Roeping. Jaargang 26

[p. 503]

Robert Franquinet
Guillaume Apollinaire
of de extase per ansichtkaart

‘Le vice n'entre pas dans les amours sublimes’

Op de drempel van het huis der hedendaagse muzen in Frankrijk staan twee onmiskenbare figuren: Charles Péguy en Guillaume Apollinaire. Beiden van een zo omvangrijke natuurlijke begaafdheid, dat noch de traditie, noch het leven zelf hen de aesthetische begrenzing heeft weten op te dringen, zodat zij beiden, (en in tegenstelling met het uitgeschoren narcisme der Valérianen) van poëtische barbaarsheid menigmaal uit elkander bersten.

Beiden bezeten tot het uiterste, de ene van een hemelse, de andere van een aardse liefde; maar even absoluut in hun belijdenis en even stoutmoedig in het verbrijzelen der Parnassiaanse ornamenten en het omverstoten der laatste (na Baudelaire en Rimbaud overgebleven) renaissancistische zuilen.

Charles Péguy had Jeanne D'Arc, Guillaume Apollinaire had Lou-Lou. En noch bij de ene, noch bij de andere onderscheidt zich het ridicule van het sublieme, maar worden de tekortkomingen aan de ernst der traditie tot poëtische hoedanigheden, die zich met een instinctieve kracht op het voorplan uitstorten.

* _* *

Telkens wanneer ik contact neem met de Franse dichters, die Guillaume Apollinaire gekend hebben en zijn persoonlijkheid ter sprake komt, word ik geraakt door het a-klassieke type van zijn ontroerende menselijkheid. Een grootheid die ge niet ontwaart ergens in de ongenaakbare cenakels van hen, die in hun creatieve eenzaamheid gebogen zitten over de tijdloze momenten van de menselijke geest, zoals een André Suarès..., noch zich steriliserend in de wormsteken der

[p. 504]

Schoonheid zoals André Gide..., maar aan de bedrand, boven het soepbord en bij de laatste cigaret in het derde-klasrijtuig tussen Amsterdam en Parijs, op het politiebureau en in zijn piottenpak en voornamelijk bij de kinderlijke ansichtkaarten voor Lou-Lou, P'tit Lou, Tou-tou, Cou-cou,... enz. wier hart zijn kazerne is en voor wie zijn zinnen de paarden zijn en wier herinnering zijn dakvenster is en aan wie hij vraagt een Duitse granaat te zijn om met één slag door haar liefde uiteen-gereten te worden.

Wie in Apollinaire's geschriften bladert, krijgt de indruk dat deze grote goedhartige soldaat de puberteitsjaren nooit ontgroeid is. Hij zal van verbazing in verbazing vallen over de vormen van kinderlijke verrukking, waarin de dichter zijn poëtische invallen voor zijn geliefde heeft neergeschreven: daar zijn geonduleerde lijnen, golven van letters, daar zijn harten, bloemen, cigaretten, dameshoeden, sabels, appels en tempels die vol woorden zijn, uit woorden opgebouwd, met woorden getekend, met stamelingen, met lieve verdwazingen, met tederheid en triestheid. Verzen als gekleurde marsepijne sinterklaasvruchten en verzen als brede lyrische hoogliederen. En tussen dat alles, het mitrailleursnest, de verlaten batterij, de loopgraaf en al de desolate verschijnselen van het ingemodderde leven van Apollinaire's generatie, op de slagvelden van 1914-1918.

Door bloed en slijk blijft echter de zachte glimlach van het kind in de man ons op zulk een wijze aandoen en ontbloeien de hymnes van een liefde met zulk een puurheid, als de Franse poésie sinds lang niet meer kende. Waar werd de liefde zo ongedwongen beleden, tenzij in de hete sonnetten van Louise Labé? Waar was het gedicht zozeer adem, blik, gebaar, gemeenzaamheid?

* _* *

Zo verschijnt ons dan Guillaume Apollinaire, in de onlangs verzamelde gedichten, en zeer aantrekkelijk door de Editions Cailler te Genève uitgegeven, OMBRE DE MON AMOUR, in al zijn naaktheid, in al zijn oprechtheid, in

[p. 505]

zijn woord, dat in een vormgeving van meer dan dertig jaren geleden, een ware revolutie betekende, die zelfs nu nog, even buiten Frankrijk, niet volkomen aux sérieux genomen wordt.

‘L'Harmonie des vers d'Apollinaire, schrijft een zijner beste kenners, Tzara, n'est pas celle d'une musique auditive; elle réside dans l'enchainement interieur des images et dans le ton du discours dont il possède le secret. Jamais poète ne fut plus concient de la nouveauté sous tous les surprenants aspects du monde moderne. Mais aussi aucun ne fut moins systématique. De là cette richesse aux prolongements inattendus et l'actualité d'Apollinaire’.

Ik denk aan dat prachtige vers, dat aanheft met de regel:

‘Les moutons noirs des nuits d'hiver’

of:

‘Un monsieur près de moi mange une glace blanche
Je songe au gout de ta chair et je songe à tes hanches’

‘Il passe des marins, la mer meurt à tes pieds
Je regarde ta photo tu es l'univers entiers’

J'allume une allumette et vois ta chevelure
Et tu es pour moi la vie cependant qu'elle dure
Et tu es mon avenir et mon éternité...’

of het eenzame poëem: Si je mourais là bas tot en met het lyrisch evocatief van zijn regels als:

‘Les vaches du couchant meuglent toutes leurs roses’...

Overal springt ons dat sur-reële geluid in het oor, dat zich later bij Crevel Aragon, Souppault, Eluard, e.a. bestendigt en dat ook gedurende de laatste oorlog, met de grote inspirator, die Eluard geworden is, zijn rechten hernomen heeft bij de jongeren. (Neem als prototype b.v. de verzen van een Jean Marcenac.)

Guillaume Apollinaire is 25 jaren na zijn dood een ‘Tegenwoordigheid’ geworden evenals Péguy.

[p. 506]

Plotseling blijkt hoe hun vormendurf de weerspiegeling geweest is van een dieper binnenbeeid, dat door de zuivere menselijke bekommernis in de domeinen der Schoonheid over de grenzen van een epoque heengedragen wordt. Door hun stemgeluid kloppen niet alleen de slagaders van de Franse poesie, evenals ze de verkalking nabij zijn in het classicisme van Valéry; het dag-gelaat van de mens rukt zich in hen uit de tijdsbegrenzing op in ons geweten en hun poesie is voor ons een getuigenis geworden en heeft de kracht van een fundament.

* _* *

Dezelfde dichter die in zijn Vendemiaire uitriep:

‘J'ai soif, villes de France et d'Europe et du monde
Venez toutes couler dans ma gorge profonde’

schreef in zijn bitterste uren:

‘Je ne vois rien qu'un siècle hostile
Et les murs nus de ma prison’

Maar voor allen van zijn vrienden, waarvan in de laatste wereldoorlog de besten werden weggemaaid in gevangenissen en concentratiekampen, en voor de jongeren, die zich van hem niets anders dan zijn lied herinneren, betekent hij ook nu nog die grenzeloze verrukking voor het leven en de poétische aanvaarding van een tijd zonder faunen en saters en andere halfgoden en zonder het weemoedsdécor der antieke cultuurpuinen.

Apollinaire geloofde in het leven en alle absurditeiten. welke zich rond zijn laatste jaren hebben opgestapeld, hebben dit geloof niet vernietigd.

Ook nu kan men zijn geestelijke adem nog gewaarworden... ‘Rien n'est mort que ce qui n'existe pas encore’.