Roeping. Jaargang 26

[p. 95]

Jef Notermans
Marie Koenen en de Limburgse boer

Daarop plaatste Jaweh God de mens in de tuin van Eden, om die te bewerken en te bewaken. Boek Genesis, hst. III vs. 15.

In de letterkunde van de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden komen twee visies op de boer tot uitdrukking. Velen hebben 't scherpe wapen van spot en hoon gehanteerd, om hun minachting voor de landman te luchten.

Gelukkig staan daar verscheidene, anonieme en met naam bekende auteurs tegenover, die hun sympathie in poëzie en proza hebben uitgesproken.

't Ligt niet in onze bedoeling te onderzoeken, waarop deze tegengestelde gevoelens berusten. Voorzover onze observatie gaat blijkt in geen geval iets van bijbelse invloed. Tijdens de renaissance speelt de bucolische poëzie, o.m. van de ‘goddelijke’ Mantuaan Publius Virgilius Maro, 'n rol.

Zijn verheerlijking van 't landelijk leven is mede 'n aanleiding voor onze Heilige Vader Paus Pius XII geweest, om op 15 November 1946 de Italiaanse boeren 'n hart onder de riem te steken.

Zijne Heiligheid citeert n.l. uit Georgica II, 458-9:

O fortunatus nimium, sua si bona norint, agricolas! d.w.z. O, waarlijk gelukkig zijn de landbewerkers, indien ze zich realiseren: de weldaden, waarmee ze overladen zijn.

Maria Koenen, uit wier werk op tal van plaatsen de genegenheid tot 't platteland en zijn bewoners spreekt, is in de Heilige Schrift thuis. Ook al haalt ze geen teksten aan, ik meen toch te weten, dat ze zich bij 't beschrijven van haar boerentypen bewust is: dat de paradijselijke ongehoorzaamheid oorzaak is van de gevolgen der erfzonde. Zij beseft, dat Gods straffende stem ons aller vader Adam tot z'n laatste snik in 't oor moet hebben, geklonken:

‘om jou is de aardbodem vervloekt,
alleen door levenslang zwoegen zul je er van eten’.

[p. 96]

Dat hij 't brood in 't zweet van z'n aanschijn zou moeten nuttigen tot aan de terugkeer in de grond, waaruit hij gevormd was, hoefde op zich zelf niet de ergste straf te zijn. De akker bebouwen werd hem weliswaar dwingend voorgeschreven, maar tot op zekere hoogte was dat ook al 't geval in de hof van Eden (vgl. 't motto hierboven).

Marie Koenen is 't in haar schetsen, novellen en romans nooit te doen, om technische uiteenzettingen. Men zal tevergeefs zoeken naar 'n gedetailleerde weergave van bemesting, beploeging, 't eggen, 't zaaien enz. Hoe de boerin 'n koe melkt krijgt men nergens te lezen. Evenmin de verzorging van 't hoornvee, en nog minder biologische gegevens omtrent biggetjes, lammetjes, kuikens e.a. De schrijfster raakt niet aan de materie: vruchtbaarheid en voortplanting. Daarvoor beheerst de pudeur te veel haar pen.

* _* *

Ofschoon zij ons herhaaldelijk naar 'n boerderij voert en 't interieur belicht krijgt men slechts 'n enkele keer 'n kijkje op, 'n film van kot of stal of schuur. Zeldzaam zijn haar onomatopeën n.a.v. geluiden van koe of schaap, geit of paard, kip en gans en haan.

Neen, 'n pachthof schildering à la Guido Gezelle vind ik in geen van haar beschrijvingen.

Toch is er sfeer, dorpssfeer en landelijke sfeer in haar werk. Wanneer zij ons naar Het Hofke leidt zijn we op 'n drie-eeuwen-oud boerderijtje. Het Hofke is 'n buiten van boeremensen. Dat is geen burgerwoning, en wordt 't ook niet, ondanks modernisering, ondanks Sanderkes steedse vrouw en Milia's weinig boerse levenswijze.

- Vallaer woont op 'n hofstede. 't Is 'n hereboer, met 'n sterk accent op de eerste component. Aan land en goed laat die zich weinig gelegen liggen, zodat 't veronachtzamen, benevens 't bohémienleven van deze ex-Lovaniensis de aloude glorie wegvaagt, en zijn dochter ongeveer 'n bankroet bij 't afsterven krijgt op te knappen. Er is geen wezensverschil tussen deze Vallaer, afstammeling van bizarre voorouders, en de doordraaier Nicolas Garversman. Die stikt bijna in de

[p. 97]

drank en kan nog maar op 't nippertje door pastoor Vogels voorzien worden van de laatste heilige sacramenten. Aanzien geniet deze ‘meester’ niet, gezien z'n bijnaam 't ‘Roed Verke’ (= Rood Zwijn).

De voorouders mochten al korenkoningen en grootgrond-bezitters zijn geweest: de telgen, decadent tot en met, kunnen onmogelijk enig respect afdwingen voor de boerestand.

Na de donkerte brengt Marie Koenen 'n lichtende figuur, soms 'n boerin, soms 'n boer. Die vertegenwoordigen 'n jonge generatie, met nieuwe idealen en 'n onverzettelijke wil, om hun doel te bereiken.

- Gina Vallaer staat tegenover 'n berg van moeilijkheden, doch ze heeft twee stevige armen aan haar oergezonde lijf. Met haar onbuigzame kop zet ze door, en als 't allerzwaarste leed is geleden, breekt voor haar 'n nieuw begin aan met de helper-in-de-nood, die haar steun voor 'n leven zal zijn.

- Lucie Krevel, fijn, damesachtig meiske heeft 'n verschrikkelijke vergissing begaan door de hereboer van de Garversberg te trouwen. Ze was zo helemaal geen boerevrouw. Van 't labeur op de akker en stal had ze geen notie. Dat moest gesukkel geven. 't Mag 'n wonder heten, dat haar enig kind Rosalien voor 't bedrijf voelt en weet aan te pakken. Zo iets zou men kunnen toeschrijven aan 'n alles beredderende Plonia, die waakt en werkt, en praktisch met de knecht Nelis Broens 't geheel dirigeert.

Voor deze eenvoudige, schuwe ziel heeft de dochter van de weduwe Garversman beperkte belangstelling. Haar gedachten en gevoelens gaan meer uit naar de verre verwant Leonardus Wevers. Die is hovenier bij de Zusters. In feite wordt hij bedrijfsleider van Garvershof, zodra hij daar, op verzoek van moeder en dochter, zijn intrek heeft genomen. Van deze functie tot 't heer-schap is slechts één stap. Weliswaar stroomt er eerst heel wat water door de Maas, maar op Kerstavond vinden twee paar handen elkaar voor goed.

Leonardus ontwikkelt zich van tuinier tot boer, mede onder voorlichting van Nelis Broens, die z'n droom meent te zien vervliegen: eenmaal 't Rosalien de zijne te mogen noemen.

't Boerinnetje met haar 24 jaar, boordevol levenslust, is

[p. 98]

‘blank en blozig als een appelbloesem in Mei’. Ze groeit uit tot 'n degelijke ‘halferse’, die huis en erf bestiert als de beste. Van de grond af helpt ze met de boer mee opbouwen: één koebeest is al wat ze bezitten, terwijl er plaats is voor vijfentwintig. Anderen mogen hun hof 'n uitgewoond hol schelden, samen kalefateren ze 't op. Gods hand rust op hun werk en beider vertrouwen op de Voorzienigheid wordt niet beschaamd.

Volkomen zeker is Rosalien geweest, toen ze in hoge nood 'n noveen begon, en op 't kritieke moment de Hemel haar verhoorde. Ze zal dat diep-christelijk betrouwen ongeschokt bewaren en met Gods hulp haar negen kinderen baren. In smarten, zeker. Met Eva, de moeder van alle levenden, deelt ze dat lot. Toch gaat haar verlangen steeds uit naar haar Leonardus, haar heer, haar glorie, met wie ze samen de grond bewerkt en er de vrucht van plukt.

Geen opplaksel is dat geloof. De religie zit diep in haar ziel, al heeft ze geen gevolg gegeven aan moeders hartewens: liefdezuster worden. Evenmin heeft Leonardus de priesterlijke staat gekozen, hoezeer z'n oudere broer, koster en organist, dat verhoopt had.

Als ouders worden hun de desillusies niet gespaard, maar 't rozenhoedje is 'n sterke stut, ook bij de zwaarste beproevingen.

Marie Koenen heeft besef van 't ‘Beatus ille’, eenmaal door Horatius uitgezongen: ‘Gelukkig is hij, die ver van alle gedoe, als bij de aanvang van deze wereld, de akkers van z'n voorvaderen met eigen ossen beploegt...’. Zij voelt iets van de vreugde bij groei en oogst, evenals van 't verdriet bij tegenspoed en misgewas. Maar wat Marie Koenen van de heidense Romein onderscheidt is de glans die ze legt over 't leven en streven van onze Limburgse boer en boerin; de schoonheid van Gods glimlach over Zijn kinderen in 't heuvelland, waar niet enkel de gebenedijde Moeder prijkt op kast en commode, maar ook de heiligen uit 't verleden nog steeds 'n deel schijnen uit te maken van de gemeenschap.

Nelis Broens is dikwijls ten prooi aan bekoringen. 't Bloed bruist soms in hem, wanneer de boerin, zijn meesteres, 'n woord met warme klank tot hem richt. De raad van z'n

[p. 99]

biechtvader ‘Bidden en werken’, volgt hij op. Werken doet ie als 'n molenpaard, en bidden is hem 'n levensbehoefte.

De vita van Sint Franciscus maakt 'n nieuwe mens van hem. 't Heldhaftig voorbeeld van de Umbrische heilige helpt hem in verstikkende ogenblikken. Zelfs tuchtigt hij met geweld z'n lichaam, als dat opstandig is. 'n Enkele maal kan deze trouwe, toegewijde knecht iets irreëels krijgen, iets excentrieks. Welke zwoeger, zal iemand vragen, tobt zolang over 'n kloosterroeping?

'n Doodgewone ploeteraar, feodaal in z'n denken en doen - dat is deze dienaar van aver tot aver. Maar dezelfde tobber groeit inwendig, tot z'n gevoelens gesublimeerd zijn. De korrel moest in de voor vallen en afsterven, om vrucht te dragen. Lang kan dat duren: Gods molen maalt langzaam.

't Moge niet in elk opzicht 'n gelukkige vondst zijn 'n weduwe met negen kinderen te laten hertrouwen - nochtans kan men zich daarmee verzoenen, als we vernemen, dat 't Rosalien fris en knap gebleven is, levendig en jeugdig, haast 'n oudere zuster van d'r dochters. Zij zet die stap, omdat Nelis ‘aller behoud’ is, zò vergroeid met hof en huisgezin, dat hij voor haar kinderen al lang ‘Vaderke Nelis’ is. Met deze ‘Bewaarengel van Garvershof’ vangt 'n nieuw geluk aan, 'n periode, waarin 't graan zal groeien en tot gouden schoven zich zal laten binden, onder 'n nimmer af-latende benedictie van Hem, aan wiens zegen alles is gelegen.

Maastricht, Sinte Lucia '48.