Roeping. Jaargang 26

[p. 607]

[Nummer 8]

Stijn Streuvels
Heeroom Guido Gezelle

- Gij moet hem nog goed gekend hebben?

Die vraag werd mij al zoo dikwijls gesteld, als er kwestie is van Guido Gezelle.

- Hij was toch uw oom - uw moeders broer?

Zeker, en mijn peter nog daarbij.

Den 4den Oktober van 't jaar 1871 heeft Guido Gezelle mij over de doopvont gehouden en aan zijn ville de namen gegeven van: Franciscus, Petrus, Maria. De eerste omdat het de patroonheilige was van dien dag; Petrus naar de naam van zijn vader en Maria, waarschijnlijk uit godsvrucht voor O.L. Vrouw.

Ik vermoed dat heeroom Guido het karweitje van peterschap met tegenzin zal aanveerd hebben, omdat hij noode voor dergelijke plechtigheden te vinden was. Bij mijn weten hebben ze er hem, buiten dien keer nooit meer aangekregen. Voor geen der zes kinderen van zijn broer Romain heeft hij ooit het peterschap aanveerd.

Van dat peterschap heb ik zelf ook niet veel gewaar geworden. In de nonnenschool te Heule moest ik met nieuwjaar een plechtigen nieuwjaarsbrief schrijven, voor de gelegenheid door eene non bijzonder opgesteld, en tot mijn spijt en verwondering mocht het er geen zijn evenals voor ouders, meter, andere nonkels of tanten - met bloemen, heiligenbeelden en klatergoud opgeluisterd, maar wel op een sober wit vel papier met gouden snede. Het bezoek en het aflezen van dien brief geschiedde met de vereischte plechtigheid. Van villegiften met nieuwjaar herinner ik mij: een vierkant stuk

[p. 608]

peperkoek waarop de biechtstoel van ‘Eerw. Heer Onderpastoor Gezelle’ uit O.L. Vrouwkerk, in lijnen van witte suiker was afgebeeld, - iets dat hij zelf als nieuwjaarsgeschenk zal gekregen hebben - van een godvreezende biechtelinge wellicht? Een anderen keer is het een exemplaar geweest van een pas verschenen nieuwe uitgave van zijn: ‘Uitstap in de Warande’. Een der eerste boeken die ik gelezen heb en dat in mij de nieuwsgierigheid, de weetlust en de liefde voor dieren heeft gewekt.

- Gij moet nog wel andere herinneringen bewaard hebben aan uw peteroom?

Dàt is de tweede vraag die gewoonlijk volgt op de voorgaande.

Inderdaad. Toen Gezelle stierf, in 1899, was ik 28 jaar. Gij kunt echter denken, als er belangrijke mededeelingen te doen waren over mijn betrekkingen met mijn oom, ik daar geen 50 jaar zou mede gewacht hebben.

Tot beter begrip moeten die betrekkingen beschouwd worden in overeenstemming met den aard en karakter eigen aan de Gezelle-familie in 't algemeen. Allen om 't even waren ze zwijgzaam, gesloten, ingekeerd, eigenzinnig, stug, - bekend als ‘aardigaards’. Er worden al meer legenden gesponnen rond het leven van den mensch Gezelle, den dichter daargelaten. Gezien die eigenaardigheid in heel de Gezelle-familie, hebben wij onzen oom nooit anders dan als oom gekend - nooit en niet het minst als dichter of schrijver van verzen. Hij boezemde ontzag in; als priester beschouwden wij hem als een voornaam persoon; voelden ons een beetje schuchter om voor hem te verschijnen.

Uit mijn verre kindsheid heb ik den indruk bewaard aan die geheimzinnige studeerkamer, in 't halfduister, met matglazen vensters, een lange schrijftafel en twee reusachtige ligstoelen aan weerskanten van de schouw. Het was mij een hoogste weeldegenot in die zetels te mogen liggen wentelen... de enkele keeren dat we als knapen in dat heiligdom toegelaten werden. Voor 't meerendeel gerochten we niet verder dan de keuken, bij de meid (die ons niet luchten kon!) en waar we bovendien op 't hart gedrukt werden: geen gerucht

[p. 609]

te maken! 't Gebeurde dan dat nonkel Guido uit zijn kamer te voorschijn kwam, met zijn baret achteruit geschoven op den kalen schedel, een steenen pijp stopte en bleef praten met mijn moeder, terwijl we stil mochten blijven luisteren en er van ons geen notitie genomen werd.

Als ik er nu aan denk: als knaap heb ik mijn oom nooit anders voorgesteld dan als een oud man, en ik moet me nog altijd vergewissen dat hij slechts 69 jaar was toen hij stierf.

En die verdere betrekkingen nu? Ik zou het schoon hebben om er op los te fantaseeren, anecdoten uit te vinden en de loopende legenden nog wat aan te vullen - niemand zou me tegenspreken, daar ik allengs een van de oudste overlevenden ben die Gezelle persoonlijk gekend hebben.

Het gaat met uitbeelden van den mensch, gelijk met de beeltenissen die men er later van maakt. Het helpt er niet aan dat er van Gezelle foto's bestaan, een borstbeeld door Jules Laga geboetseerd, waarvoor Gezelle geposeerd heeft - er ontstaan maar altijd opnieuw gefantaseerde afbeeldingen die met de oorspronkelijke geen uitstaans hebben, - caricaturen geworden, zoodat de huidige generatie en de volgende geen onderscheid meer zal kunnen maken, - van zijn ware gedaante en voorkomen een verkeerde voorstelling zal krijgen. ‘Was Gezelle zulk een posternel?’

Laten ze den mensch toch zijn echt wezen en verschijning eerbiedigen en genoegen nemen met zijn gedichten te genieten, te ontleden, uit te pluizen, maar den mensch laten 't geen hij geweest is.

Naderhand ook, - toen we groot geworden waren, zijn onze betrekkingen met heeroom van zuiver familialen aard gebleven. Nonkel Guido kwam bij ons te Avelghem drie, vier keer 's jaars op bezoek, telkens aangekondigd door een bondig en grappig briefje. Aan tafel was hij gemoedelijk, gezellig, vertelde kluchten, at en dronk, rookte een pijp en vertrok lang voor tijd naar 't station, met een overdreven onrust en vrees den trein te zullen missen. Bij zulke bezoeken is het meer gebeurd dat hij mij meevroeg om te gaan wandelen in den scheldemeersch en dan vertelde hij meestal dierenlegenden en zette mij aan alles op te teekenen wat er door de men-

[p. 610]

schen over dieren en vogeltaal gezegd werd, en hem dit op te sturen voor Biekorf - het tijdschrift voor folklore.

Bij ons thuis, noch op bezoek van ons te Kortrijk werd er nooit of nooit over dichten gesproken. Hij zelf vermeed het en bij ons zou het niet opgekomen zijn er over te beginnen. In de Gezelle-traditie leek dit de ware toedracht.

Op 't laatst, toen ik zelf aan 't schrijven begonnen was, een studeerkamer had ingericht, waar ik oom bij zijn bezoek al eens binnen kreeg om mijn nieuw aangekochte boeken te laten zien - waar hij belang in stelde - bleef het toch bij algemene beschouwingen, en er werd met geen woord gewaagd over 't zijne en 't mijne in kwestie schrijverij.

Toen Gezelle tot bestuurder benoemd werd aan het Engelsch klooster te Brugge, en Kortrijk zou verlaten, ben ik, met kozen Cesar Gezelle gaan helpen aan de verhuizing.

Nonkel Guido was toen lusteloos, vermoeid en ontzag zich heel die overrompeling - hij scheen zonder geestdrift om op een ander te gaan herbeginnen. Dat verhuizen en Kortrijk verlaten woog hem zwaar op het hart. (Het was bedoeld als promotie!) Stapels brieven en geschriften moesten nagezien om bewaard of vernietigd te worden, doch dat was een hopeloos werk - dus de heele boel maar in kisten gestopt... voor later. De boeken van zijn bibliotheek heeft hij dan geschift, om den last van 't vervoer te ontgaan - een deel beschikt voor de stadsbibliotheek van Kortrijk; een deel voor baron Bethune; 't overige in kisten gepakt - 't geen hij wilde meenemen naar Brugge. Het leek wel een verzaken en afscheid van aardsche goederen!

Ik heb nonkel Guido nog enkele keeren bezocht in dat Engelsch Klooster te Brugge, alleen of samen met mijn broer Karel of met kozen Cesar Gezelle. Hij had er een ruime studeerkamer. In den wand bemerkten wij een soort nisje of loket, en 't is meer gebeurd, terwijl wij er op bezoek waren, dat we het schuifje zagen opengaan en er een briefje werd neergelegd. Dan stond nonkel Guido op en liet ons voor een tijdje alleen. Langs dat loket immers communiceerden de damen van het gesticht met hun geestelijken bestuurder en het briefje beteekende dat een of andere kloosterzuster be-

[p. 611]

geerde hare biecht te spreken. Omdat er mogelijk reuk van tabakrook langs dat loket tot de kloostervertrekken had kunnen doordringen en de voorname Engelsche damen hun reukorganen zou hinderen, werd er in de studeerkamer van den besuurder niet gerookt, en Gezelle, die een felle rooker was, ook onder het werk, heeft er nooit een pijp durven opsteken. Hij leidde ons mede door den hof van 't klooster, tenden een lange laan, in een paviljoentje; dààr mochten we naar hartelust rooken en ook luidop praten.

Dàt is het leven geweest van dichter Guido Gezelle op zijn laatsten post.

Er waren van mij toen reeds eenige kleine schetsen verschenen (onder pseudoniem natuurlijk, omdat het zoo hoorde in de familie - het moest, ook voor de eigen huisgenoten, en bijzonderlijk voor hen - geheim blijven) in ‘De Jonge Vlaming’ en in ‘Vlaamsch en Vrij’. De mannen van Van nu en Straks hadden mij intusschen ontdekt, waren te Avelghem op bezoek gekomen (vreemde heeren!) en ik had een paar novellen ingestuurd die in dat slecht befaamde tijdschrift opgenomen waren. Toen is mijn moeder zekeren dag van bij nonkel Guido thuisgekomen: hij had haar gewaarschuwd en gewezen op het gevaar van den omgang van haar zoon met anarchisten, die mij noodlottig op een slechten weg zouden brengen. Met schrijven mocht ik voortdoen, maar mijn producten opsturen naar Biekorf. Dit was weer een trek van den aard eigen aan de Gezelle-familie, om mij daar niet persoonlijk voor aan te spreken. Een woord literaire appreciatie van lof of afkeuring heb ik van mijn heer-peet-oom nooit kunnen vernemen - ook niet onrechtstreeks! Of het er later ooit in onze betrekkingen toe zou gekomen zijn?...

Enkele maanden later - ik was als muzikant in de fanfare St. Cecilia aan 't vieren - toen ik midden een stapmarsch van straat geroepen werd met 't bericht dat er een telegram gekomen was waarbij ik haastig naar Brugge moest: nonkel Guido lag op sterven!

Toen ik er aankwam was Gezelle pas overleden. Hij lag op zijn bed met de uitdrukking op het gelaat, vastgelegd op het doodenmasker dat Jules Laga in mijn bijzijn gemaakt

[p. 612]

heeft. Om den schedel te zien openen en de hersenen uit te halen, daar was ik liever niet bij.

Op de studeerkamer lag alles er nog gelijk we 't bij het vorig bezoek gezien hadden: de tafel vol brieven en geschriften; de boeken in de kisten - nog altijd niet uitgepakt. Op een hoogen lessenaar lag een boek open van Ruusbroeck. Ik heb toen, als aandenken, de bladzijde en den titel genoteerd van 't geen Gezelle misschien voor 't laatst gelezen had.

De kamer en alles wat er in aanwezig was, deed mij aan als levenlooze dingen, zonder zin, stilgevallen omdat de meester ze verlaten had.

Daarop is de koninklijke begrafenis gevolgd. Achter de lijkbaar stappend, op weg naar het kerkhof, hoorde ik Karel de Gheldere zeggen tegen professor Gustaaf Verriest: ‘Als ze'r nu maar geen heilige Aloysius van Gonzaga van maken!’ Dat was naar aanleiding van de lijkrede door kanunnik Rommel van op den kansel in de kerk uitgesproken.

Toen is men rechts en links over Gezelle, den dichter, gaan spreken en schrijven, elk volgens eigen gading en inzicht - ook over den mensch Gezelle... die zich niet meer verweren kan.

Oktober 1949.