Roeping. Jaargang 28

[p. 318]

Kroniek

Polyhymnisch
aan de kerkmuziek-orthodoxen die door dik en dun het Gregoriaans als de ware en schoonste kerkzang beschouwen.

....En liggen al die Volkszang-liturgisten,
Die Roomse Miserere-Calvinisten,
(Die immers toch niet van hun kwaal genezen)
Tenslotte dichtgespijkerd in hun kisten,
Dan wordt het tijd hun requiem te lezen;
Dan schrapen wij eens duchtig onze gorgel
En grijpen gretig en met beide handen
Uit al de klanktrompetten van het orgel
Volop muziek uit bovenaardse landen,
En zingen hun ten afscheid achterna:
Een uitvaart met meerstemmig Gloria!

H.L. PRENEN

Parijse notities

Een viertal weken geleden maakten Michael Deak, Guillaume van der Graft, Alfred Kossmann, Adriaan Morriën en ik een achtdaagse reis naar Parijs, op uitnodiging van de Franse regering. Daarover een paar notities.

MEN had ons ondergebracht in een enorm hotel. Nu hebben wij allen iets tegen enorme hotels. Het zijn gelegenheden waarin men zich constant op zijn gemak dreigt te gaan voelen, wanneer men tot zijn voldoening bemerkt dat men verloren gaat in de massa's die ze bewonen, ware het niet dat men juist dan een stommiteit begaat die de aandacht der massa's plotseling onverdeeld opeist, waardoor men een clown op een podium wordt. Het is de situatie van Kipps, door H.G. Wells in het gelijknamige boek zo eminent beschreven, Kipps, die zich aan tafel in de eetzaal van het Royal Grand Hotel met de moed der wanhoop door een diner heeft geworsteld en dan een stuk ijs van zijn bord laat vliegen, juist als hij zich enigszins op zijn gemak is gaan voelen met de kroonluchters, de vorken en de ‘ladies with dazzling, astonishing necks’. Let wel, wij hebben géen ijs van ons dure Sèvres-bord laten vliegen, maar geheel op ons gemak gevoelden wij ons nooit wanneer de gérant ons met een los gebaar zijn fameuze kaart voorhield. Maar wie onzer tevoren nog zwoer bij het menu:

Soep
Aardappelen
Groente
Vlees
Toe

[p. 319]

werd op deze reis bekeerd, en dat niet alleen in het Grand Hotel, maar overal elders waar onze gastheren ons de geheimen der Franse keuken ontsluierden. Om de wijnen en likeuren maar buiten beschouwing te laten. Kipps of geen Kipps, wij hebben op onze reis leren eten en drinken. De vraag mag gesteld worden of men niet comfortabeler, geruster, minder verstoord door ‘ladies with dazzling, astonishing necks’ en nog smakelijker eet in de kleine zaakjes van mijn voorkeur (Mimpontel op de Quai des Orfèvres, Raffy in de Rue du Dragon, Oresteias in de Rue Grégoire du Tours), maar het éen droeg het ander bij tot de versterking van een liefde jegens Frankrijk, die, althans bij mij, door de maag ontstaan, aangewakkerd en eeuwig geworden is.

Een tweede notitie geldt een geheel ander onderwerp: de grote openbare vergaderingen, gehouden in het kader van het Congres voor Culturele Vrijheid, nu pas gesloten, over het onderwerp: ‘L'oeuvre du vingtième siècle’, een congres dat, toen wij Parijs bezochten, zijn hoogtepunt bereikte. (Wie wil, zie in dit laatste een oorzakelijk verband). Hoe dan ook, wij hebben twee van zulke vergaderingen bezocht en er levendige indrukken opgedaan. Men weet dat het Congres op Amerikaans initiatief en met behulp van Amerikaanse financiële middelen werd gehouden. Nu kan men zich afvragen: waarom? De verschillende grote muziekuitvoeringen en kunsttentoonstellingen mogen attractieve manifestaties zijn geweest. Maar wat op de openbare vergaderingen werd vertoond kan moeilijk enige zin hebben gehad.

Zelfs als Anti-Russische propaganda moet deze manifestatie van onmacht toch bedenkelijk zijn geweest. Men hoorde er West-Europese culturele kopstukken bespiegelingen houden over nimmer te definiëren begrippen als ‘vrijheid’, ‘vooruitstrevendheid’, ‘verleden, heden en toekomst’, zó zielig samengesteld uit vrijwel louter gemeenplaatsen, dat er in de zaal niemand kennelijk beroerd werd, laat staan iemand daarbuiten. De slotvergadering was misschien het waanzinnigst. Men stelle zich een grote zaal voor: op het podium ontwaart men achter een tafel: William Faulkner. W.H. Auden, Denis de Rougemont, Salvador de Madariaga en André Malraux. Links een onuitstaanbaar op en neer huppelende typiste en rechts een genadeloos hoogmoedige stenografe. In de zaal gelijkvloers snobistische Dames en Heren, op de galerijen studenten. De kopstukken spreken, maar niet voordat anonieme handen communistische pamfletten hebben doen neerdwarrelen. Onder de redevoeringen worden alle zinnen beurtelings onderbroken door de Dames en Heren (met heel erg beleefd applaus) en door de studenten (met heel erg baldadig gefluit, gelach, geroep en ondefinieerbaar rumoer). Ssst, ssst, de heer Auden spreekt. De heer Auden deelt mede dat hij niet meer wil horen van verworvenheden van het heden en kansen van de toekomst, hij kent slechts het heden. Goed, aangenomen. De heer Salvador de Madariaga. De heer Salvador wil niet meer horen van de nationalistische scheidsmuren, maar het woord Franco-Spanje komt niet van zijn lippen, en hij krijgt een open doekje (voor het bloeden) wanneer hij hartstochtelijk uitroept: Wij zijn allemaal mensen! Wie volgt. De heer Faulkner. De heer Faulkner, die al weken, voor het congres, te Parijs verblijft en nu voor het eerst, en voor het laatst, verschijnt, gaat staan om te zeggen dat hij weer gaat zitten, omdat hij geen speech heeft kunnen voorbereiden. Een ovatie. Maar dan! De heer Malraux. De heer Malraux zegt dat niet New York de geestelijke hoofdstad van de westelijke wereld is, waar men in Moskou naar kijkt, maar Parijs. Een enorme beroering. En zo maar door.

Zes, zeven dames schrijven alles nijver in dictaat-cahiers over. Wat gaan ze ermee doen? het overlezen op regenachtige zomeravonden om zich weer eens echt vrij te voelen? De studenten zijn gekomen om herrie te schoppen. Het lukt hen wonderwel. De Dames en Heren hebben Faulkner en Malraux in hoogst eigen persoon aanschouwd.

[p. 320]

Zij zijn tevreden. Iedereen is tevreden. Met iedereen. De redevoeringen zullen worden afgedrukt in het Orgaan van de Vereniging Voor Het Organiseren Van Het Congres Voor Culturele Vrijheid. Iedereen (wie is iedereen?) zal kunnen lezen dat iedereen het met iedereen oneens was. Maar iedereen zal tevreden zijn. Madame Charpentier heeft de Rougemont's handtekening, mijnheer Faulkner heeft een rustige vacantie genoten en mejuffrouw Ida Collins heeft in de hal een héel aardige Sorbonne-jongeheer ontmoet. Maar heeft het congres iets bijgedragen tot de vorming van een standpunt der westerse denkende wereld tegenover de drieduizend raddraaiers die op het zelfde ogenblik op de grote boulevards met stokken zwaaien en Peugeots omverwerpen?

Het congres danst. Het congres drinkt. Wij zijn Vrij, Vooruitstrevend in Verleden, Heden en Toekomst. En dat we daarnaast nog toffe jongens zijn ook, dat willen we wat drommel ook wel eens weten. En daarom komen wij. En daarom gaan we weer.

Als wij onze gastheren ergens dankbaar voor zijn, dan is het voor de gelegenheid ons geboden om het Théâtre National Populaire aan het werk te zien. De troep van Jean Vilar neemt een positie in die haar van links en rechts fel wordt betwist, maar het volkstheater dat zij brengt heeft zich in de korte tijd van zijn bestaan met recht, in de Nederlandse betekenis van het woord, populair gemaakt. Waarin onderscheidt het



zich? Haar leiders gaan er van uit dat het theater niet meer aan het volk behoort. Men wijst op de toestand ontstaan sinds de bouw en de bespeling van het zogenaamde Italiaanse theater, een toestand die wij in bijkans alle West-europese schouwburgen kennen: een zaal verdeeld in een tiental rangen, waarin de onderscheidene maatschappelijke standen plaats nemen, van waaruit slechts voor vijftig procent vrij zicht (geen goed zicht) op de planken mogelijk is, een zaal die om wille van het imposante te hoog gebouwd is, die nergens een blik biedt, waarin het vertoonde in zijn geheel overzich-

[p. 321]

telijk, rustig, geleidelijk, als panorama tot ons komt. Een toneel dat altijd tot kamer wordt gedegradeerd, ook als het een park moet voorstellen, dat vasthoudt aan drie rechte muren (van karton en hout) en een onvermijdelijke vierde muur, de orkestbak, waardoor het vertoonde nooit onder het publiek, maar vóor het publiek plaats grijpt: het publiek komt niet de mens herkennen die hijzelf is, maar het komt kennis maken met curieuze anderen. Een troep acteurs die chargeert dat het een lieve lust is. Kortom: leugen, bravour, anti-realisme.

Het Théâtre National Populaire stelt zich een theater voor dat vóór alles oprecht is, dat vóór alles in de toeschouwer zelf plaats grijpt. Vanuit deze leuzen valt zijn werkwijze te verklaren: spel in een bij voorkeur diep, laag theater, met slechts twee verschillende rangen, voor allen op alle plaatsen goed overzichtelijk als geheel, spel op een slechts even verhoogd toneel, niet gescheiden door een orkestbak, de illusie wekkend alsaf het dramatisch gebeuren tussen ons plaats greep, een toneel zonder drie hoge wanden, met een minimum aan décor, met, als er een stoel vereist wordt uit een bepaalde periode, precies zulk een stoel en géén kartonnen namaak.

Dat Théâtre National Populaire speelt. Het speelt de avond nadat ge in de Comédie Française een ‘Hernani’ van Victor Hugo hebt aanschouwd waar planken worden gesneden van zulk dik hout als ge zelden hebt gezien. Dat speelt in de ruime, lange, lage concertzaal van het Palais de Chaillot. Het speelt een ongelooflijk mooie ‘Avare’ van Molière. Het toneel is zeer breed en ruim, er zijn geen wanden, er gaat geen doek op. Men is reeds bij Harpagon thuis als de acteurs opkomen. En men blijft bij Harpagon thuis. Er valt geen doek; achter elkaar speelt de handeling zich af, waardoor men gedurig gespannen blijft. En men heeft onoverkomelijk de illusie dat de handeling zich voor het eerst, in de eigen omgeving, bij goede bekenden thuis afspeelt. Men is niet naar de toneelmatige presentatie van een geval komen kijken, interessant om te aanschouwen, maar ons niet beroerend. Daar is b.v. de bekende scene in het vierde bedrijf als Harpagon, die de diefstal van zijn geldkist ontdekt heeft, zijn radeloze monoloog houdt ‘Au voleur! au voleur! à l'assassin! au meurtrier!’ De wijze waarop Vilar dit speelt in grandioos: men maakt het zo van nabij mee, hij weet ons door spel op het voorplan, door gebaar en stemgeluid zo natuurlijk en volkomen te benaderen, dat men plotseling de vrek in zichzelf in zijn schuilhoek ontdekt, dat men zichzelf hoort schreeuwen van verontwaardiging.

En daar is nog iets anders: men ziet een ensemble-spel, zich zó bewust kerend tegen de individuele ‘nummertjes’ die overal in zwang zijn in de theaters, een regie zo van moment tot moment over het geheel, in breedte, in diepte, in hoogte, in kleur, in stemmenvariatie uitgebalanceerd, dat het soms griezelig is om te zien. Hier geniet men onvoorwaardelijk. Dit is groot theater. Het moge in de naaste toekomst mogelijk zijn Jean Vilar's troep in Nederland te zien spelen. Het zal een openbaring blijken.

MICHEL VAN DER PLAS