Roeping. Jaargang 28

[p. 77]

Jo de Meester
Het onderhoud van kerstmis

DE avond noodde uit tot vertrouwelijkheid en toen sprak Paul tot zijn vriend, een Geestelijke, de volgende woorden:

‘Ge kunt me geloven of niet, waarde vriend, maar voor mij heeft Kerstmis geen betekenis dit jaar. Uw ogen doen me niets, helemaal niets. Gij kunt even goed uw hypnose, die uit uw deugden en karaktersterkte blijkt voort te vloeien, beproeven op de cactusplant waarnevens ik, naar onhebbelijke gewoonte, mijn sigaret uitdoof. Is het de bezorgdheid voor mijn ziele-welzijn die uw ogen lichtend maakt? Of is het verwondering over de toon die ik aansla in deze Kersttijd?

Gij zijt steeds zeer met mij begaan geweest. Kijk, zoals Sint Rochus hef ik mijn linnen op en toon u de beetwonde in mijn been. Verder gaat de vergelijking niet op. Er zit vuur in die wonde. Indien zo iets aan een of ander been van Marlène Dietrich moest overkomen, ware haar carrière gebroken. Ik kan de wonde voor het oog der wereld verbergen, het zo nog wat trekken en u zeggen wat ik meen.

Deze Kersttijd weegt me zwaar. Hij drukt mij des te dieper terneer omdat ik weet dat het ánders zou kunnen zijn, omdat ik weet dat blijheid en hooggestemde verwachting mijn hart geheel zouden kunnen vervullen. Ik bezit geen verlangen naar Kerstmis. Maar ik zou willen dat ik er naar verlangde. Nu gaat het mij allemaal niets aan en dat is maar goed. En toch voel ik mij vreemd te moede. Bekommer u echter niet om mij. Alles komt wel terecht.

Gij kent mijn temperament, ik kan geen vlieg aan een vliegenvanger zien rekkepoten zonder ontroerd te worden, - ik zal geen ongelukken doen, ik zal geestelijk mijn laatste adem uitblazen op een afgelegen plaats ergens aan een uitgediend voetbalveld, desnoods rechtstaand sterven om zo weinig mogelijk plaats in te nemen. Uw ogen zijn vraagtekens geworden, ge kent me niet meer. Dat heeft die beet gedaan, en geen honderd ‘voix célestes’ het ‘Rorate coeli’ zingend kunnen de pijn stillen. - Ge weet hoe ik vroeger telkenmale getroffen was bij het horen van deze zang. - Dauwen! - Dauwen? - regenen moet het, stórten, om aan mijn gemoed, dit dor gewas, één blaadje vers groen te ontwringen.

Ik kan u mijn gemoedstoestand niet helemaal verklaren. Ik kom u slechts een en ander zeggen: misschien zult ge de oorzaak niet vinden of aanknopingspunten missen. Mogelijk ontgaat het u volledig waarom ik meen ver, ver af te zijn van de uiterste grens tot waar de engelen vleugel-suizend komen zingen. Zingen van het kind dat glorie aan God, en Vrede aan de mensen brengt. - Wat ik weet is, dat dit jaar in onze straat een kindje gestorven is aan een hersenoperatie. Diezelfde dag liet mijn zusje haar pop vallen. Ze lag in het poppenwiegje met het gat in het hoofd wijd open. Wie laat de mensen vallen zo eindeloos diep als ze nu vallen? Heel mijn gemoed wordt geslepen op de slijpsteen van mijn denken en voelen, die draait in het water van deze wreedste aller tijden. Een deel hangt gestaag in dit nat en woelt het zelf op.

Ik weet hoe de ellende dit jaar gegroeid is als een vreemd monster dat

[p. 78]

zijn ledematen afkappen liet om sterker en onbedwingbaar-zeker naar voren te sluipen. Ik heb u verteld hoe ik hartstochtelijk verheugd was, toen, gedurende de oorlogsramp, de mensen één voelden en samen werkten. Toen althans de schijn zo was. Of de werkelijkheid, maar dan onder de druk van het instinct tot zelfbehoud? Wat is daarvan nog overgebleven?

Ik hoop dat het zuivere hallucinatie is, die me vrezen doet dat over de zilveren schenkblaadjes waarop de gezellige filters staan en waarrond grijze heren blonde maagden ontmoeten, morgen kogels zouden fluiten. Gij lacht even, gij lacht... en vréést, - want alle steden dragen dezelfde naam en de vingers die hier rijkgeringd de sigaret houden, smeken in gindse stad om brood en trekken in een andere stad bijeen in doodsangst. En daarom heb ik gezegd over Kerstmis, wat ik gezegd heb. Ik zal alleen zijn deze Kerstnacht, verlaten en vol onrust. Tenzij men een radiolijnuitzending kon doen van uit de heilige stal, misschien kon ik dan enkele tonen opvangen en verder de heilige onschuld en de serene schoonheid van de verre, al te verre gebeurtenis volgen in de ogen van een kind.

Ik heb gisteravond een luxe-auto door Brussel zien rijden met op het dak een doodskist, ik durf het bijna niet zeggen uit vrees dat ge me niet gelooft, maar het is waar, - er lag een man in te lachen, terwijl men riep uit de auto. Ik hoorde een dame zeggen: ‘C'est formidable!’ Ik wil geen vergelijkingen maken, maar die lachende man in die kist intrigeert me.

Ik wil er niet verder over spreken en die man vergelijken met een mens van vandaag. - De dood is ontwijd en vreselijker geworden. Mensen hebben de dood het werk uit de handen genomen. Men is gewend geraakt aan zijn rekwisieten, maar daarvan ontdaan rijst naakter en absoluter dan ooit, zijn gestalte op. De ene doodt, de andere huilt verontwaardiging, daarna doodt de andere en de ene huilt. Het kaartspel gaat voort, de troeven gaan van hand tot hand. En toch is het Kerstmis, het feest van de vrede en de goede wil genoemd. En ieder kind leest in het dagblad op de huiskast voluit daden die vroeger aan volwassenen gesuggereerd werden in romans, - en de statistieken staan er bij. De grondeloze misdadigheid om mensen in de vreselijkste, want nutteloze en onverantwoorde, dood te jagen, wordt scherp gesneden in het hart der mensen. - Wie heeft, toen het nog tijd was, door lafheid en laksheid, de engelen tegengehouden, de engelen van moed en absolute rechtvaardigheidszin, die op tijd liet kwaad in de kiem konden smoren, die konden beletten dat mensen elkaar uitmoordden en de geest der vernieling konden weren van de drempels?

De beet van deze tijd is diep. Waar de dood zo alom-aanwezig is, kunnen daar een stal, twee mensen en de adem van twee dieren een pas ontloken leven beschutten en behouden? Gij weet hoe ik ben, hoe ik soms kinderlijk de zaken verwar, geloof in de goedheid der mensen en mij juist daarom soms gevoel onder de mensen als een onmondig kind. Kan ik het van mij afzetten dat ik van mening ben dat er dit jaar geen Wijzen zullen zijn om geschenken te zetten rond de kribbe, omdat het geheim der atoombom boeiender is dan een ster en een kind, en dat de herders gedurende uw heilige nacht wellicht vloekend gokken? Ik weet, ik weet het, jaag mijn ogen niet boordevol tranen met uw gezegden: ‘dat ik de dingen niet door elkaar mag halen, dat het tijd wordt dat ik de aangename maar sentimentele voorstellingen uit mijn jeugd nu vervangen ga door een op de werkelijkheid steunende overtuiging, dat het spontaan, ingeboren ver-

[p. 79]

trouwen moet plaats maken voor een moeizame, strenge verworvenheid...’ - Die werkelijkheden maken de kloof juist breder. Wie kijkt niet door de muren van de straat, wie laat zich vertederen door het vuile pak en de roestige baard van de werkman en ziet niet hoe onder het gesteven hemd van de bediende, van de werkgever, een hart ligt, nu onder de last van kleine, materiële, alledaagse moeilijkheden, die echter, van dag tot dag voortgezet, een wereldsmart kunnen vormen; dàn ten onder gaand aan de ziekten van de geest? Daarom zou ik moeten volhouden wat ik gezegd heb over Kerstmis dit jaar.

Ik ben tegelijkertijd te trots om hulp te vragen aan het Kind dat gij mij als redding aanwijst, en te nederig om te geloven dat iemand zich om mij zal bekommeren, waar ik ineengedoken zit boven het droevig inventaris van het afgelopen jaar. Want dat er in de oorlogsjaren geen nachtmis was, dat heeft mij pijn gedaan, - of was het enkel een sentimenteel-romantisch verlangen dat niet gestild werd, hetzelfde dat mijn rijke huurman eens opmerken deed in de nachtmis ‘dat het toch spijtig was dat het orgel zoveel sleet had’? Nu echter, nu alles een uiterlijke schijn van voorspoed, geluk en vrede krijgt, nu de wapens rusten, de lichten weerom branden, nu is er soms overmoed in ons en soms neerslachtigheid. Hoop en wanhoop wisselen elkaar af, en vrede en rust zijn nog niet ons deel.

Maar dit is nog niets bij de wreedheden tot uitboeting en eerherstel van wreedheden, en bij al het leed dat soms zó ontzaglijk op mij afkwam, al zag ik het deels slechts bij anderen, dat ik gevreesd heb er onder te bezwijken. Of heb ik u nooit verteld over die nacht na een bommenregen op een stad? Ik had de kracht van een Goya willen bezitten, de akelige schemeringen van een Rembrandt en de visie van een Dante. Want zie hoe velen reeds schijnbaar alles vergeten zijn. Het leven gaat voort, de mensen willen leven, de levensdrift spant zwoel over de straten der steden. Dag en nacht volgen elkander op en de seizoenen wentelen. Zo wordt het Kerstmis. Maar kan ik vergeten hoe mijn vriend de dokter gedood werd, waarschijnlijk sneller dan nodig is om, zoals men pleegt te zeggen, de dood in de ogen te kunnen zien? Een huis dat een puinhoop geworden was, waarin de meubelen als brandhout verspreid lagen, een bureautafel in de kelder gedrukt tussen verwarde ijzeren balken. Men vond zijn pijp, zijn bril, een foto-album met de Zevende van Beethoven, en van hem bijna niets. En dan die ex-librissen met de afbeelding van mijn vriend en allusies op zijn doktersberoep! Over heel de puinhoop waren de ex-librissen verspreid, overal witte vlekken, het ene blaadje naast het andere, - een tragisch toeval. Dit alles ligt nog zenuwbloot in mijn gemoed.

Waar haal ik die mildheid vandaan, die goedheid en het eenvoudig vertrouwen en geloof in het leven en in de gang der dingen, om begrijpend en ontvankelijk voor het mysterie van de heilige nacht te buigen? Ik ben moe; nu ik u dit gezegd heb voel ik mij leeg en ongevoelig. Ik hoop dat ik u niet gekwetst heb, gij zijt altijd zo begrijpend geweest voor mij. Ik raad uw gedachten. Ik weet hoe gij bekommerd zijt met het lot der mensen en hoe, misschien nutteloos, uw denken en medevoelen ruim genoeg zijn om als mens met de mensen in de geest te leven, ook in het verste werelddeel... Gemartelde mensen, gemartelde landen.

Indien gij alles hebt kunnen verwerken en nog mild zijt gebleven; - wanneer de engelen weer zullen neerdalen op de aarde om de heilige ge-

[p. 80]

boorte aan te kondigen, vraag hen dan, dat er ook een langs mij zou komen, niet onder de gedaante van een engel, maar van een goed mens, om mij naar de kribbe te geleiden. Ik zal alle hardheid afleggen en... want ik voel zelf zeer goed wat in uw ogen te lezen staat: dit jaar heb ik Kerstmis méér nodig dan ooit.

ANTWERPEN, December 1951.

Houtsnede Marianne van der Heijden