrienden hebben langzamerhand geleerd, ogen en oren te geloven omdat zij reeds tevoren weten, dat zij aan hun trek zullen komen, ook wat hun zoveelste verbazing betreft. Wie op reis is met Van Duinkerken constateert gaandeweg, dat hij ook op reis is met Vondel, Dante, Racine en Talleyrand, met Busken Huet en met Schaepman, met Jan van den Bergh z.g. en Fred Thomas, met Professor Michels en Sint Bernard. Want zij spelen allen een rol in de conversatie en leveren mede de glossen, die de onuitputtelijke reisgenoot op zijn gezelschap loslaat. Verbaas u zelfs niet, wanneer hij ook U een rol toebedeelt en anecdoten uit Uw leven ophaalt, die gij sinds lang vergeten zijt, maar die aanspraak kunnen maken op historische juistheid. Hij vergeet ze namelijk nooit en bewaart ze voor Uw louter plezier.

Alle auteurs, die in dit nummer van Roeping aan het woord zijn, zullen daarvan mee kunnen praten en niet één zal getuigen, dat een samenzijn met de jubilaris, die we hier vieren, een teleurstelling is geweest. Waar en wanneer gij hem ontmoet, hij spint U gul en hartelijk in met zijn altijd vaardige geest en zijn altijd levend humeur. Soms heb ik de indruk gehad, dat hij alleen maar boeken schrijft omdat hij geen tijd en gelegenheid genoeg heeft om alles mondeling tegen de mensen te kunnen zeggen. Soms ook vermoed ik, dat zijn gulle conversatie verband houdt met de kortheid van het leven, dat hem niet zal toestaan alle boeken te schrijven, die hij schrijven moet. Maar hoe dit ook zij, men leest hem van de tekst of van de lippen en het is vreugde in het leven, wat men leest. ‘Als ik u zo hoor’, heeft een pastoor mij eens gezegd,

[p. 30]

‘dan mag ik amper geloven, dat de man gebreken heeft’. Ik heb hem daarop geantwoord: ‘Ten eerste ben ik hier niet gekomen om over zijn gebreken uit te weiden. Ten tweede brengt u mij op een idee: ik zou werkelijk niet weten, hoe iemand, die zoveel boeken schrijft, zo hartelijk met zijn vrienden omgaat, zo brillant converseert en aan tafel het woord voert, nog tijd heeft om de gebreken, die hij ongetwijfeld hebben zal, te cultiveren. Ik heb niet de minste lust en krijg zelfs geen kans, daarover na te denken. Ik zou mij ervoor schamen, als die lust mij bekroop ten aanzien van een man, die de vriendschap en de hartelijkheid dagelijks monumenten opricht, waarop de inscriptie niet zou misstaan, aan Guido Gezelle ontleend: En onzer vrienden hert verheugen, een versregel, die hem uit het herte is gerukt en op zijn voorhoofd geschreven staat. Zó duidelijk staat het op zijn voorhoofd geschreven, dat niemand er ooit aan denken zal, afscheid van hem te nemen. De Amsterdammers hebben het niet gedaan, toen hij naar Nijmegen ging. Zij hebben er een ere-avond van gemaakt. Zijn collega's van De Tijd hebben het evenmin gedaan, toen zij een paar maanden geleden met hem feest gevierd hebben, niet omdat hij wegging, maar omdat hij altijd blijven zal. Het is óns feest geweest en ik zal er niet veel van vertellen, maar het was boordevol hartelijke vriendschap en er wou geen eind aan komen. Het was mijn taak, onze eregast te huldigen en ik heb het een-en-twintig maal geprobeerd. Niet ik maar hij heeft een-en-twintig maal het woord gevoerd, zoveel had hij te vertellen, wat niet ongezegd mocht blijven in het gezicht van de maanden, dat we hem voorlopig niet in ons midden zouden hebben. Van Duinkerken is iemand die nooit afscheid neemt. Hij houdt het er op, dat hij nog eens terug zal komen. Afscheid nemen is een beetje sterven, nietwaar, en hij wil leven. Niet-leven is tijd verliezen. Het is een miskenning van een gave Gods. Duizenden kwartieren heeft hij veroverd op de eeuwigheid. Elk van die kwartieren was een voorspel van de eeuwigheid. Leven is bidden, lezen, schrijven, praten, denken en God danken voor het leven door het leven te leven. Daarom zegt hij, als het einde van het feest gekomen is: Goed, we gaan, maar moet dat zo wild gebeuren? Want een einde maken aan een oprecht en vreugdevol samenzijn is een tere aangelegenheid.

Dat samenzijn met hem is een onverdeeld genoegen en het mag een merkwaardigheid genoemd worden, dat dit onverdeeld genoegen het deel pleegt te zijn van jong en oud, als men onder ‘jong’ de opgeschoten jeugd mag verstaan. Als hij in zijn stoel gezeten een van zijn honderden Brabantse herinneringen ophaalt of aan een feestdis zich van zijn stoel verheft om een gedicht te improviseren op een dochter des huizes, die haar eindexamen Gym heeft gehaald, dan luistert de jeugd met kennelijk welbehagen naar de spitse rijmen en de verrassende wendingen der volzinnen en zij weet de spreker

[p. 31]

op zijn waarde te schatten. Want hij weet nauwkeurig, wie hij toespreekt en hanteert met grote vaardigheid de toepasselijkheid van het geval met een kennis van het milieu en de omstandigheden, die het gehoor met evenveel vreugde als verbazing in ontvangst neemt. En na afloop is hij onmiddellijk bereid, weer op te staan en een nieuw gedicht ten beste te geven, waarvan gijzelf eisen moogt, dat het in de trant van Schaepman, Vondel, Bilderdijk, Boutens of Heine geconcipieerd zal zijn.

Bij al zijn improvisaties speelt zijn gestalte een machtige rol. Als hij de hand door zijn haren strijkt, heeft dat geen ander effect dan dat zijn haren blijven als zij waren, want met een handgebaar verandert men zijn aanschijn niet, maar de hand veegt een gedachte weg of roept ze op of tempert de gedachte of accentueert haar. En als hij de rechterhand verheft, die zoveel geschreven heeft en geweld geleden tijdens de door hem georganiseerde bevrijdingsfeesten van Amsterdam, dan zal ook die hand gehoorzamen aan zijn geest en deel nemen aan de wel-sprekendheid door onverwachte arabesken te schrijven in de lucht, gehoor gevend aan de levensdrift, die zijn glorie is.

Ontelbaar zijn de slagvaardige glossen, die bij zulke gelegenheden vallen. Laat ik er één vertellen, die vermoedelijk niet algemeen bekend is. In de jaren dat Marchant minister was en uit dien hoofde deel nam aan een feest van het Blindeninstituut te Grave, geviel het, dat zijne Excellentie, vol van spellingbekommernissen, zijn befaamde ‘zo of zoo’ ter tafel bracht, en informeerde naar de opvattingen in het feestvierend instituut. Van Duinkerken stelde hem onmiddellijk gerust met de mededeling, dat in het land der blinden één o koning was....

Wie deze aantekeningen leest, kan naar hartelust aanvullen. En als hij dat kan, zal hij iets begrijpen van het plezier dat de schrijver van deze regelen in de loop der jaren aan Van Duinkerken's tafelimprovisaties heeft beleefd. Om de vreugde in het leven, het geloof in het leven. Ja, al was het alleen maar om de volzin, de periode, die nooit faalde....