Roeping. Jaargang 28

[p. 89]

M.J. Granpré Molière
Het grote teken

IN de Heilige Mis zijn meer geheimen geborgen dan er zandkorrels zijn aan 't strand der zee. Zo ongeveer schreef de Heilige Augustinus. Maar ook alles wat met het misoffer in verband staat is vervuld van geheimenissen. Ook over de waarde en de zin van het kerkgebouw raakt men niet uitgedacht. Men kan het van vele zijden benaderen, maar geen enkele ervan kan worden uitgeput.

Van de vele wijzen, waarop over het godshuis kan worden gesproken, zullen we er hier enkele aanroeren. En ik wil beginnen met de natuurlijke zijde. Ik wil me afvragen, wat dat wel voor een huis mag wezen, waarin niet gehandeld noch geslapen wordt; waarin hoegenaamd niets van onmiddellijk nut aanwezig is of verricht wordt; waarin niet geofferd wordt aan het behagen en het genot; waarin het eerder koud, duister en ongerieflijk is; maar dat toch zozeer alle andere woningen te boven gaat. Er wordt niet gesproken en toch zijn we er niet eenzaam; er is geen gerief en toch vinden we er rust; er is afzondering en toch worden we er vervuld. We vinden er rust, alreeds doordat we er niet herinnerd worden aan zorgen en begeerten, die torenkraaien, die voortdurend in- en uitvliegen en onze ziel in druk en verwarring houden. Ze komen hier tot zwijgen. Maar daarom is de ruimte niet zonder taal. Integendeel. Hier heeft de dichter in de mens zich ongehinderd kunnen uiten. Hier wordt de taal des harten gesproken. Hier is het en hier alleen, dat alle talen der onderscheiden kunsten te zamen één taal spreken; één gedicht; één algemene gedachte; één woord. Alles betekent hier de echo van het Woord. Het is ook onmogelijk om het hier niet te horen; het is niet mogelijk, dat een ziel, die God zoekt, dit woord in Zijn huis niet verstaan zou; en daardoor rust, verkwikking en vervulling vinden. Dit alleen al door de volrijpheid van kunst en van betekenis.

Het zou wel de moeite lonen om stil te staan hij de rangorde en de samenhang der kunsten, die de eredienst bevat en degenen, die hem omlijsten; om zich vervolgens ervan rekenschap te geven, hoe de liturgie zelve vraagt om stijl en waardigheid, en de gewijde ruimte om vaardigheid der handen, vernuft, verbeelding en genie; om te bedenken hoe zij alle menselijke krachten: de stem, de sterkte der armen en de fijne vingers, in haar dienst geroepen heeft. Men zon daarbij vinden, dat alle kunsten zich in deze eervolle dienst hebben ontplooid, dat ze als blanke duiven zijn uitgevlogen uit het heiligdom en er verrijkt toe zijn teruggekeerd. Uit de onderzoekingen op het gebied van arbeid, gemeenschap en prestatie zou men weer kunnen afleiden, hoe de gezamenlijke, op een verheven doel gerichte kunst der handen, bij draagt tot opbouw en toerusting van het zieleleven van deze offervaardige medewerkers zelve; en hoezeer dit weer zijdelings zal bijdragen tot opbouw en instandhouding van beschaving en maatschappij. Maar ik moet me hier tot deze eenvoudige aanduidingen bepalen.

Er is een ander uitgangspunt, dat ons wat dieper in het vraagstuk kan binnenvoeren. Ik bedoel wat men het buitennatuurlijke gezichtspunt heeft

[p. 90]

genoemd; want we gaan nu spreken over het onzichtbare en toch goddeloze rijk.

Hoever het rijk van de vorst der duisternis in het heelal zich uitstrekt, weten we niet; maar voor zeker moet worden aangenomen, dat zijn macht zich verder uitstrekt dan de onze; steeds zijn we op de vlucht; maar toch zullen we het niet ontvlieden. Hier helpen geen paspoorten, deviezen en reis-bureaux; geen stratosfeer-vlieger stijgt uit hoven de besmette dampkring; en geen bunkers zijn beveiligd voor de ‘boze geesten in de lucht’. Bewonderenswaardig is onze techniek van beveiliging en voortbeweging, maar daartegen heeft onze techniek geen macht en de wetenschap geen middel.

Dit vermag het wonder van Gods almacht alleen.

Zijn sommige uitverkorenen lichamelijk opgetrokken tot in betere gewesten? Wederom: we weten het niet. Ook Paulus kon ons hierin geen houvast geven; na zijn mystieke verheffing bekende hij: ‘was het in het lichaam, was het buiten het lichaam? Ik weet het niet. God weet het’. Daarover spreek ik hier dus niet. Maar wat we wel weten is, dat Gods barmhartigheid Zijn almacht heeft bewogen, om ons een vluchthaven te geven, waarbinnen we veilig zijn: nl. het geconsacreerde kerkgebouw. Want voor het kerkgebouw staat een engel met een vlammend zwaard. Niet om ons te weren. Wij mogen vrij in en uitgaan, maar den boze houdt hij verre. Veilig kunnen we binnengaan en een zuivere lucht van hemel en aarde inademen; dus niet alleen om de gave harmonie, maar vooral omdat de verwekker van de chaos hier geen toegang heeft.

En wat vind ik daar? Het huis is gereinigd; is het ook leeg? Neen, er is geen leegte, geen niemandsland tussen het rijk van God en dat van Satan. Integendeel. God wil er zelf wonen; na de consecratie is het huis vervuld van Gods majesteit. De Almachtige zelf wil er wonen. Maar niet alleen: het is het Huis van God met de mensen. Datgene, wat alle oude volken hebben gezocht; wat ze hebben voorafgebeeld in hun tempelhoven, hun hoogten en hun wouden, waarnaar ze hebben verlangd in de mate van hun begrip, wat ze zelve niet hebben gekregen, maar wel van de menselijke zijde door hun verlangens toch verkregen hebben, dat is in die lange, duistere eeuwen gezocht, verlangd, en afgebeden voor ons. Aan ons is dit voorhof des hemels gegeven; weliswaar niet zonder onze medewerking.

En hiermee betreed ik het bovennatuurlijk terrein.

De vader op aarde geeft aan zijn kinderen huisvesting en onderricht. Ook de hemelse Vader heeft ons een huis bereid, en ons door zijn onderwijzing, door de Openbaring dus, inzicht gegeven in dingen die we niet zien, noch uit onszelf weten. Anders zouden we over deze geheimen niet eens kunnen spreken. Nu wil ik trachten over de bovennatuurlijke, de geopenbaarde zijde iets te zeggen; en wel beschouwd van twee kanten, n.l. van de zijde der mensen en van de zijde van God, die ons immers over het Zijne onderwezen heeft.

In het doopsel dan, wat ons in het bovennatuurlijke leven en in de bovennatuurlijke wereld binnenvoert, wordt aan de Satan en aan zijn rijk verzaakt. Het huis der ziel wordt aan Satan ontnomen en in bezit genomen door de Heiligen Geest. Wat volgt daaruit? Dat de gedoopte mens niet

[p. 91]

langer te huis is in de wereld. Hij betrad de doopkapel uit een rijk waartoe hij behoorde. Nu hij er weer buiten komt, omvat hem een duistere wereld, die niet meer zijn vaderland is. Hij betreedt zijn woning, en ze behoort hem niet meer toe. Nu is hij ‘een huisgenoot Gods’. Hij zou een nomade zijn in een vijandig land, wanneer het Godshuis er niet was. Hij zelf is een tempel Gods in den Geest. Dáar is de tempel Gods in de stof. Daar vindt hij zichzelf en het eigene.

Hij vindt het niet in de wereld, en het was zeker een ongelukkige gedachte, die een Amerikaan deed schrijven, dat zijn volk onverstoorbaar te huis is in deze wereld: ‘undestructably at home in the world’. Hij bedoelde een lofspraak; maar feitelijk velde hij een meer vernietigend vonnis dan wel ooit door vijanden van dit land kon worden uitgedacht. Neen, de christen is er niet te huis; hij woont niet in bij de vorst van de duisternis. Hij is een kind des lichts geworden; er straalt wel enig licht naar buiten - we noemen dat de christelijke beschaving -. maar het is ontleend, en dit licht zou in hem ook weer uitdoven, als hij zich niet weer telkens kon herstellen in het huis, waarin hij werkelijk woont, waarin hij bij zijn Vader inwoont, en waarin hij zijn Vader ontmoet.

In het ouderlijk huis worden we niet alleen gehuisvest en onderwezen, maar ook gereinigd en gekleed en gevoed. Ook dit alles ontvangt rijkelijk degene, die als kind is aangenomen, en die ook het grote Leven wil leven, dat hier wordt geleefd en meegedeeld. Maar dit brengt ons tot de laatste en meest verheven uitzichtspost; namelijk het leven en werken van Gods Zoon in Zijn kerk.

Voor ons is het kerkgebouw een paradijs; voor zintuigelijke ogen is het wel minder dan het aardse paradijs; maar voor de ogen van het geloof is het meer, omdat het de hof is van de wedergeboren mens. Voor Gods Zoon is het de Kalvarie-berg, waar dood in leven verkeert. En in zekere opzichten meer dan dat.

Aan het kruisoffer op de Kalvarie-berg n.l., moeten we zekere noodzakelijke onvolkomenheden ontdekken. Ze vloeien voort uit de beperktheid van de stof, waardoor het gebonden was aan één enkele plaats en één enkel uur; en voorts uit een gebrek in de mens, uit de zondehaard voortkomend, waardoor de kruisiging plaats vond op een onheilige plaats en te midden van de kinderen van Satan. Uiteraard betreft dit bijkomstigheden van profaan en demonisch karakter, die het centrale feit in schepping en geschiedenis niet verminderen, maar juist belichten. Maar toch was het noodzakelijk, dat deze beperking werd doorbroken en deze smaad werd vereffend, in zover dat in deze wereld en door ons mensen met Gods hulp mogelijk is.

Welnu, deze beperktheid in tijd en ruimte wordt doorbroken door elk misoffer en ook al door elke geconsacreerde kerk. Iedere nieuwe kerk die gesticht wordt heft iets van die onvolkomenheid op, en brengt de voorspelling van Malakias (1:11) omtrent het ‘altijd’ en ‘overal’ van dit offer meer in vervulling. En daarbij komt, dat al deze offers, of liever dit kruisoffer op al deze stonden en plaatsen, opgedragen in het kerkgebouw en temidden van ‘heiligen’, zoals men dat aanvankelijk zo ondubbelzinnig uitrdukte, eerherstel brengt, een passende en godgevallige eer aan Hem, die deze hoogste smaad heeft willen ondergaan.

[p. 92]

Het offer van Kalvarië was van de zijde van God het hoogtepunt van Zijn barmhartigheid, en daarmee Zijn opperste werk; onzerzijds was het het toppunt van smaad en de hoogste machtsuiting van het kwaad. Hier is een afgrond; en deze moet, naar het schijnt, worden vervuld voordat het einde komt. Iedere kerkstichting draagt daartoe bij. Maar vele sluiers verhinderen ons, om werkelijk te begrijpen, wat de stichting van een kerk in Gods plan betekent en wat zij aan het Hart van onzen Heer Jezus vermag.

In deze regels zijn veel geheimen, die het kerkgebouw in het algemeen betreffen, aangeroerd. Ze omvatten een heel register van deugden en vermogens; van zonden en wedaden; van versmading, verheffing en heiliging. En naarmate men dit alles dieper zou overwegen, zou men ook dieper doordrongen worden van de waarde, en van de weldaad, die in het kerkgebouw door den Vader ons is geschonken; en van de eer, die Hij ons bewijst, door de stichting, bouw en consecratie van het godshuis in de handen der mensenkinderen te leggen.

Nog inniger zullen we dit alles gevoelen, wanneer we een concreet geval in het oog vatten; en het geldt hier een bepaalde kerk; de kerk van Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand op de Heuvel. Gods werk herhaalt zich niet; voor Zijn werken geldt meer nog dan voor menselijke kunstwerken: ‘ne bis idem’; hetzelfde keert niet terug.

Ieder christen is een andere Christus; en iedere kerk is een andere Kalvarie-berg. De verschillen betreffen uiteraard bijkomstigheden; maar juist de bijzonderheden spreken ons mensen het meest onmiddellijk aan. Daarom zal tenslotte nog iets zijn te zeggen over hier en nu.

Het nu, waarin we leven, is in vele opzichten verhelderend. De twee rijken, waarvan hier voortdurend sprake is, staan wel fundamenteel scherp tegenover elkaar; maar daarom is het nog niet zichtbaar. Wel heeft men het altijd zo begrepen; en ook oudtijds zowel van het kwade als van het goede een persoonlijke oorsprong gezocht. De openbaring heeft dit bevestigd en nog bovendien veel van dit mysterie opgehelderd. Toch bleven zowel in onze ogen als in onze harten de beide werelden vermengd. Maar thans is het een uur, waarin zich het rijk der duisternis scherp gaat aftekenen. De mensheid is in schifting.

Aan de ene zijde staat, beter dan ooit zichtbaar en geordend, het Rijk van Christus op Aarde, met zijn heilige Stoel, z'n provincies, diocesen, parochies en missie-staties, met z'n kerken en kloosters overal ter wereld uitgezaaid. Daartegenover het Rijk van Satan, afgegrendeld en verschanst achter 'n ondoordringbare muur; men spreekt van ‘sovjet-paradijs’ en ‘ijzeren gordijn’, en daarmee zijn aard en bevestiging van dit rijk van smart en kerker met rake woorden getypeerd. Een kerk en een tegenkerk. Een kerk en een kerker. Het staat thans met 'n bijna onontkoombare duidelijkheid voor onze ogen.

Dit mag niet zo worden verstaan, dat men nu geredden en verworpenen persoonlijk zou kunnen aanwijzen. Dat nooit. Zij die door voorbeeld en voorlichting onvrijwillig worden misleid, en leven moeten onder het gewicht van geboden, die strijden met wat ingegrift is in hun hart, ze verdienen iets anders door dat vernietigende: ‘Ik dank U dat ik niet ben als deze’. Daarover gaat ons oordeel dus niet.

[p. 93]

Wat we dan wel zien is, dat het rijk der duisternis straf wordt georganiseerd en dat de vorst van de wanorde het masker bijna heeft afgeworpen. Althans voor ons. En tegen deze duistere achtergrond van dreigende wolken wordt steeds meer openhaar - ik zou willen zeggen: steeds meer zichtbaar - wat iedere burcht Gods in de branding te betekenen heeft. In deze dagen van geloofs-afval en van geloofs-vervolging is zulk een stichting in zeker opzicht niet alleen een nog groter werk, maar het moet nu duidelijk voor ogen staan voor ieder die de tekenen des tijds enigszins verstaat, dat het een groot en eervol werk is.

Het is een nog groter werk dan in de ‘eeuwen van geloof’ ook daarom, omdat het materieel niet uitvoerbaar zou zijn zonder veel inspanning en edelmoedige offers. Zonder een innig geloof is het heden nauwelijks mogelijk. Waar zouden de middelen vandaan komen, wanneer we niet stellig vertrouwden, dat de Beheerder aller goederen ons helpen zou? Dat Hij, die ons de genade om niet geschonken heeft, ook niet zal nalaten ruimschoots te vergoeden, wat onzerzijds om Zijnentwil geofferd werd?

Wat zal Hij ons dan in ruil verlenen? De oude christenen braken omwille van hun basilieken de muren van de heidense tempels af. En wij? Zouden de kerkmuren die thans opgericht worden, niet tot de afbraak leiden van het ijzeren gordijn?

Dit wat de tijd betreft van dit onheilspellend uur.

Ook de plaats heeft ons iets te zeggen. In het Heuvelkwartier zal de kerk zich vertonen als het middelpunt van de wijk. Maar zo gaat het niet in de moderne stad. Meer en meer worden we in onze steden van gemengde bevolking, zowel om materiële als sociale redenen gedwongen, om de kerken terzijde te schuiven, en te maken tot een zeer bescheiden midden van een tweede of derde orde. Wat er dan in het hart verschijnt? Wat uw schat is, dat is ook in uw hart - dat geldt ook voor de gestalte van de steden.

En dit spreekt weer het duidelijkste bij de twee grote scheppingen van de oude, deels ontkerstende Europese beschaving, van Amerika en het nieuwe Rusland. In Amerika wordt het midden in hoofdzaak ingenomen door de torenhuizen van de handel; maar in Sovjet-Rusland gaat men nog verder: daar is het ideaal om de industriepaleizen en de werkplaatsen in het middelpunt te leggen. De rangorde is hier omgekeerd.

Daarom mogen we wel gelukkig prijzen de landstreken, waar de kerkgebouwen nog daar geplaatst worden, waar ze thuis behoren, nl. in het hart.

Naast en boven het bepaalde van tijd en plaats, verdient tenslotte de aandacht te worden gevraagd voor 't persoonlijke element. En dat bestaat hier, zoals gezegd werd, in de toewijding van deze kerk aan Onze Lieve Vrouw; meer concreet: aan Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand.

Wanneer een Godshuis een teken is te midden van de woelige wateren dan is het dit nog meer door de hoge Patrones die het beschermt. Zij is immers het teken Gods, het ‘grote teken aan de hemel’; want, mens zijnde doet ze ons omtrent God het meeste kennen, gevoelen en verstaan.

In dit uur van duisternis is, door het dogma van de ten-hemel-opneming dit teken voor ons in nog groter helderheid gaan schijnen. En wederom is de glans ervan verhoogd, doordat Zijzelve in deze eeuw als het ware uit

[p. 94]

den hemel is neergedaald en wederom als het ware zichtbaar voorgaat in de goede strijd. Het teken is nabij gekomen. Lourdes en Fatima spreken tot ons, maar er zijn er zoveel meer. En was er niet het bedrog van de vijand en het geroep van de sensatielustigen naast de terughoudendheid van de kerkelijke overheid en - mirabile dictu - de uiterste angstvaligheid van de Katholieke pers - dit teken zou in de ogen der eenvoudigen nog duidelijker stralen. Nog duidelijker zou het verhalen, hoe Zij wier bijstand nooit verflauwt, zich aan alle kleingelovigen wil doen kennen als degene, die ons Christus gegeven heeft, en door Wie Christus ook nu de wereld wil overwinnen.

Zulke overwegingen zijn zeker niet zo waardevol als de eerstgenoemde. De eerste gewaagden van de weldaad en de eindeloze waarde van ieder Godshuis, dat onder de hemel verrijst; deze laatste opmerkingen betreffen datgene wat onze liefde voor deze bepaalde kerkbouw kan verhogen. Moge het een en 't ander bijdragen tot de vreugde en de dankbaarheid omwille van een aan God gevallig werk, dat ondernomen wordt, en waaraan wij ondanks onze zwakte en de benardheid van de omstandigheden enig aandeel mogen hebben;

Ut in omnibus glorificetur Deus!