Roeping. Jaargang 28

[p. 333]

[Nummer 7]

Ole M. Barnet
De pater uit Canton

DE figuur in de lange toog wendde zich in zijn volle breedte naar de man die op zijn gemakkelijkst in het hok bij de uitgang hing om de spoorkaartjes in ontvangst te nemen. ‘Alstublieft’, en als een geschenk bood hij zijn kaartje aan, keek een ogenblik wat of de man er nu mee ging doen, maar scheen het tegelijkertijd weer geheel te vergeten. Iemand duwde hem voort naar de klapwiekende deuren. Buiten deed hij een tiental rustige passen, bleef toen, tegen het zonlicht knipperend, genietend op het asfalt staan. Plotseling was er een taxi vlak naast hem. Rechts gaf hem een agent een ruk aan de elleboog, zodat de brevier, die er onder geklemd zat, viel. ‘Hier kun je niet staan bidden, eerwaarde,’ zei de agent niet onvriendelijk, stak ambtelijk zijn arm omhoog om het verkeer te doen stoppen en begon de verspreide plaatjes en blaadjes bij elkaar te zoeken. Een auto achter de taxi toeterde verwend en dwingerig. ‘Daar ligt er nog één’, merkte de grijsaard behulpzaam op, ‘en daar ook’. Met een rood hoofd kwam de agent overeind, greep met zijn linkerhand de eerwaarde heer onder de arm, stak de hand die het brevier hield hoog op, en leidde nu onverhaast de grijsaard naar de vluchtheuvel. Daar nam deze zijn boek in ontvangst, dankend met een glimlach zó oprecht en onverstoord door de verkeerscarroussel van het stationsplein, dat de agent voor hij het besefte, hem de hand drukte en salueerde aan zijn pet. ‘U bent heel vriendelijk’, zei de grijze priester. ‘Ik ben wel zestig jaar niet in Amsterdam geweest...’. Terwijl hij de laatste woorden sprak met zachte stem scheen hij de agent weer te vergeten. Bladerend in het wanordelijke gebedenboek schreed hij voor een remmende tram langs naar het trottoir. Lange witte haren hingen achter over zijn toog; de toog was in het zonlicht groen.

Op de brug, die het Stationsplein met het Damrak verbindt, bleef hij luisterend staan bij de dikke harmonicaman. Deze, geheel ingesteld op haastige passanten van en naar de treinen, had misschien in geen jaren een wijsje uitgespeeld. Hij liet zijn vingers maar wat drentelen over de toetsen. Nu moest hij opzien naar een gezicht dat muziek van hem verwachtte. Even stokte zijn spel. Toen begon hij een aria, zwaar doorgonsd van bassen. Zijn steelse blik, die anders nauwelijks hoger reikte dan damestasjes of herenportemonnaies, bleef ernstig rusten in de blijde ogen van de man in de lange toog. Zijn vingers grepen driftiger de parelmoeren toetsen. Hij staarde de hardnekkige luisteraar aan alsof hij een fel betoog tegen hem hield om zich van een zware verdenking te ontlasten; spiedend naar de uitwerking als een man die zijn tegenstander bij de revers vast heeft en hem verplettert onder argumenten. Er bleven meer mensen staan. De muzikant werd rood, rukte zijn blik los en ging zijdelings de hemel inturen alsof voor hem alleen muziek bestond. Plotseling stopte hij. De andere mensen waren doorgelopen. Brutaal en tegelijk beschaamd bekende zijn gezicht dat de comedie lang genoeg had geduurd. De ander knikte hem toe en reikte hem een gulden, het centenbakje negerend. De muzikant grijnsde tandeloos en stak het geld weg. Hij scheen het ongepast te vinden

[p. 334]

weer onmiddellijk te beginnen; nog een tijdlang volgde hij met de ogen het witte hoofd tussen de vele voetgangers.

De grijsaard wandelde over het zonnige brede trottoir van het Damrak, met een glimlach om de mond, het hoofd iets achterover alsof hij naar vogeltjes luisterde. Soms zag hij de mensen onverwacht in het gezicht, hij bekeek ze belangstellend en vriendelijk. Er waren er die wat verbaasd zijn glimlach beantwoordden, of zelfs de hoed lichtten. Anderen wendden het hoofd; dames zwenkten af naar een étalage en keken hem van terzijde na. De lintjes van de brevier kleurden feestelijk op de toog.

De fotograaf-boerenvanger die midden op de Dam loerde op de argeloze voorbijgangers om hen met een onbestelde snapshot te verrassen, liet voor de zoveelste maal een juist aangeklampte prooi los om met al zijn beminnelijkheid, een handvol geslaagde foto's van anderen en zijn joviaal-sportief uiterlijk een nieuwe klant in zijn camera te vangen. Toen zakte de beroepsglimlach van zijn mondhoeken. Zijn ogen keken echt. Zijn handen hieven het toestel, het linkeroog kneep hij dicht; hij drukte af. Maar terwijl hij automatisch de film verder draaide, bleef hij staan, deed geen stap naar de rustige wandelaar in toog, die zijn lens gepasseerd was, en deed geen aanbod van ‘vier-foto's-op-ansichtkaartformaat-voor-f 2,50’. Het oude vriendelijke gezicht glimlachte hem toe. De fotograaf groette terug. ‘Wie was dat?’ vroeg een collega even later. ‘O, Sinterklaas incognito’, mompelde de ander. ‘Gek, ik heb hem ook genomen...’

Een half uur later ging de agent die op het Muntplein de stoplichten bediende, achter zijn drukknoppen staan. Even aarzelde hij, toen werd hij inconsequent. Meer dan een opdracht was het voor hem een eerzucht, een spel van macht om de stromen van verkeer uit alle richtingen zo soepel mogelijk te laten voortspoelen. Nu gooide hij bars zes, zeven lichten op rood. Auto's remden hikkend op hun veren. Wielrijders klontten samen bij de stopstrepen. Eén kanaal tekende zich leeg dwars het plein over. Middenin deze droge Rode Zee stond een zwarte gestalte met wit glanzend haar op te zien naar de Munttoren, waarvan het carillon speelde. Een vrouw begon gejaagd achter een kinderwagentje door de leegte te rijden, bleef staan, greep de zwarte man bij een mouw en trok hem mee naar de overkant. Toen werd het kanaal weer weggespoeld.

Af en toe omkijkend naar de in de zon blinkende toren liet de grijsaard zich door de mensenstroom meevoeren tot hij op het Rembrandtplein stond. Hij hijgde wat vermoeid en er glommen druppeltjes op zijn voorhoofd. Op het trottoir bleef hij rondzien. Het was warm in de zon. Maar rechts ontdekt hij terrasjes in de schaduw. Het eerste en tweede was vol. Het derde was klein maar bijna leeg. Met een zucht van tevredenheid nam hij plaats, legde de brevier voor zich op het tafeltje en begon met een grote rode zakdoek zijn gezicht te betten. Een jonge kellner kwam in de deuropening staan. Hij wendde het hoofd af als de grijsaard zijn kant uitkeek en scheen hem niet te bemerken, ook al moest hij aan het tafeltje vlak naast hem, bedienen.

Over de stille uithoek van het grote plein begon tokkelmuziek te klinken. De man in toog hief het hoofd en volgde met zijn ogen de muzikant, die met zijn banjo langs de tafeltjes zwierf. Eindelijk stond de speler vlak voor hem. De grijsaard leunde voorover en volgde nauwlettend de vingers op de snaren. Lachend keek hij de ander aan. Toen zei hij: ‘Je

[p. 335]

bent een slimmerd. Je rijdt met de tram van de ene serie café's naar de andere en dan weer terug. Ik heb je wel gezien. Je moet veel ophalen’. De ander keek onthutst. Toen voelde hij een gulden in zijn hand. ‘Mag ik es spelen?’ De banjo werd hem uit de hand genomen. Even zochten de witte vingers op de snaren, een paar tonen huppelden zonder melodie voort, toen kwam een tinkelend wijsje, vreemd maar speels, vrolijker dan het doffe routinewerk van de straatmuzikant, die verbaasd naar zijn eigen instrument staarde. De kellner kwam naast hem staan. In de deuropening verscheen een blonde dame. Enige voorbijgangers stootten elkaar aan en bleven luisteren. ‘Frans!’, zei de dame in de deur. De kellner keek verschrikt, nam toen de banjo vast en dwong haar met zacht geweld los. ‘Komt U mee naar binnen’, zei hij bijna hulpeloos. De ander zag op en zei: ‘Graag, ik heb dorst’. De grijsaard groette met een knikje de dame toen hij haar passeerde. Het was schemerig binnen en koel en veel voller dan het terrasje deed vermoeden.

‘Ha!... k.. komt u binnen’, riep iemand met een zware tong bij de bar. Met een lichte buiging groetend ging de grijsaard op de stem af. Een log gebouwde jongeman die zijn sportjasje los over de schouder droeg, gleed van de kruk af, gaf er met de volle hand een klap op en riep: ‘Gadu zitte, voor u is er altijd plaats. Ik ben een joviale jongen en...’. ‘Hou je mond, Chris’, commandeerde de blonde dame die nu weer achter de bar stond. ‘Wat wil de eerwaarde? Pils of een borrel?’

‘Graag een glas bier, mevrouw. Het is warm, maar de zon is mooi’.

‘In dat zwart is het natuurlijk helemaal om te sterreve’, galmde Chris. ‘Ach, wat,’ vervolgde hij tegen een donker tenger meisje dat nu naast de priester zat. ‘Die kraaien zijn ook mensen’. Achter hem werd gegrinnikt. De jongeman draaide zich om. ‘Nellie is bang van hem. Ik niet. Wat u, eerwaarde? Ik ben wel een loeder, maar toch ben ik blij dat ik u zie’.

‘Ik ook,’ zei de grijsaard. ‘Ik ben in geen zestig jaar in de stad geweest’.

‘Geef hem dan een rumcola van mij. Ik ook een’.

‘Is dat lekker?’

‘Best tegen de hitte’.

Een meisje achter de bar zette de glazen neer. De blonde dame zag wat bezorgd toe.

‘Daar gadu’... De jongeman klonk en dronk snel zijn glas leeg. Hij had een goedig gezicht maar met zwaar vermoeide oogleden. ‘Waar hebt u al die tijd gezeten?’ vroeg hij.

‘Ik sta in Canton’.

‘Dâ ken niet’.

‘Jawel, in Tai-sen Kai...’. De grijsaard aarzelde, keek dromerig voor zich uit, glimlachte toen verontschuldigend en zei: ‘Ik weet het niet meer precies. Ik ben lang ziek geweest. Vanmorgen, toen ik aan het wandelen was, zei een heer tegen me: “Bidt voor me” en hij gaf me geld. Toen dacht ik, nu kan ik wel naar de stad gaan. Ik heb goed voor hem gebeden... de hele dag’.

‘Hoe was het daar in China?’

‘Warm en hard werken. Dank u, cheerio...’

‘U hebt tenminste wat van de wereld gezien’.

‘Ja en dan moet u eens op de oude wallen klimmen, dan zie je de hele stad. Ik zal u wel eens rondleiden. O, er is zoveel: Koeng Yuen, het exa-

[p. 336]

mengebouw, Wa-tap, Yu-sace-sjan en Wa-lam-tsz, en nog een massa tempels en de Si-kiang...’.

De blonde dame wees op haar voorhoofd en lachte vergoelijkend tegen een van de meisjes. ‘Bent u er ook in de oorlog geweest?’

‘Nee,... ik geloof het niet... Wat is dat toch voor een spelletje?’ Plotseling keek de grijsaard met grote belangstelling naar de pokerstenen die over de bar rolden. Het meisje naast hem ging opzij om hem beter te laten kijken. De speler was een jongen met een scherpgesneden gezicht, wat honend omlaag getrokken mondhoeken en borstelig haar. Hij had de priester genegeerd. ‘U kijkt of u een Godloochenaar bent’, zei de grijsaard lachend. ‘Mag ik die stenen even? Ik kan u wat anders laten zien’. In een plotselinge vrolijkheid greep hij de stenen, loerde met toegeknepen ogen naar de borrelglaasjes die tegen de spiegel van de tapkast stonden en mikte een voor een de dobbelstenen in een glaasje. De andere gasten kwamen achter hem staan. Chris sloeg hem op zijn schouder. De blonde dame gaf een bijna onzichtbare wenk naar een paar meisjes. Twee drentelden traag naar buiten. Nellie sloeg haar arm om Chris heen en zei: ‘Als jij het niet kan krijg ik een likeurtje van je, hè schat?’

‘Neem er maar een, en de pater een borrel... Hup die stenen!’ De mannen verdrongen elkaar en trokken elkaar aan de kleren om de stenen te grijpen. Niemand had succes. ‘En nu dit’. De priester had zijn rode zakdoek te voorschijn gehaald, pakte een sigaret uit de mond naast hem, stopte haar in de zakdoek, de zakdoek in zijn toog en plotseling trok hij de sigaret brandend uit zijn oor. Er werd daverènd gelachen.

‘De kerk belazert de wereld!’ gromde de pokerstudent.

‘Och, vriend, als ik uwe verlopenheid zo bekijk, hebt u in de wereld nog nooit iets opgehelderd. Probeer die nou eerst eens te begrijpen. Hoe dan ook, de kerk probeert alleen gelukkig te maken’.

‘Met pokerstenen’, zei Chris, ‘en een borrel’.

‘Ik ben echt gelukkig. En dat bent u niet’, zei de grijsaard die nu fel rode konen had, tegen het meisje naast hem. Ze keek hem van onder haar geverfde wimpers één seconde aan. Hij lachte, toen zag hij de gezichten om zich heen stuk voor stuk aan. ‘Maar je kunt het allemaal worden’.

‘Ach, we dalven maar en we zijn gedallest...’

De grijsaard stak zijn vinger op. ‘Dat is niet het belangrijkste. Als je het maar niet beter vindt om te liggen dan om te staan’. Achter hem viel met een dreunende slag en glasgerinkel een man om, die geprobeerd had om op een stoel op zijn hoofd te staan. Chris gooide zijn jasje op de grond, stroopte zijn mouwen op en tilde met gestrekte arm een stoel van de grond. ‘Kannu dat ook?’ riep hij. De man die tussen de tafeltjes overeind was gekomen zette verwoed weer zijn hoofd op een andere stoel en probeerde zijn benen in de lucht te krijgen: ‘En toch zal ik het jullie laten zien’.

De eigenaar van het café naast ‘Beppie’ had voor zich een brevier en telefoonboek op de bar liggen. Hij zocht bijna hulpeloos in de lange rij onder ‘Rooms-Katholiek(e)’. Met het boek in de hand ging hij in de telefooncel. Hij transpireerde van opwinding.

‘Hallo, spreek ik met pastoor?... Kan ik die dan even krijgen? Niet?... Wat een rotmeid’, nijdig hing hij op, draaide het nummer van een andere

[p. 337]

pastorie. ‘... eindelijk... ja, eerwaarde, ik ben niet rooms, maar u spreekt met café Van Groningen op het Thorbeckeplein. Kijk es, naast me is een zaak met... eh... eh, laat ik zeggen: damesbediening... voelt u, en daar is een pastoor binnen, zo'n hele ouwe. En die zit daar nou zo'n beetje voor Jan Klaassen. Ik dacht... eh... misschien kan u hem komen halen... ja... drinkt ook... een van de meissies kwam het me net vertellen... ik ben niet rooms maar ik heb een nette zaak... Wat?... Durft u ook niet... Ja als u met zo'n boord binnen gaat wordt het schandaal nog groter... Ja, ik voel 'm. U kan ook niet in een corsettenwinkel binnenstappen, haha... nou goed, ik zal proberen hem te loodsen. Dan breng ik hem wel bij u. Wat? bij de deken? Wat is dat?... nee, daar voel ik niks voor... Dag, eerwaarde’.

Zwetend kwam hij uit de cel. ‘Nou knappen ze mij d'r mee op’. Drie mannen stapten binnen; twee met wat boerse gezichten en een zwart uniform; de derde, kennelijk een rechercheur, groette kort en vroeg: ‘Zeg, Van Groningen, heb jij soms vanmiddag een geestelijke gezien, een ouwe, met wit haar, gekleed in een zwarte toog?’

Van Groningen stak een sigaret op en vroeg als terloops: ‘Wat is er eigenlijk aan de hand?’

‘O die is 'm gesmeerd uit een inrichting’.

‘Nou, dan moeten jullie hier naast wezen. Maar doe het rustig, jongens, ze hebben 'm om’. De twee in uniform overlegden even. Toen stelden ze voor dat de rechercheur de patient zou halen. Zij wachtten dan hier.

‘Mag ik de heren wat aanbieden?’ vroeg de caféhouder. ‘Wat is het voor iemand?’ Als getuigen à décharge begonnen de mannen bereidwillig inlichtingen te geven. ‘O, een beste brave man. Jaren en jaren in China gezeten, ziek geworden. Had eigenlijk allang dood moeten zijn, zo hebben ze 'm geopereerd. Daar is ie nooit meer van bovenop gekomen. Hij zit al vijftien jaar bij ons. Hij is nou vierenzeventig. Nee, last hebben we nooit met 'm gehad. Dit is de eerste keer dat hij er tussen uit kneep. Maar geen draad kwaad bij, hoor’.

Ze keken elkaar aan of ze zwijgend vroegen of de ander nog iets goeds wist te zeggen.

‘Kan ik hier even een rapportje schrijven? Hoe heet die zaak hiernaast?’ Van Groningen schoof bij aan het tafeltje en trachtte ondersteboven het rapport te lezen. ‘Dit is een hele nette zaak. Nooit iets met de politie gehad’.

De rechercheur en de pokeraar brachten de grijsaard binnen. De twee oppassers stonden blozend recht en groetten: ‘Dag pater Xaverius’. De pater reikte hun de hand. ‘Het zijn hier zulke goeie mensen, al weten ze het zelf niet. Ha, mijn brevier. Dank u wel, mijnheer’. De caféhouder keek hem bedremmeld aan, of hij zich ergens schaamde een vogel gevangen te hebben. Zwijgend maakte hij vijf koppen koffie. ‘Nee, laat maar’, zei hij toen ze vertrokken.

In zijn overhemd, zonder boord en met opgestroopte mouwen leunde Van Groningen, over het ochtendblad. De stoelen stonden op de tafels, de vloer was nog nat van het dweilen. Diep inhaleerde hij zijn eerste sigaret. Plotseling mompelde hij ‘Verrek!’ en herlas een annonce. Er kwam iemand

[p. 338]

binnen die doorliep tot voor de bar en daar bleef staan. De caféhouder keek op.

‘Zo Nellie’.

‘Heb je een sigaret?’

Zwijgend bood hij er een aan. Terwijl ze de eerste trekken deed bleef hij haar aankijken. Toen vroeg bij: ‘Wat kom je hier doen? Ruzie gehad hiernaast?’

‘Ja, ik wil weg’.

‘Wat nou?’ Ze rookte door. Terwijl haar vingers met een bierviltje speelden, zei ze zonder op te zien: ‘Die... eh... man, die eergisteren bij ons was, die ouwe pastoor... weet je daar het adres van?’

Van Groningen spreidde de krant voor haar uit en wees een zwartomrande annonce: ‘Die is dood...’ Het meisje draaide zich om op haar kruk. Samen tuurden zij naar buiten. Toen greep Van Groningen het telefoonboek. Hij bladerde tot zijn vinger stil hield bij ‘Roons-Katholiek (e)’. Bijna voorzichtig sprak hij tegen de rug voor hem: ‘Misschien is er nog wel een andere... net zo...’

Tekening Albert Troost