Roeping. Jaargang 26

[p. 41]

Antoon Coolen
De Limburgse sagendichteres

Geboren in de schaduw van de Bossche Sint Jan kwam Marie Koenen, met het verhuizen van het gezin mee, reeds als klein meisje in de schaduw van de Maastrichtse Sint Servaas. Er is geen leeftijd, die zo puur, zó onbevangen, zó innig indrukken absorbeert, welke hun blijvende inwerking hebben op den geest, als de prille jeugd van het kind. Marie Koenen is daar een van de vele bevestigingen van: heel haar werk is doortrokken van de atmospheer van Zuid-Limburg.

In mijn jonge jaren heb ik korten tijd in Maastricht gewoond, slechts een paar huizen van de woning van Marie Koenen vandaan. Ik was toen in den lenteaanvang van de letterkundige vervoering en haar argeloze en vergeeflijke overschattingen: de lichte wereld staat zó in bloei en is zo bedwelmend beloftenrijk! Tot de verrukkingen van dien tijd behoort ook het dromen voor het étalageraam van den boekverkoper, en tussen zovele nieuwe verschijningen in lagen ook de hemelfrisse bandjes van Brand's Witte Bibliotheek, waarin ‘'t Hofke’ en de drie deeltjes van ‘Het Koninkje’ zijn uitgekomen. Niet alleen hiervan kende ik den naam van Marie Koenen. Ik kende hem uit de herlevingsmomenten van de katholieke letterkunde, de tijdschriften, uit de Beiaard van Brom, en van Jong Leven, het jeugdtijdschrift waarvan zij redactrice was. Zij was reeds wat mij het ideaal leek te worden, een auteur, die mooie en ontroerende en vervoerende dingen in boeken schreef welke werden gedrukt bij een uitgever en daarna in den boekhandel voor het raam kwamen te liggen, om vandaar den weg te vinden naar de lezers. Dit te doen leek mij bijna sprookjesachtig en voor mij waarschijnlijk onbereikbaar. Maar daar in Maastricht, vijf deuren van mij vandaan, woonde die begenadigde Marie Koenen, die dit geluk had bereikt. Ik stem eerlijk mijn ontroering toe, toen ik ‘Het Hofke’ las, dat prille boekje, dat wellicht den sleutel voor Marie Koenen's ganse werk bevat. Dat wist ik toen nog niet. Ik wist, dat het een mooi boek was en ik huiverde

[p. 42]

eigenlijk bij de gedachte met de schrijfster van aangezicht tot aangezicht te kunnen staan als ik den moed had, enige deuren verder maar eens aan te bellen. Marie Koenen heef niet kunnen weten en niet kunnen vermoeden, hóé dikwijls ik langs haar deur ben gelopen voor ik eindelijk den moed vond, de treden van haar stoep op te gaan. Ik deed het overigens met een voorwendsel: ik had een verhaaltje voor Jong leven ingezonden, waarvan ik nu niet meer weet, of het op dat ogenblik al geplaatst was of nog geplaatst zou worden. Dit verhaaltje was de aanleiding tot de kennismaking in een stille voorkamer tussen een zeer rustige en zeer vriendelijke dame en een schuchteren en waarschijnlijk zelfs schutterigen jongen man. Ik dacht aan Milia en Willem en aan al het wel bijzonder weemoedige en lieve van hun idylle en ik keek de vrouw erop aan, die dat zo zuiver geschreven had. Ik heb daar niets van gezegd, maar ik weet nog wel, dat in den loop van het gesprek Marie Koenen mij zei, dat zij van mijn naam onder mijn bijdrage voor Jong Leven de naamsinitialen na den voornaam weggeschrapt had. Daarmee voelde ik mij lelijk betrapt op een mannelijke manier van doen - in die initialen! - maar zoals Marie Koenen de ondertekening gemaakt had, zo is 't in de toekomst toen gebleven. Ik was mij overigens ook bewust, in 't huis te zijn van den mijnheer van 't Woordenboek, Marie Koenen's vader, - en Marie Koenen zelf heeft op dat woordenboek ook eens gezinspeeld toen zij zei, dat het huis van haar jeugd er helemaal het huis door was van ‘Nederlandse Taal’.

Ik was naderhand blij om mijn bezoek, om de gans simpele gewoonheid en den huiselijken eenvoud van een vrouw, die een bekend schrijfster was.

Inderdaad geloof ik, dat in ‘Het Hofke’ de sleutel ligt van heel het werk van Marie Koenen. Het Limburgse landschap, het Limburgse huis, de Limburgse lentelijkheid, de Limburgse vroomheid, de Limburgse kleur in stoet en gilde en feest en bronk en Zondagskerk dragen bij tot het klankgamma dier stem, die ook in ‘De Andere’ spreekt en ook in ‘De korrel in de Voor’ en in ‘De Moeder’, die echt-Limburgse verhalen.

[p. 43]

Lyrisch is ‘Het Hofke’ zuiverder geschreven dan de drie genoemde nochtans veel belangrijker romans met hun bewuster realismen, en van deze lyriek in ‘Het Hofke’ ligt de klankverpuurde toon in het ijle, dichterlijk geschreven ‘Parcival’ en in ‘De Toren van Neekum’ en in de Limburgse sproken en sagen. Milia is dat type van de zich aan haar plicht opofferende vrouw, welke altijd bij Marie Koenen terugkeert, in Fina in ‘De Andere’, zo aangrijpend in ‘De Moeder’, in Anna Delen uit ‘De Wilde Jager’. Het is steeds haar meest geslaagde figuur, hoe geschematiseerd ook tot de voorbeeldig en volmaakt brave vrouw tegenover de dikwijls van karakter meer dan van levenswandel eenzijdig slechte vrouw (Thielde uit ‘Het Hofke’, Virginie uit ‘De Andere’). Die zuivere, zichzelf opofferende vrouw, die in haar geloof onuitputtelijke krachten vindt, heeft zij nooit sterker en echter-levend geschreven dan in Anna Delen uit ‘De Wilde Jager’. De conceptie van het vrouwe-ideaal als de loutering ook voor den man, die door haar en door haar gebeden tot inkeer komt, is bij Marie Koenen een geliefkoosd motief, evenals de passiviteit van den man in de spanningen tussen goed en kwaad: bij de slechte vrouw wordt hij willoos slecht, en niet uit eigen kracht doch slechts door het lijden en bidden van de goede vrouw wordt hij goed.

Het verdroomd poëtische, dat over ‘Het Hofke’ hangt en met bloemen en de lieftalligheid van kinderen het realisme verdichterlijkt, verdiept zich tot het sprookje, tot de sage, die een niet minder belangrijk deel van haar werk uitmaken dan haar Limburgse romans en novellen, welke saga's zijn van hoeven en oude geslachten. De neiging tot romantisering van de atmospheer rond burchten en oude hoven, van de eerbiedwaardigheid en den overgeleverden trots van oude geslachten, iets waarvan in dat Limburgse heuvelland het lover rond boerderij en kasteel schijnt te lispelen, bepaalt Marie Koenen's dichterlijke gemakkelijkheid der applicatie van de historie. Zij heeft, met Albertine Steenhoff Smulders in Jacoba van Beieren, in ‘De Wilde Jager’ den besten historischen roman geschreven uit dien heropbloei der belangstelling van de katholieke letterkunde voor de stof der geschie-

[p. 44]

denis: hoe juist was het van Gerard Brom gezien de Limburgse schrijfster tot dezen roman aan te zetten! Tussen Milia en Anna van Delen ligt een waarneembare ontwikkelingslijn, zij ligt tussen Het Hofke en Sonneveld en de zo sterk voelbaar gemaakte atmospheer van den Cannenberg. En de wat ijle schrijfwijze van ‘Het Hofke’ verdiept zich in ‘De Wilde Jager’ tot bladzijden van even suggestieve als dichterlijke en fijne beschrijvingskunst.

Marie Koenen is niet de uitsluitende stem van Limburg, maar de klank van haar stem is van Limburgse komaf, en van den Limburgsen zuiden- en sagenwind, van het lied van Limburg's heuvelen en hoeven en vroomheid en overlevering immer doorzongen. Als men bij haar van een schematisering van figuren en hartstochten spreekt moet men gelijktijdig niet verzuimen de bekoring te waarderen van haar eenvoud en het boeiende en de frisheid van haar vertelwijze. Tussen ‘Van Onzen Tijd’ en ‘Beiaard’ aan den enen kant en ‘Roeping’ en ‘De Gemeenschap’ aan den anderen heeft zij met Albertine Steenhoff-Smulders en Maria Viola haar onmiskenbare betekenis voor de herleving der katholieke letteren, waarin zij een bloeimoment is. Zij is geliefd en zo leesbaar gebleven: men zie de drukafgestempelde schutbladen van haar boeken in de leeszalen! Men moet de thans grijze, van Brabant geboortige sagendichteres van Limburg's zuiden dankbaar zijn voor het schone wat zij ons heeft geschonken.