Roeping. Jaargang 28

[p. 178]

Carel Swinkels
De insectoscopische film van Bierhof

TOEN ik Bierhof na jaren in ‘De Arend’ zag zitten moest ik eerst eens goed kijken of hij het wel was. Hij zat aan de leestafel en staarde in de verte. Toen hij mij zag begon hij mij echter meteen met zulk een geestdrift op de schouder te kloppen, dat ik weinig reden meer had om te twijfelen.

- Dag kerel, zei hij al kloppend. Hoe gaat 't met je?

- Goed, zei ik. Redelijk goed. En met jou?

- Met mij, zei Bierhof, gaat het uitstekend. Zit je nog altijd op de Griffie?

- Ja, zei ik. En wat voer jij uit?

- Ik, zei Bierhof, tevreden lachend, ik werk aan een insectoscopische film.

- Wááraan? zei ik.

- Tja, zei Bierhof, ik realiseer me dat het woord je weinig zal zeggen als buitenstaander. Ken je de Chirico?

- De Chirico? zei ik. Is dat niet die Italiaan die mensen schildert met landschappen en gebouwen in hun buik?

- Juist, zei Bierhof. Uitstekend. Die heeft me op het idee gebracht.

- Hoezo? zei ik. Dat is toch een surrealist.

- Goed, zei Bierhof. Noem het zoals je wilt. De naam doet er weinig toe. Weet je iets van film als kunst?

- Nee, zei ik. Heel weinig.

- Je weet toch wel, zei Bierhof, dat de film vaak met bepaalde symbolen werkt die ergens op vooruit wijzen of terug?

- Ja, zei ik. Misschien wel. En wat zou dat?

- Wel, zei Bierhof, ik geloof dat mijn laatste vinding op dit gebied een totale omwenteling in de filmkunst zal betekenen.

- Dat zou aardig zijn, zei ik.

- Aardig? zei Bierhof. Aardig?? Zeg gerust groots. Meeslepend.

- Goed, zei ik, groots dan. Maar wat wil je eigenlijk?

- Wel, zei Bierhof, het geheel is zeer simpel. Dat hebben veel grote vindingen. De Chirico, waar ik het straks over had, deed eigenlijk niets nieuws. De Middeleeuwers tekenden ook al duivels in de buik of slangen om hartstochten uit te beelden of slechte neigingen.

- Inderdaad, zei ik.

- Welnu, zei Bierhof. Mijn vinding komt in het kort hierop neer dat iedere behandeling in de film symbolisch wordt aangekondigd of althans gerepresenteerd door een insect.

- Door een insect? zei ik.

- Ja, zei Bierhof. Insecten zijn klein en toepasselijk. Domheid beeld je uit door een kever. Hartstochten door een worm. Hoogmoed door sprinkhanen. Lichtzinnigheid door vlinders...

[p. 179]

- Ja maar, zei ik. Hóe in 's hemelsnaam?

- Wel, zei Bierhof, doodsimpel. Ik kan je dat misschien het beste uitleggen aan de hand van een voorbeeld uit de practijk. Ken je die film ‘Lost Weekend’, dat verhaal van die pathologische dronkaard?

- Ja, zei ik. Ik heb die film gezien.

- Welnu, zei Bierhof. Denk je voor die man in de plaats bijvoorbeeld een vraatzuchtige. Zo'n man zijn buik wordt volgestopt met de orde der snavelinsecten. Telkens als hij weer gulzig wordt of geweest is, zien wij als symbool daarvan een close-up van een aantal motten in zijn buik bijvoorbeeld. Er hoeft dan in de film niet meer onnodig gepraat te worden, want dat symbool spreekt voor zichzelf.

- Ja, zei ik, dat klinkt allemaal heel goed, maar krijg je op die manier niet de oude fout van de Middeleeuwen door alleen maar ondeugden uit te beelden? Wij met onze psychologie kennen toch meer nuances?

- Ik vind het aardig, zei Bierhof, dat je tenminste met een ideëel bezwaar komt en niet direct struikelt over de domme practijk. Eerlijk gezegd heb ik over de deugden niet zozeer nagedacht, omdat ik meende dat dat juist niet modern is. Maar dat neemt niet weg dat je toch al meteen de mier hebt voor ijver en arbeidzaamheid, de bij voor saamhorigheidsgevoel en plichtsbetrachting en tenslotte, niet te vergeten het lievenherebeestje...

- Waarvoor? zei ik.

- Tja, zei Bierhof, ik moet je eerlijk zeggen dat het me nu pas invalt en ik formuleer het daarom natuurlijk niet allemaal even goed. Maar zo voor de vuist zou ik zeggen: het lievenherebeestje in al zijn kleinheid is een uitstekend symbool van de grootheid der schepping.

- Ja maar, zei ik, draaf je nu niet een beetje door? Dat is toch geen karaktertrek?

- Nee, zei Bierhof, daar heb je gelijk in. Laat ik het dan zo zeggen: Mensen met een lievenherebeestje hebben een algemeen symbool gemeen. Noem het eerbied voor de schepping of domweg het besef van en ziel die nooit sterft. Zulke mensen kunnen vol wormen en motten zitten maar als die eruit zijn blijft er iets over dat deugt. Begrijp je?

- Ja, zei ik. Ik geloof wel dat ik snap waar je naar toe wilt. Maar als ik dan ook nog eens over die domme practijk mag struikelen zoals jij dat noemt: hoe krijg je in 's hemelsnaam die insecten in je buik?

- Dat bezwaar, zei Bierhof met een afkeurende blik, ligt op een heel ander niveau. Het is gewoon een kwestie van operatief ingrijpen.

- En hoe had je dat gedacht? zei ik.

- Wel, zei Bierhof, heel eenvoudig. Zoals je waarschijnlijk weet kunnen wij bepaalde organen zonder enig gevaar of ongemak missen. Denk aan het klassieke voorbeeld van de blinde darm. In de plaats van zulke organen kunnen dan insecten komen.

Ik wist eerlijk gezegd niet wat ik op dat moment van Bierhof moest denken. Ik herinnerde mij hem uit mijn studententijd als een goed jurist met een grillige fantasie. Er stond mij zelfs iets van bij dat hij ergens een heel behoorlijke practijk moest hebben, maar juist op het moment dat ik daar naar wilde vragen sprong Bierhof haastig op.

[p. 180]

- Kerel, zei hij, het spijt mij, maar ik moet onmiddellijk weg. Ik vond het prettig je nog eens te treffen.

- Ja, zei ik, ik ook. En als die - eh - film van je klaar komt, hoor ik dan nog iets van je?

- Zeker, zei hij lachend. Zeker kerel. Ik vraag je voor de première, daar kun je staat op maken.

Het zal een dag of tien na mijn gesprek met Bierhof zijn geweest, dat ik werd opgeheld door Hubaart, een chirurg, die ik kende uit dezelfde tijd als Bierhof. Hij belde op vanuit het ziekenhuis en daar ik hem slechts oppervlakkig kende verbaasde het mij dat hij mij vroeg om 's avonds even bij hem te komen.

- Mag ik ook weten waarvoor? zei ik daarom.

- Ja, zei Hubaart, het enige wat ik je kan zeggen is, dat het verband houdt met een operatie van Bierhof, die je nog wel kent waarschijnlijk.

- Ja, zei ik. Bierhof ken ik wel.

- Mooi, zei Hubaart. Mag ik dan zeggen: Tot vanavond?

- Uitstekend, zei ik. Tot vanavond.

Toen ik 's avonds bij Hubaart kwam, liet hij mij binnen in zijn studeerdeerkamer. Ik was bezig een sigaar aan te steken toen Hubaart zei:

- Je weet waarschijnlijk niet dat Bierhof dood is?

- Wát zeg je? zei ik. Is Bierhof dood?

- Ja, zei Hubaart. Ik heb dat straks niet willen zeggen, omdat ik met het geval een beetje in mijn maag zit.

- Hoezo? zei ik.

- Wel, zei Hubaart, hij is gestorven aan een doodgewone appendix.

- Dat gebeurt toch wel vaker, zei ik.

- Ja, zei Hubaart, maar het vreemde is dat er na de operatie beesten uit zijn buik zijn gekomen.

- Béésten? zei ik.

- Ja, zei Hubaart. Vlinders. Torren. Insecten...

- Heb je die bij de hand? zei ik.

- Ja, zei Hubaart. Als je even in die bak daar wilt kijken kun je ze zien.

Ik keek in de bak die Hubaart mij wees. Het was een terrarium met een perkamenten deksel erover. Er lagen een aantal kleine diertjes in die ik niet thuis kon brengen. Verder zag ik een verschrompelde regenworm, een kleine sprinkhaan en een groot aantal vlinders.

- Was dat alles? zei ik, toen ik de inhoud van de bak een tijdlang bekeken had.

- Om eerlijk te zijn: Nee, zei Hubaart. Er was ook nog zo'n klein torretje, hoe noem je dat?... een lievenherebeestje.

- En waar is dat nu? zei ik.

- Ik zal je alles precies vertellen, zei Hubaart, zoals wij het hebben meegemaakt. Het lievenherebeestje kwam na een korte crisis. Mijn assistente zette het in de bak die naast ons op het nachtkastje stond. Zij sloot de bak daarna zorgvuldig. Toen Bierhof even later bijkwam riep hij

[p. 181]

enkele malen jouw naam. Daar wij meenden dat hij niet meer in zou storten besloten wij te wachten met opbellen. Hij stortte echter wel in en stierf enkele minuten later.

- En toen? zei ik.

- Toen, zei Hubaart, gebeurde het vreemde. Er ging als het ware een stuiptrekking door het terrarium. Alle beesten vielen naar beneden en bleven doodstil liggen op hun rug. Alleen het lievenherebeestje kwam langzaam loodrecht omhoog. Het vloog door het deksel en nog voor wij het konden grijpen verdween het door het plafond.

- En boven? zei ik.

- Boven, zei Hubaart hebben wij het spoor kunnen volgen tot de zolder. Overal zaten dezelfde gaatjes in vloeren en plafonds.

- En verder? zei ik.

- Ja, zei Hubaart. Verder! Dat is het nu juist. God weet waar het ding is gebleven. Het toeval wil dat wij recht onder een schoorsteen hebben gezeten.

Tekening: Frans Mandos