Roeping. Jaargang 26

[p. 513]

Jacques R W. Sinninghe
Katholieke verzetsliteratuur in vroeger eeuwen

Wanneer de bevolking van een land door een minderheid wordt onderdrukt, is er een latent gevaar voor opstand aanwezig, dat zich uit in openlijke en heimelijke tegenwerking: het verzet.

Dit verzet bestond tijdens de Republiek der Verenigde Nederlanden ook in de wingewesten en in andere streken waar de Katholieken zeer talrijk waren.

Het werd aangewakkerd door de regulieren die van over de grens kwamen om de geestelijke noden van de bevolking te stillen. Zwervend langs de wegen, in voortdurend gevaar betrapt of verraden te worden door andersdenkenden, de mis opdragend in schuren, stallen of verlaten kapelletjes, kinderen dopend en stervenden berechtend, verschenen zij onverwachts in de afgelegen gehuchten, gekleed als boerenknechts of marskramers, om weer even snel te verdwijnen als ze gekomen waren.

Zij schreven en verspreidden de verzetsliteratuur, die een zeer bijzonder karakter droeg.

Zij uitten hun verontwaardiging over de bestaande toestanden niet in schotschriften of hekeldichten. Terecht zagen zij in dat aan deze flitsen van hoon en spot doorgaans slechts een kort leven is beschoren, en zij rekenden erop dat zij het vuur van het verzet zeer lange tijd smeulende moesten houden.

Daarom mochten zij niet naar aanleiding van één bepaald, spoedig weer vergeten, gebeuren de pen als een zwaard hanteren, neen, zij moesten iets schrijven, waarnaar telkens weer teruggegrepen kon worden, bij elke nieuwe, nog onvoorziene gebeurtenis.

Daarvoor was alleen de historisch in het verleden verankerde, en in de toekomst duister gehouden, in orakel taal sprekende, profetie geschikt.

Dus schreven zij ‘voorzeggingen op de komende tijden’

[p. 514]

en verbonden de waarachtigheid van hun voorspellingen aan de namen van eerbiedwaardige mannen, wier woorden niet betwijfeld zouden worden.

Daar de personen, op wier naam zij hun profetiën zetten, reeds langen tijd geleden gestorven waren, antidateerden zij daardoor hun voorspellingen, waardoor zij gelegenheid hadden om gebeurtenissen uit het heden en uit het verleden, die nog vers in elks geheugen lagen, zoals overstromingen en de beeldenstorm, in deze voorspellingen op te nemen.

Zo vergrootten zij tevens de kans dat het door hen ontworpen toekomstbeeld ook algemeen geloof zou vinden.

Dit toekomstbeeld was: In Nederland wordt de Katholieke godsdienst weer hersteld, evenals in Engeland.

‘Dan zullen gezegende tijden komen, daar geen voorbeeld van te vinden zal zijn’.

Wanneer die ommekeer zou komen, konden zij niet precies bepalen: zij waren voorzichtig genoeg om zich niet aan jaartallen vast te leggen. ‘Als de wateren hoog gestegen zijn, dalen zij weer’. ‘Dan zal de tijd vervuld wezen, en hun stoelen zullen versleten zijn waar zij zolang in onrecht op gezeten hebben’.

Ter wille van die, wellicht nabije, toekomst moesten de gelovigen standvastig blijven: ‘Beminde Katholieken, blijft standvastig en laat u niet misleiden door valse tongen, die er vele zullen zijn in die dagen’. ‘Katholieke harten, slaat uw tijd gade; want onze Moeder, de Heilige Kerk, noodt ons altemaal en roept ons tot penitentie’. ‘Houdt U altijd vast aan de standaard van het oprecht geloof’.

Zij dachten dat de ommekeer met geweld zou geschieden in een strijd tegen den Fransen koning en zijn bondgenoten, een reprise van het jaar 1672, of in een oorlog waarbij geheel Europa betrokken zou zijn.

Een der profetiën gewaagt niet alleen van de gehoopte Katholieke coalitie na het verdrag van Weenen (1725), maar ontwerpt zelfs het gehele veldtochtsplan voor de daaropvolgende oorlog, die geen doorgang vond.

Daar de orakeltaal der profetie echter spreekt van den Koning der Bloemen, waarmee de Franse koning is bedoeld,

[p. 515]

die een lelie in het wapen voert, den Duitsen keizer de Arend van Donkerdal (Donaudal) noemt en den Czaar aller Russen de Arend van Middernacht, kon zij ook in later jaren verkeerd geinterpreteerd worden. En dat is dan ook prompt gebeurd.

* _* *

De oudste dezer profetiën is wel de voorzegging van pater Joannes Brugman. De schrijver had geen betere profeet kunnen kiezen. Nog is de uitdrukking ‘praten als Brugman’ spreekwoordelijk.

Niet lang daarna verscheen de voorzegging van Trijntje van Boskoop. Trijntje was weliswaar een eenvoudige boerendeerne, maar zij had niemand minder dan den heiligen Antonius gesproken, en wat deze geprofeteerd had, herhaalde zij woordelijk.

De meeste opgang maakte de voorzegging van Joannes van Leliëndael, prior te Utrecht in de veertiende eeuw, een overoud dus geloofwaardig man, en tevens een zeer nauwkeurig man: als hij de pen ter hand neemt om zijn testament, - deze profetie - te schrijven, is hij juist 104 jaar, 3 maanden, 16 dagen, 4 uur en 8 minuten oud.

Wie verborg zich achter den fictieven, ouden prior, wien God vergunde op het laatst van zijn leven de gebeurtenissen te zien, die onvermijdelijk komen zouden? Wel, zijn naamgenoot, Joannes van Leliëndael, of, voluit geschreven, Joannes (van Craywinkel, assistent-proost) van Leliëdael.

Deze Joannes, in Lier geboren op 28 Augustus 1609, werd monnik te Tongerloo en daar uit de regulieren dezer abdij de proosten en assistenten van het vrouwenklooster Leliëndael binnen Mechelen werden aangewezen, vertrok hij in 1641 naar de bisschopsstad, waar hij bleef tot hij tot pastoor van Oeleghem in de Kempen werd benoemd. Daar stierf hij op 11 December 1679. Van zijn hand verschenen verschillende religieuse en hagiografische werken.

Joannes schreef deze profetie tussen 1674 en 1679, want hij vermeld nog, dat de Fransen het gebied der Republiek moesten ontruimen.

Na zijn dood heeft een onbekende tijdens de negenjarige

[p. 516]

oorlog (1688-1697) de profetie aangevuld met nieuwe, door de feiten achterhaalde voorspellingen. Het laatste jaartal dat hij noemt is 1692.

* _* *

De naam Joannes van Leliëndael had waarlijk kleur en klank op het gebied der profetie.

Een derde, eveneens onbekend gebleven, schrijver bracht ‘De Boom des Levens, wonderlijke voorzegging, voor altijd, door Joannes van Leliëndael, bisschop in de 13e eeuw, verdeeld in 24 hoofdstukken’ op zijn naam.

Dit geschiedde omstreeks 1725, toen een algemene oorlog tussen de Katholieke en Protestantse mogendheden in Europa dreigde, die echter op het laatste ogenblik voorkomen werd, omdat kardinaal de Fleury, die Frankrijk bestuurde, staatsbelang boven geloofsbelang stelde.

Aan de vooravond van de Tiendaagse Veldtocht, in 1831, werd de ‘Boom des Levens’ herdrukt in ‘Het Boek des Geheims’, en door den Protestantsen afschrijver in letterlijke zin ‘hervormd’.

Al de rampen, waarmee in het origineel het Protestantisme en Holland bedreigd werden, werden met enkele pennestreken afgewend.

Over bleef een profetie, waarin men een voorspelling kon zien van toekomstige oorlogen.

Tijdens de eerste wereldoorlog, in 1914, werd het ‘Boek des Geheims’ dan ook herdrukt.

Inmiddels was omstreeks 1848, het jaar der omwentelingen, de profeet Joannes van Leliëndael opnieuw herrezen: thans voorspelde hij een verschrikkelijke veldslag in de Peel en op de Mookerheide.

Natuurlijk hebben ook, in de tweede wereldoorlog, deze voorspellingen weer opgang gemaakt. Brokstukken ervan deden de ronde, in afschrift of door het gerucht verspreid. Opnieuw vervulden zij de taak, die hen eeuwen geleden was toebedacht: zij stijfden het verzet!