Roeping. Jaargang 26

[p. 45]

Andre Demedts
Marie Koenen zeventig jaar

Waarschijnlijk heeft Marie Koenen geen letter aan Conscience te danken, en toch roept haar beeld, zoals wij het zien, de herinnering aan de schrijver van ‘De Loteling’ en ‘De Leeuw van Vlaanderen’ op. Niet dat wij tussen beider persoonlijkheid een verband willen zoeken dat er niet is; maar in de kunst heeft hun belangstelling zich naar dezelfde grondstof gericht, en zelfs hun opvatting over het leven en hun kijk op de mens vertonen een treffende overeenstemming.

Consciense was een kind van zijn land en meer nog een kind van zijn tijd. Als het waar is, dat zijn werk ‘ons volk heeft leren lezen’ en een hele generatie ontroerd en bezield, moeten wij veronderstellen, dat zijn milde romantiek over een geïdealiseerd landelijk leven, aan een werkelijk bestaande verlangen naar een schuldeloos en bijna naïef geluk tegemoet gekomen is, en terzelfder tijd, aan de raadselachtige drang naar grootheid en avontuur, die zelfs uit de gemoederen van eenvoudige en rustige gelukkigen nooit volledig verdwijnt, voldoening heeft geschonken. De arcadische romantiek en de liefde voor historische heldenverhalen vullen elkander aan.

Het werk van Marie Koenen beantwoordt aan eenzelfde ingesteldheid op het leven: het zal geen ongelukkigen maken. Wel is het later ontstaan, in een periode die de verheerlijking van de Uebermensch heeft gekend; het is harder en mannelijker, zoals ook de romans van Enrica van Händel Mazetti zijn, die, enkele jaren ouder dan Marie Koenen, als haar voorgangster en voorbeeld kan worden beschouwd, en door zijn krachtiger aanslag en stoerder karaktertekening doet het veelzijdiger en voller dan de kunst van Conscience aan. Maar in de grond is er veel gelijkenis.

De milde romantiek heeft de heimatliteratuur voorbereid en belangstelling voor volkse sagen en historische epiek opgewekt; het tussengenre, dat een mengeling van een landelijke en een geschiedkundige roman is, sluit er onmiddellijk bij aan. Streuvels, Coolen en Van Hemeldonck hebben, on-

[p. 46]

danks de oorspronkelijkheid van hun kunst en haar verschil in waarde, dat hen niet nevens maar achter elkander stelt, zeer veel met elkander gemeen. Marie Koenen's ‘De Moeder’ en ‘De Korrel in de Voor’ behoren bij ‘De Loteling’, ‘De Vlaschaard’, ‘Kinderen van ons Volk’ en ‘Maria, mijn Kind’ - ‘De wilde Jager’ en ‘Het Koninkje’ bij ‘De Boerenkrijg’, ‘Genoveva van Brabant’, ‘Zegen der Goedheid’ en ‘De cleyne Keyser’.

De wereld waarover Marie Koenen schrijft bezit niet veel afwisseling, maar eng is zij niet. Zij lijkt wat schoner en zinrijker dan zij in werkelijkheid is en doet denken aan een beeld, dat enigszins bijgewerkt werd om ontgoochelingen te voorkomen. Zo zijn de barmhartige christenen altijd geneigd geweest Gods schepping te verbeteren, omdat het velen moeilijk valt haar te aanvaarden, met de beangstigende onvolmaaktheid, waarin God ze, althans volgens ons bekrompen inzicht, heeft gelaten.

Marie Koenen denkt er nooit aan op een handige manier proselieten te maken, maar doordien zij alle dingen met een tijdeloos licht omgeeft, oefent zij op haar lezers een onontkoombare godsdienstige invloed uit. Haar psychologie vereenvoudigt de karakters van haar helden en beeldt ze gaarne met verstrakte en synthetische lijnen uit. Mannen en vrouwen uit één stuk, beter of slechter dan het normale mensentype is, genieten haar voorkeur. Eigenlijk laat zij ons eerder de indruk van een opvoedkundige, die meer aan opmerking, overweging en kennis hecht, dan van een dichteres, die uit verbeelding, droom en bezieling schept. Haar schoonste werk is gul en eenvoudig, maar nimmer simplistisch; het is uit een edele bedoeling en liefde gegroeid en boeit derhalve voor alles de lezers die zich niet over de ontvankelijkheid van hun hart willen schamen. Zo behoort het tot die eerlijke en ontroerende kunst, die door intellectuelen én minder ontwikkelden kan genoten worden.

De meeste critici gaan thans aan zulke verhalen geringschattend voorbij; er is nooit een tijd geweest dat er zoveel aanmatiging en cynisme uitgestald werd, om zich boven het grauw te verheffen. Daardoor worden de romans van Marie

[p. 47]

Koenen niet altijd naar waarde geschat. Men ziet er slechts uitingen in van een banale literatuur voor het volk en blijft blind voor het feit, dat volksheid en schoonheid geen tegenstrijdige begrippen zijn.

Wij wensen geen lofspraak die ijdel zou klinken, maar erkenning van verdiensten die werkelijk bestaan. Ruim twintig jaar geleden hebben wij Marie Koenen door ‘De Moeder’, ‘De wilde Jager’ en ‘Het Koninkje’ leren kennen; de herinnering aan de vreugde, die het werk ons toen schonk, is levend gebleven, en toen wij deze week, de bibliothecaris van een klein Vlaams stadje vroegen, of het werk van de beminnelijke Limburgse schrijfster nog gelezen wordt, verzekerde hij dat er regelmatig en met aandrang naar wordt gevraagd. ‘Onze mensen houden van alles wat uit het leven komt’. Zoals zij hielden van Conscience. Dit weze onze Vlaamse hulde aan Marie Koenen: wij danken haar voor de warmte en de echtheid van haar kunst, die schoon leren leven en gelukkig leren leven heeft.