Roeping. Jaargang 26

[p. 638]

Hendrik Andriessen
Religieusiteit en muziek

Het onderstaande bevat eenige gedachten welke in de voordracht op het Congres ‘Kunst en Christendom’ in October j.l. te 's-Hertogenbosch werden uitgewerkt. Daar de voordracht niet op schrift gesteld was kon een volledig verslag niet gemaakt worden.

In tegenstelling met de godsdienst is de kunst evenals de wetenschap aan voortdurende vernieuwing onderhevig. Wanneer ik mij tot de muziek bepaal merk ik op dat de musicus in de loop der geschiedenis telkens met groote veranderingen in zake de natuurlijke elementen rythme, melodie en harmonie, - als op het gebied der instrumenten heeft te maken. De muziek heeft zich voortdurend gemoderniseerd. D.w.z. in het rijk der natuurlijke elementen werd steeds meer ontdekt en in samenhang met de ontdekkingen werd voortdurend de praktijk der muziek, de reëele klank, gewijzigd. De componisten zijn altijd geestelijke wereldreizigers geweest en hun werken zijn reisverslagen waarin wij gesprekken hooren van het wezen van den musicus met de verschijnselen der natuur.

Intusschen is de inhoud der muziek nooit bepaalbaar. Wie al hoorend ziet, staart geboeid naar den gezichtseinder, maar mag niet zeggen den hemel te hebben gezien. Overigens kan men niemand verbieden zich iets te verbeelden...

De compositie is o.a. afhankelijk van alles wat instrument mag heeten; - naar den inhoud echter is de muziek onstoffelijk, in den zin van onbepaalbaar. Het is onmogelijk te zeggen wat de muziek zegt, al is hare mededeeling hevig boeiend en, voor degene die muzikaal is, volkomen welsprekend. Ik weet echter niet wanneer de muziek religieus is. Het is in de geschiedenis herhaaldelijk voorgekomen dat niet alleen dezelfde stijl, maar soms ook dezelfde melodieën voor zeer uiteenlopende teksten zonder stoornis werden gebruikt. Voorbeelden geeft het Gregoriaansch, allerlei vrome motetten en frivole madrigalen der Nederl. en Romeinsche scholen (Lassus, Palestrina), Joh. Seb. Bach. En wie kan precies zeggen waaruit de veelgeroemde religieusiteit van Bruckner en César Franck spreekt?

[p. 639]

Wat speciaal de Kerkmuziek betreft kunnen wij opmerken dat de vorm dezer muziek wordt bepaald door de Liturgie. Omdat de Liturgie zéér mooi en organisch is reikt zij den componist de hand bij het streven naar evenwicht. Niemand echter mag verwachten, dat de componist van Kerkmuziek een engel is. Hij kan niet anders dan elke andere geloovige, beantwoorden aan den roep: Komt allen tot Mij die belast en beladen zijt; Ik zal u verkwikken. - Frans Erens heeft eens zeer juist opgemerkt: ‘Er zijn wel heiligen geweest die dichters waren, maar dichters die heilig verklaard werden zijn er nooit geweest’. Dit geldt precies ook voor musici.

De schoonheid kan niet ontstaan uit bedoelingen, principes, richtlijnen, verenigingen, commissies, enz.; alleen uit bezielde persoonlijkheden die hun vak verstaan; niet het vak der middeleeuwen, maar het vak van vandaag.