Roeping. Jaargang 28

[p. 138]

Ole M. Barnet
De man die naar de meeuwen keek

MET een natte hand maakte de werkster de deur open en liet hem in de serre. Hij was er alleen. Door regen uitgebleekte rieten meubelen stonden op de kale terrazzovloer. In de bloemenbak voor de ruiten waren vergeten geraniums verdord James zette zijn zware tas neer en legde zijn druipende hoed erop.

Zuidwestenwind striemde regendroppels tegen het glas en floot tussen de kieren. Kil was het binnen. ‘Reisebilder vom Balkan’ stond op een boek in de vensterbank. Het rook naar vocht en er lag zand tussen de bladen. Of hij maar wachten wilde, had de werkster gevraagd, de directrice zou wel komen. Het kon lang duren. Een briefkaart van zijn fabrikant had hem zonder commentaar bericht, dat de directrice van Pension ‘Zeeduin’ gepoogd had de conserven tegelrecht van de fabriek te betrekken, om de luttele percenten die hij er aan verdiende als korting te krijgen. Hij was niet kwaad geworden, had alleen bij zichzelf gespot dat dit een typisch vrouwelijke opvatting van zakelijkheid was. Hij kwam slechts om haar dit duidelijk te maken. Ze liet hem wachten, natuurlijk.

Het huis lag boven de boulevard. De zee was wit van het schuim en loodkleurig. Als in een vertraagde film zwollen langzaam de enorme golven. Geen mens was er te zien. Alleen meeuwen. Ze trokken gestaag voorbij, flarden wit, kantelend op de wind. En krijsten. Een onafgebroken stoet naar het Zuilen. Misschien zeilden ze onder aan de voet van de duinen weer terug. Gretig tornden ze tegen de vlagen op en toch niet speels. Hun gekrijs was zonder vreugde, maar ook niet klaaglijk. James drukte zijn voorhoofd tegen het kille glas. Zij waren doodernstig, alléén meeuw. Ze aasden om te leven. En hij?

Ook hij aasde om te leven, maar was daarvoor van iedereen geworden. Hij had een cliëntèle aan wie hij wat conserven sleet; vergezelde eenzame dames op rijtoertjes; assisteerde bij dure begrafenissen; leidde bridgedrives en incasseerde discreet overhandeige enveloppes voor het verleende cachet of wegens zijn strijd tegen andermans verveling. Drie-en-vijftig was hij nu. Maar wie was hij? De meeuwen trokken in het noodweer voort, door niets weerhouden, door niets afgeleid. Hij was James. James? Hij had geen eigen naam meer: ze wilden dat hij James was, omdat dit beter klonk dan Jacob. Wanhopig zichten zijn ogen de zware tas die tenminste eigen plooien had gekregen door het sjouwen. In de gang keek de werkster verbaasd op en grinnikte toen tegen haar dweil. Zonder zijn hoed af te zetten stak hij de boulevard over. Op de eerste verdieping keek de directrice hem na. Toch een knappe vent. Hij verdween achter de duinen en werd, veel kleiner, weer zichtbaar op het strand.

De wind donderde in zijn oren en benam hem bijna de adem toen hij aan de rand van het water stond. Toen riep hij driemaal tegen het gebulder der golven zijn eigen naam: ‘Jacob, Jacob, Jacob...’ Maar het was niets. Langs de zwarte waterlijn, waar brokken cokes en stukken wier lagen, liep hij tegen de wind in. Met de rug geschoord tegen een half bedolven keet stond hij lang de meeuwen na te staren. Bijna met vreugde stelde hij zich bloot aan de regen en wind. Zijn lippen en oogleden werden stijf. De meeuwen schenen hem niet te zien. De welving van hun vlerken was smetteloos blank.

De gastvrouw vroeg of hij nog om de gramofoonplaten had gedacht. Hij

[p. 139]

moest die avond spelen met Marion, Muller en Stang, twee reders. Ze praatten over de Zeemeeuw I en II. Toen Muller twee keer had gezegd, dat hij met de kaarten moest uitkomen, wentelde de zware man zijn luie ogen boven de wallen naer hem toe en vroeg:

‘Heb je iets, James?’ Hij en Marion verloren twee keer. Zijn aandacht kon hij onmogelijk bij het spel houden. Hij luisterde naar iets, maar ving slechts flarden van gesprekken achter en naast hem: ‘... je hebt er van dat band voor... zijn vorige week getrouwd... dat zeg ik ook altijd...’ Was alles zinloos?

Laat op zijn kamer gekomen begon hij jachtig de laden van zijn buurman te doorzoeken. Brieven, oude foto's. Een portret hield hij lang vast: Karel, zijn broer. Samen waren ze jong uitgezonden naar Bangkok; toen de Kongo. Daar werden ze gescheiden. Karel ging naar een eenzame factorij om er speerpunten ‘Made in Sheffield’ te ruilen voor ivoor. Na anderhalf jaar verlatenheid had hij zich kapot gezopen. Ze vonden hem met doorgesneden polsen in een stroomversnelling, vier-en-twintig jaar. Toen was het zwerven begonnen: Zuid-Afrika... Maud... De States... Ellen... Brazilië...

De volgende dag kocht hij boeken: filosofie, godsdienstgeschiedenis, literatuur. En als een hongerige viel hij aan op de studie. Diep in de nacht school hij in de kleine tent van licht onder de bureaulamp. Tot plotseling hij naar het tikken moest luisteren van de blikken wekker naast zijn bed. Dan kon hij niet meer begrijpen wat hij las. Zevenmaal wees hij zich de regel als een schooljongen bij. Het ging niet. Hij was te oud. Midden in de nacht schrok hij soms wakker; koud en wanhopig begon hij dan opnieuw. Ginnen een paar weken wist hij, dat hij geen vrienden had gehad, enkel kennissen.

Op een morgen ontwaakte hij of iets hem had gewekt. Er hing een frisse geur in zijn zolderkamer en het licht had iets droogs en puurs. Sneeuw lag als een kussen in de vensterbank. Er was veel stilte om de weinige geluiden op de gracht: een jongen die riep en een auto die moeilijk startte. De pannendaken aan de overzij waren geheel bedekt; de gevels schenen zwart daaronder. Plotseling was er een geluid in de kamer, doordringend. Een meeuw krijste. Hij zat op de schoorsteen; de kachel was uit. Verstijfd stond hij te liusteren. Dit had hem gewekt. Dit krijten riep hem. Het tekende hiëroglypeen aan de wand en hij moest ze ontcijferen. Toen verdween het, de vogel scheerde langs zijn raam, maar keerde terug.

Zonder de kachel aan te maken of te ontbijten vluchtte hij. Twee dagen later kwam hij thuis met een man aan wie hij zijn boeken verkocht. Zijn kamer zegde hij op.

In het zeedorp verdiepten zich velen in het bestaan van de lange magere man, die op een zolder woonde, maar de vragen van hun onverhulde nieuwsgierigheid konden zijn zwijgzaamheid niet doorbreken. Niemand wist vanwaar of waarin hij gekomen was. Hij sliep op een blauwgeruite strozak, werkte lang nog bij een petroleumlanmp aan boeken die hij vertaalde. Hij scheen alleen een bijbel te bezitten, een leden regenjas en een wandelstok. Hij bereidde zelf zijn maaltijden. Iedere morgen vroeg zagen ze hem door het lage straatje gaan naar het strand. Daar stond hij aan de waterlijn en voerde meeuwen, die het brood uit zijn hooggeheven hand rukten. Zijn scherp getekend gezicht scheen opvallend donker onder het bijna witte naar.

Toen hij voor de eerste keer, op een voorjaarsmorgen, niet terugkeerde dron-

[p. 140]

gen ongeroepen plotseling velen voor het huisje, waar hij woonde. Niemand wist iets en toen ze dit van elkander merkten werden ze stil door ongerustheid. Een paar mannen wenkten elkaar met een hoofdknik. ‘We gaan eerst bij de dokter langs.’ De vrouwen herhaalden nogmaals alle vragen die zij zichzelf aldoor gesteld hadden.

Er hing een mist op het strand waaruit als gedempt het breken der golven klonk. De zon probeerde door te breken. Aan de waterlijn vonden zij voetstappen en het spoor van een wandelstok, dat zij zwijgend volgden. Ze passeerden een zwarte strandpaal. Daar boog het spoor af naar de duinen. Er was een donkere vlek op het witte zand. De zon brak door. De man lag voorover met de armen wijd uiteen. Bij zijn linkerhand lag een meeuw die verdronken was in scheepsolie; vuil en gehavend, zonder enige kracht, de gele snavel hulpeloos gesperd. Voorzichtig legden ze de man op zijn rug. Ze konden nog zien hoe hij met zijn handen een kuil had willen graven voor de vogel. Toen begen ze zich over de plek waar zijn rechterhand had gelegen. In het ongerepte zand stonden daar, met een vinger beverig geschreven drie letters: God.

Houtsnede Gène Eggen