Roeping. Jaargang 25

[p. 57]

Boekbespreking

Aujourd'hui, Demain: Catholicisme. Hier, Encyclopédie en sept volumes, dirigée par. G. Jacquemet, du clergé de Paris. ler Fascicule (A - Alverez) Letouzey et Ané, Editeurs. Paris 1947.

Een nieuwe wetenschappelijke katholieke Encyclopédie! Reeds vanaf het begin dezer eeuw werkten verschillende katholieke vakgeleerden in Franktijk aan de samenstelling van diverse ‘Dictionnaires’, die ieder een bepaalde kerkelijke wetenschap bestudeerde. De meesten van deze verdienstelijke werken kwamen uit bij Letouzey et Ané te Paris. In 1925 begon deze uitgever een werk met een universeler opzet: nl. de ‘Dictionnaire pratique des connaissances religieuses’ onder de redactie van Joseph Bricout. Deze encyclopédie, die de weg bereidde voor het werk, dat nu onder de redactie van G. Jacquemet geleidelijk in afleveringen zal verschijnen, is weer verouderd en zal niet herdrukt worden.

Nu de eerste aflevering (A - Alvarez) van de nieuwe Encyclopedie uitgekomen is, kunnen we dus kennis maken èn met de intenties van de schrijvers èn met de eerste artikelen. Een keur van medewerkers waarvan verschillende van zeer grote bekendheid - noemen we slechts G. Bardy, A. Fliche, M. Jugie - verzekert het wetenschappelijk gehalte der artikelen.

Het werk, dat compleet zeven delen zal bevatten, behandelt de verschillende takken der kerkelijke wetenschappen: Theodicee, Bijbelwetenschap, de diverse onderdelen der katholieke Theologie, Kerkelijk Recht, Liturgie, Archeologie en Kerkgeschiedenis. Bij de Kerkgeschiedenis sluiten zich nauw aan de levens der Heiligen, van de meesters der Theologie en van het geestelijk leven, de geschiedenis der religieuze Orden en Congregaties, alsmede die der bekende abdijen en kloosters. Ook aan de ontwikkelingsgeschiedenis der Missies wordt de aandacht geschonken. Verder worden voorname devoties, bedevaartsoorden, caritatieve instellingen besproken. Vervolgens vinden we artikelen over het leven der Kerk zoals dit zich openbaart in het parochiële leven, waar het catechismusonderwijs en de Katholieke Actie een zo voorname plaats innemen. Ook het Christelijk Oosten met zijn belangrijke geschiedenis en zijn schone Liturgiën wordt behandeld door deskundigen als M. Jugie en S. Salaville. Ten slotte zal men zich kunnen documenteren over de vele Protestantse Kerkgenootschappen, het Oecumenisme en andere godsdiensten.

Veel actualiteiten worden met grote zorg bestudeerd waarvan het artikel ‘Action catholique’ van Mgr. Emile Guerry in de verschenen aflevering een voorbeeld is.

Ongetwijfeld zullen velen een dankbaar gebruik maken van dit werk, temeer daar er in het Nederlands nog niets bestaat dat het vervangen kan.

DOM. J. PANSIER, O.S.B.

P. Reg. Garrigou-Lagrange O.P.: Lt Synthèse Thomiste. Paris Desclée De Brouwer 1947 in -8, 739 p.

Het zou onjuist zijn te beweren, dat het laatst verschenen werk van den bekenden Fransen Dominicaan den ingewijden lezer veel nieuws biedt. P. Garrigou-Lagrange is een man van enige diepe gedachten, die

[p. 58]

hem terecht zo voornaam toeschijnen, dat hij sinds zijn theologische jeugd tot op den dag van heden, nu grijze haren hem, volgens het woord der Schrift, als een erekroon sieren, nooit opgehouden heeft, ze te verkondigen en telkens weer opnieuw, zonder vrees voor herhaling, opportune, en ook wel eens importune, in te prenten. Eadem vobis scribere, mihi quidem non pigrum, vobis autem necessarium, zei ook St. Paulus, en P. Garrigou heeft dáár zijn kracht gelegd. Het vormt zijn eigenaardige gestalte, die zeker ongetwijfeld historisch zal blijven. De komende generaties zullen zich dien reus uit de slagorden der thomisten herinneren, die herhaaldelijk de vijandige legermachten tot een strijd van man tot man kwam uitdagen, en daarbij ook wel eens in een gevecht van man tot troep gewikkeld werd, maar die toch door allen, in ridderlijke eensgezindheid, als een eminente meester der gewijde wetenschap werd vereerd.

Het nieuwe van dit werkje is, zoals de titel zegt, de synthese, hoewel zelfs in dit opzicht schrijvers' jongste geesteskind nog een ouder broertje heeft, nl. het artikel Thomisme in den Dictionnaire de Théologie Catholique; het boek voegt echter een philosophische synthese aan de theologische synthese van het artikel toe. Zo is een bundeling van oude, maar beknopt weergegeven publicaties verkregen, die een goed geheel vormt.

Na een inleiding over de bronnen van de thomistische synthese, nl. de werken van St. Thomas en der grote commentatoren, volgen zeven hoofddelen: 1) over de methaphysische synthese; 2) over de theologie en het tractaat De Deo Uno; 3) over het tractaat De Deo Trino; 4) over de tractaten van den Engel en den mens; 5) over de Menswording en de Verlossing; 6) over de sacramenten; en 7) over de moraal-theologie en de spiritualiteit. Dan volgt de conclusie... en nog een uitgebreid achtste deel, getiteld ‘les bases réalistes de la synthèse thomiste’, waarvan de indeling, ondanks de op blz. 579 gegeven verantwoording, niet geheel helder is: de hoofdstukken over de personaliteit en over de controverse tussen thomisten en molinisten zou men in het corpus van het werk verwacht hebben. Het boek sluit met een aanhangsel, dat een recent polemisch artikel uit Angelicum (XXIII, 1947, 126-145) onder den titel ‘La nouvelle théologie où va-t-elle?’ woordelijk weergeeft.

Al met al een waardige samenvatting van een vruchtbare professorale loopbaan.

fr. H. DIEPEN, m.b.

Jean C.M. Travers O.P.: Valeur sociale de la Liturgie d'après Saint Thomas d'Aquin. (Lex orandi 5) Paris, Les éditions du Cerf, 1946.

Het pleit ten zeerste voor het inzicht van de redactie van ‘Lex orandi’ in de actuele vraagstukken van de liturgische beweging, dat zij de thesis van Pater Travers een plaats gegeven heeft in deze voortreffelijke serie. Want, hoewel dit werk al de nadelen van het littéraire genre (thesis) bezit - zoals de Auteur dit gaarne bekent (blz. 7) - de inhoud is dermate van belang, dat men niet aarzelt opnieuw ter schole te gaan om zich Sint Thomas' leer en princiepen betreffende gemeenschap en liturgie geheel eigen te maken. Sint Thomas heeft deze stof niet afzonderlijk behandeld, maar zijn getuigenis hieromtrent ligt verspreid over al zijn werken. Wij zijn daarom J.T. dankbaar voor de zorgvuldige herlezing van veel teksten, die van zijn standpunt uit bekeken in een nieuw licht worden gesteld. Waarlijk verrassend wordt aldus de ‘actualiteit’ van S. Thomas, waarvan eens temeer de perennitas wordt aangetoond. Van de kant van het onderwerp zien wij hoe de vergelij-

[p. 59]

king ervan met de leer van S. Thomas er de universaliteit van aanduidt. Tot een bevredigende oplossing van het liturgisch probleem behoren èn philosophie èn theologie het hunne bij te dragen.

Het vraagstuk van de sociale waarde van de liturgie is niet nieuw. De groeiende belangstelling voor sociologie en ecclesiologie enerzijds, en vooral de opkomst van de liturgische beweging anderzijds stelden het probleem steeds scherper en vroegen om de juiste oplossing ervan als een vaste basis voor de verdere ontwikkeling van deze beweging. Verschillende pogingen werden dan ook reeds ondernomen, waarvan vooral die welke zich beroepen op S. Thomas onze aandacht vragen. De auteur heeft het ons echter niet gemakkelijk gemaakt een overzicht te krijgen van deze nog altijd belangrijke litteratuur. Wij missen een volledige bibliographie, die o.i. niet overbodig wordt door de bibliographische aantekeningen bij ieder hoofdstuk, waar de benutte werken in een weinig systematische opeenvolging herhaald worden. Zeer geschikt zouden Hitler's ‘Mein Kampf’ en O. Scheid, ‘L'esprit du 3e Reich’ plaats maken voor werken welke wij hier node missen zoals E. Welty, Gemeinschaft und Einzelmensch (Leipzig 1935) en in het bijzonder A. Darquennes s.j. Het sociaal corps van de Kerk volgens S. Thomas (Bibliotheca Mechliniensis 5, Brugge-Brussel 1945).

De toepassing van deze gemeenschapsleer op de liturgie was echter tot op heden nog niet het object van een speciale studie. Weliswaar bezitten wij de magistrale trilogie van de protestant Rob. Will ‘Le Culte’ (Paris 1935), waarvan het derde deel ‘Les éléments sociaux du culte’ reeds veel kon bijdragen tot de studie van het onderwerp. Aangezien deze auteur echter uitgaat van de sociologie van Theodor Litt (Individuum und Gemeinschaft, Leipzig 1926), duits philosoof uit de school van Dilthey, doet zijn werk des te meer verlangen naar een thomistische behandeling van het vraagstuk.

Het werk van Pater Travers is zeer methodisch van opzet en daarom niet moeilijk te volgen in zijn ontwikkeling. Uitgaande van ‘le phénomène social’ wordt dit langs een serie scholastieke begripsbepalingen herleid tot een ‘phénomène de communication’. Een volgend hoofdstuk zoekt de wetten waaraan de menselijke samenleving is gebonden en ontdekt de sociale rol van het ‘teken’, waarvan in het derde hoofdstuk de materiele en formele structuur wordt vastgesteld, en daardoor de eminente sociale betekenis van het ‘symbool’ wordt achterhaald. Tenslotte stipt de auteur de overeenkomst aan met de sacramentele tekens om zo de brug te slaan naar het tweede meer theologische deel van de thesis. Hierin worden de conclusies van het eerste deel toegepast op de Kerk, de godsdienstgemeenschap, volmaakt wegens het volmaakte Bonum commune ‘God’, op concrete wijze ‘de christelijke genade’ waarin de mens God bezit. Het volmaakte teken van de Kerk in het sacrament, met als noodzakelijk complement het sacramentale, die beide bestudeerd worden in hun betekenis en werkzaamheid.

In zijn Conclusion générale, na een laatste samenvatting van het behandelde, betreedt de auteur het strijdperk van de actuele liturgische beweging door een praktische toepassing van zijn theorie op het liturgische talen-probleem. Volgens J. Tr. kan een onverstaanbare taal geen liturgisch teken meer zijn. Wie zal het ontkennen? Maar wordt door de aanpassing van dit teken de algemene oorzaak van dit verstrekkend probleem weggenomen? Of zal de westerse mens de Romeinse Kerk ooit dankbaar moeten zijn dat in haar liturgie de taal van onze beschaving bewaard bleef, wellicht als het zaad van de toekomstige herleving van onze ware natuur? Het liturgische taal-probleem is te concreet om door wijsgerige princiepen te worden opgelost.

[p. 60]

De studie van Pater Travers is van ontschatbare waarde voor allen die door een diepere kennis van onze rijke liturgie er de heilzame vruchten van willen plukken in de gemeenschap van de goddelijke lofzang die de Heilige Kerk is.

fr. G. v. NISTELROOIJ, m.b.

Denis Gwynn: ‘Lord Shrewsbury, Pugin and the Catholic Revival’, London, Hollis and Carter, XXXViij-156 pp., 1946, 10/6.

De groote architect en kunsthistoricus Pugin heeft reeds in Michael Trappes Lomax een goeden levensbeschrijver gevonden, over zijn vriend en beschermer Lord Shrewsbury waren wij tot nu toe veel minder goed ingelicht. De katholieke ‘premier Earl of England’, ‘good Earl John’, deelde met Pugin en hun beider vriend Ambrose Phillipps de Lisle eenzelfde enthousiasme voor gothieke kerken, middeleeuwsche paramenten en Gregoriaanschen zang. Hun strijd voor den luister van den kathloieken eeredienst is een épopée van ongekende edelmoedigheid; de drie mannen hebben alles gegeven wat in hun vermogen was om dit groote belang te bevorderen. Het verhaal van hun nobele initiatieven is boeiend, - voor ons Nederlandsche katholieken in het bijzonder, - het is leerzaam, en het stemt - als iedere echte épopée - soms een tikje weemoedig. Hoe ver waren de inzichten van sommigen toen reeds gevorderd en hoe weinig is er sinds dien in de praktijk op gevolgd!

De strijd dier dagen tusschen de angliseerende katholieken en de italianiseerenden, tusschen hen die de gothieke engelsche Kerk der Middeleeuwen tot voorbeeld wilden nemen bij het opnieuw inrichten van de Kerk in hun vaderland en hen die daarbij wilden steunen op italiaansche missionarissen en italiaansche voorbeelden van hun eigen tijd, had toen zeker iets tragisch, er is door sommigen ontzettend geleden, door Pugin tot krankzinnigwordens toe. Thans, op een afstand van meer dan een eeuw, treffen ons die persoonlijke ervaringen wellicht minder sterk dan het meer algemeene, het vermakelijke en... het stichtende dat in dezen soms fellen strijd niet ontbroken heeft. Pugin kon geestig maar ook zeer scherp uitvallen tegen wat er vulgair of bekrompen was in de katholieke menschen van zijn tijd, men denkt onwillekeurig aan het ‘geniale schelden’ van Léon Bloy. ‘But after all, zeide hij eens, onder verwante geesten in Oxford, what's the use of decent vestments with such priests as we have got? a lot of blessed fellows! Why, sir' when they wear my chasubles, they don't look like priests, and what's more, the chasubles don't look like chasubles’.

Ook Shrewsbury en Phillipps beleefden hun bittere oogenblikken en hebben soms zeer onomwonden hun teleurstelling geuit. Maar nooit hebben die teleurstellingen hun toewijding aan de goede zaak verminderd. Hun hulp bleef verzekerd aan alles wat de Kerk van hun land ondernam, ook wanneer dat niet overeenstemde met hun persoonlijke smaak en inzichten. Hierin, in die trouw en in die dienstvaardigheid à toute épreuve, ligt zeker niet het minst aantrekkelijke aspect van deze periode der engelsche kerkgeschiedenis, een periode waarop tot nu toe eigenlijk te weinig licht is gevallen omdat zij door de daarop volgende Oxford beweging in de schaduw wordt gesteld.

fr. R. ALLARD m.b.