Roeping. Jaargang 26

[p. 613]

Reninca
Beschouwing bij Gezelle

Alleen bij iemand als Gezelle bevroedt men dat er wezenlijk maar één ‘dichter’ is, al zijn er feitelijk twee dichtertypen: de eene immers schrijft uit de onrust van zijn wezen, om met zichzelf in het klare te komen, de anderen alleen uit de weelde der verworvenheden. De eene bereikt de zoo begeerde harmonie maar al scheppend; bij de andere wordt ze, voldragen, eenvoudig getransponeerd in de stof. Beider dichterschap nochtans is dynamisch geladen - en in de schepping zelf tot rust gekomen, maar de eerste is meer mannelijk ingesteld bij het scheppen, de tweede meer vrouwelijk. De eene wekt leven, de andere baart het...

Natuurlijk komen deze twee uitersten nooit zuiver voor; de grootheid van een dichter ligt juist in het min of meer dieper samenvallen, tegenover het kunstwerk, van vaderschap en moederschap (waarbij geestes- en gemoedselement evenwichtig evolueeren, en op hun beurt weer in evenwicht staan met de harmonie van innerlijke en uiterlijke vormgeving). Wezenlijk dus kan dichterschap alleen een gave zijn, eigen aan den volledigen mensch.

Als dusdanig ook trouwens, is het de rechtstreeksche afglans van de goddelijke Scheppingsmacht, die Zich in den tweeden Persoon zoowel mannelijk als vrouwelijk openbaart: mannelijk door den Vader, vrouwelijk door den Geest. De onpeilbaar-innige Familie, die de Drieëenheid in Zichzelve is, en die in het menschelijk gezin zoo geheimvol weerkaatst ligt, bepaalt ook de geheel eigen wezensstructuur van den dichter, dien mensch onder de menschen, in zoover hij, in zichzelf, iets van dèn vader, hèt kind, dè moeder moet hebben, om zijn visie gestalte te kunnen geven.

In den religieuzen dichter zal deze werkelijkheid dan ook het klaarst uitgeteekend liggen. Maar, gelijk in den cosmos zelf, zal zij overal in zijn werk duidbaar aanwezig, maar nergens waarlijk uitspreekbaar blijken...

[p. 614]

Wanneer wij dan bij Gezelle het zoo geniaal-achteloos uitgestrooide vers lezen, als rozenbladjes op den kasseiweg van zijn leven gevallen (want God ging voorbij):

‘Dan zal ik vóór...
o neen, niet vóór uwe oogen,
maar naast u, nevens u,
maar in u bloeien zaan;
zoo gij mij, schepselken,
in 't leven wilt gedoogen;
zoo in uw eeuwig licht
me Gij laat binnengaan’

dan is dit niet alleen literair, maar metaphysisch vooral, de vertolking van een zoo innige en vanzelfsprekende verstrengeling van gevende en ontvangende elementen, als alleen de Liefde in wezen blijkt - de Liefde die de moeder aller talen en de moedertaal aller geesten is, en in zoo uitnemende mate ook het geheim, speelsch en puur, van Gezelle's dichterschap.

Een groot heimwee moet zijn begaafdheid hebben gevoed, wijl zij in den bloedsomloop Gods door de aderen van ons volk werd opgenomen als het allereigenste leven. Iets heiligs moet, met zijn verschijnen onder ons, aan het hart van Vlaanderen zelf zijn gebeurd, als een omschaduwd altaar. Zijn wezen immers, vóór de hoogepriesterlijke fluistering Christi, klaarde open als wijn, en zijn stem klonk als een consecratiebel. Gezelle's leven was als een stille vroegmis in den nog aarzelenden morgenschemer, met vogelengetjirp aan de kerkeramen.

Wij kunnen den Schepper niet genoeg danken omdat deze prinselijke dichter tevens Zijn nederig priester heeft mogen zijn, een ‘alter Christus’, uit wiens open hartewond ons mèt de gaven van zijn dichterschap tevens de genaden van zijn priesterschap zijn toegevloeid.

En deze schoonheid alleen is onschatbaar, die zwijgen doet...