Roeping. Jaargang 24

[p. 285]

Prof. Dr Leonce Reypens s.j.
Op de grootzee der godheid
Vertaling van Hadewijch's XXVIIIe Brief

In dit nummer XXVIII van de verzameling harer brieven, heeft Hadewijch hare hoogste Godservaringen heerlijk uitgezongen.

In de Strophische Gedichten, die het meer actief, Godbegeerend stadium van haar opgang als achtergrond hebben, voelen wij nog het sterk, in louter mystiek opzicht eerder te sterk aandeel van haar passievol temperament.

In dezen brief is haar grootsche natuurlijke begaafdheid nog alleen maar de draagster van een passieve ervaring gelijk alleen bij de allerhoogste Godsvereeniging mogelijk is. Hier hebben we mystiek van het zuiverste gehalte, en Hadewijch rijst hier in de volle grootheid harer bovennatuurlijke, geestelijke physionomie.

Van een eigenlijken ‘brief’ heeft deze heerlijke brok maar weinig. Alleen aan het einde kunnen een paar volzinnen eenigszins naar den briefvorm wijzen. Een meer logischen samenhang tusschen de paragraphen die wij in de vertaling onderscheiden, kunnen wij onmiddellijk niet zien. Wel is er de eenheid van steeds nieuwe uitingen van het hoogste Godservaren dat de mystieke kent. En dat ervaren is wel van Hadewijch zelf, al gaat zij meermalen schuil achter het nog al doorzichtige scherm van ‘ene ziele’ en misschien zelf van die ‘andere ziele’ die genoemd wordt. Denkelijk is Hadewijch door een harer volgelingen ondervraagd geweest omtrent haar hoogste Godservaring, en bij de steeds nieuwe opwellingen van de weeldebron die het aandenken er van te weeg brengt, zingt zij nu haar belevingen uit. Wij krijgen er bij den indruk alsof we zaten aan het groote strand der Godheid, waar, met steeds nieuwe golvingen, haar oneindige Weeldevloed ons komt bejegenen. Of nog beter, het wordt ons bij dit proza, of we, ver van alle strand, op de oneindig rijke deining van Gods grootzee werden meegevoerd. Uit dit

[p. 286]

aanvoelen gaven wij den bovengeschreven titel aan den zoogenaamden brief.

Omtrent de interpretatie van meer dan een plaats kan men verschillen, omdat Hadewijch's Godsleer niet altijd doorzichtig is, en slechts gedeeltelijk, uit occasioneele uitspraken, kan worden opgemaakt, zonder dat we reeds genoegzaam de invloeden hebben achterhaald die zij heeft ondergaan. Naar de maat van het mogelijke hebben wij getracht den tekst door voetnota's op te helderen.

Zoo moge dan een der hoogste prestaties in onze letteren meer bekendheid verwerven.

* _* *

In de lichtweelde van den Heiligen Geest viert de zalige ziel heerlijke feesten. Die feesten zijn zalige woorden in zalige vervoering gewisseld met de zaligheid van Onzen Heer.

Deze woorden geven elke ziel die ze hoort en onbevangen opneemt, vier dingen met volle zaligheid: zij geven haar Godsaanvoeling¹⁾, en zoetheid en blijdschap en heerlijkheid, en dat alles in echte vergeestelijking²⁾.

Als God dan aan de zalige ziel het licht geeft waardoor zij Hem schouwen mag in zijn Godheid³⁾, dan ziet zij Hem in zijn eeuwigheid, en in zijn grootheid, en in zijn wijsheid, en in zijn adel, en in zijn tegenwoordigheid⁴⁾ en in zijn toevloeien⁵⁾ en in zijn ganschheid⁶⁾.

Zij ziet hoe God is in zijn eeuwigheid: God met zelfeigen Godheid.

Zij ziet hoe God is in zijn grootheid: machtig met zelfeigen oppermacht.

1) Hier is bedoeld: de hoogste mystieke ervaring van Gods leven.

2) De echt mystieke kennis is niet sensitivo-rationeel, maar louter geestelijk.

3) Het licht waarin men ‘God door God’ schouwt, en waarover Ruusbroec het heeft in het Derde Boek zijner Brulocht.

4) Gelijk verder blijkt, is hier bedoeld het Woord Gods waardoor God, in den Vader, aan zich zelf ‘tegenwoordig’ kan heeten, en waardoor Hij ons, speciaal langs Diens menschheid, te gemoet komt en tegenwoordig is.

5) Bedoeld is, gelijk verder blijkt, de H. Geest, in zijn gegeest-zijn naar binnen, en zijn geesten naar buiten.

6) Bedoeld is, gelijk verder blijkt, de Vader, in zijn oorsprongloos oorspronggeven.

[p. 287]

Zij ziet hoe God is in zijn wijsheid: verrukkelijk met zelfeigen luister.

Zij ziet hoe God is in zijn adel: heerlijk, met zelfeigen heerlijkheid.

Zij ziet hoe God is in zijn tegenwoordigheid¹⁾: zoet, met zelfeigen zoetheid.

Zij ziet hoe God is in zijn toevloeien²⁾, rijk met zelfeigen rijkheid.

Zij ziet hoe God is in zijn ganschheid³⁾: weeldevol, met zelfeigen weelde.

In dit alles ziet ze God als in een globale persoonlijkheid. En in elk dezer kenmerken afzonderlijk, schouwt ze God toch in de veelvuldigheid van zijn goddelijken rijkdom⁴⁾.

Als zij in deze beschouwing is, in wat toestand ze zich naar buiten ook moge bevinden, moet de ziel van binnen in de rust des harten verkeeren⁵⁾.

*

Dit zegt de zoete ziel die met Minne, in groot leed, zich verlatend op Hem, haar Heer heeft verbeid⁶⁾; en haar Heer heeft nu haar hart verlicht, en zij is nu in de Klaarheid gekomen waar alles zich voor haar opent: zij spreekt het uit van weelde en zegt het uit in zaligheid: ‘Wat heb ik anders dan God?

‘God is mij tegenwoordig; God is mij toe-vloeiend; God is mij geheel en gansch.

God is mij in den Zoon tegenwoordig met zoetheid; God is mij in den Heiligen Geest toe-vloeiende met rijkheid; God is mij in den Vader alheel met genietende heerlijkheid.

1) Zie noot 4 op vorige bladzijde.

2) id.

3) id.

4) Gelijk verder gezegd wordt: alles van en in God, is God.

5) Omdat deze hooge kennis louter geestelijk is, niet sensitivo-rationeel, kan zij met de natuurlijke werking der vermogens gepaard gaan, wat bij de verhevenste mystici voorkomt.

6) In het Godbegeerend stadium, dat nu met de hoogste, passieve Godservaring bekroond wordt.

[p. 288]

Zoo is God mij met de drie Personen één Heer, en één Heer met drie Personen, en met drie Personen is Hij in menigvuldige goddelijke rijkheid tot mijn ziel gekeerd’.

En zij spreekt verder:

‘De ziel die met God verkeert in zijn tegenwoordigheid¹⁾; spreekt gaarne²⁾, om zijn aanvoeling, en om zijn zoetheid, en om zijn grootheid.

De ziel die nog verder met God verkeert in zijn toevloeien³⁾, spreekt gaarne, om zijn Minne, en om zijn weelde en om zijn adel.

De ziel die nog verder omgaat met God in zijn ganschheid⁴⁾, spreekt gaarne, om hemelschen rijkdom en hemelsche blijdschap en om hemelsch genot.

De zalige ziel die met dit alles omgaat in God, en met God omgaat in dit alles, kent allerhande genade, en is meester, en verheerlijkt met zulk een heerlijkheid, als die God zelf is in zijn goddelijken rijkdom, Hij die eeuwig Heer is, en alle goed is, en God is, en alles heeft gemaakt’.

*

‘God is grootheid en majesteit en wijsheid;

God is subtielte⁵⁾ en adel en zaligheid.

God is goedheid en tegenwoordigheid en zoetheid;

God is hoogstaande in zijn grootheid, en volkomen in zijn adel en overvloeiende in zijn weelde.

God is wonder in zijn goedheid, en totaal in zijn tegenwoordigheid⁶⁾, en blijdschap in zijn zoetheid.

God is waarachtig in zijn subtielte, en krachtig in zijn adel, en overvloeiende in zijn weelde.

Zoo is God bij zich zelf in drie Personen in een menigvuldigen goddelijken rijkdom: God is een weeldevolle zaligheid,

1) In het bij-zijn van den Zoon.

2) Zij moet het uiten.

3) In het toevloeien van den H. Geest.

4) In de ganschheid van den Vader.

5) Met subtielheit bedoelt Hadewijch de enkelvoudige, gansch onstoffelijke louterheid van het goddelijke wezen, gelijk verder blijkt.

6) In dezen mystieken toestand, waarin Hij zich openbaart bejegent Hij met Zijn ganschheid.

[p. 289]

en Hij staat op zich zelf, met alles overtreffende mogendheid, in een wonderlijk verheven bezit’.

Dit zijn woorden die uit Gods subtielte verrukkelijk komen geweld.

En wat is Gods subtielte?

Zij is het wezen der Godheid in eenheid, en die eenheid in geheelheid, en die ganschheid in openbaring en die openbaring in verheerlijking, en die verheerlijking in genieting, en die genieting in eeuwigheid¹⁾.

Gods genaden zijn alle uitmuntend. Maar die dit verstaat, hoe dit God is en in een Troon der tronen²⁾, en in de rijkheid der hemelen, hij heeft de volmaaktheid van alle genaden.

Wie hieromtrent iets wil zeggen, met de ziel moet hij spreken.

*

God is met zalige heerlijkheid verwijlend te midden van zijn glorie, en daarin is hij, binnen zich zelf³⁾ onbeperkt van goedheid en van rijkdom en van wonder. Met volle zaligheid is Hij binnen zich zelf met zich zelf uitgedrukt, tot zaligheid zijner schepselen ⁴⁾.

Omdat dit God is, is hemel en aarde vol van God, voor wie zoo geestelijk ware dat Hij God kon beseffen⁵⁾.

*

Een zalige ziel zag met God naar God⁶⁾: en zij zag God tevens geheel en toch vloeiende⁷⁾.

En zij zag God vloeiende in ganschheid, en gansch in vloeiendheid⁸⁾. En zij sprak met haar ganschheid en zeide:

‘God is een groot Heer in eeuwigheid, en Hij heeft in

1) Denkelijk zijn hier de goddelijke ‘uitgangen’ binnen Gods eenheid bedoeld.

2) Synoniem van God.

3) In den Vader.

4) In den Zoon.

5) Door het passief verheven zijn tot het louter mystieke kennen der hoogste mystieke Godsbeschouwing.

6) Als alleen mogelijk is in de hoogste mystieke schouwing.

7) In zijn wezenheid en in zijn persoonlijke uitgangen.

8) Er is geen zoogenaamd ‘reëel onderscheid’ tusschen het wezen en de Personen in de Godheid.

[p. 290]

zijn Godheid dat Hij is in drie Personen. Hij is Vader in zijn almacht; Hij is Zoon in zijn kennis; Hij is Heilige Geest in zijn luister.

God geeft in den Vader, en Hij openbaart in den Zoon, en Hij doet smaken in den Heiligen Geest.

God werkt door den Vader machtelijk, door den Zoon wetend, en door den Heiligen Geest subtiel.

Zoo werkt God met drie Personen in één Majesteit, en met één Majesteit in drie Personen, en met drie Personen in een menigvuldige goddelijke rijkheid, en met menigvuldige goddelijke rijkheid in de zalige zielen die Hij in de verborgenheid des Vaders heeft geleid¹⁾, en alle maakt Hij ze zalig’.

*

Tusschen God en de zalige ziel die door God God is geworden²⁾, heerscht een geestelijke liefde.

Als God deze geestelijke liefde in de ziel openbaart³⁾, ontstaat in haar een ervarende vriendschap: zij wordt namelijk in zich zelve gewaar, hoe God haar te vriend is voor alle leed en in alle leed en boven alle leed, ja boven alle leed tot in de trouw die Hij heeft voor zijn Vader⁴⁾.

In deze ervarende vriendschap rijst een hoog vertrouwen;

in dit hoog vertrouwen rijst een ware zoetheid;

in deze ware zoetheid rijst een echte blijdschap;

in deze eche blijdslhap rijst een goddelijke klaarheid.

Zoo ziet zij en ziet niet⁵⁾.

Zij ziet een eigenlijke, uitvloeiende, een gave waarheid, die God zelf is in zijn eeuwigheid.

Zij staat naar Hem opgericht, en God geeft, en zij ontvangt.

1) In de hoogste mystieke schouwing, en volmaakt in de gelukzalige schouwing.

2) In den zin dien Ruusbroec ook huldigt: door genade, en intentioneel, langs kennis en liefde, niet in natuur eengeworden met God.

3) Langs de ingestorte mystieke, louter geestelijke kennis.

4) Hoe zij dus is opgenomen in de aanhankelijke liefde van den Zoon voor den Vader.

5) Zij ziet met de louter geestelijke, niet met de sensitivo-rationeele kennis.

[p. 291]

En wat zij dan ontvangt aan waarachtigheid en vergeestelijking en Godservaring en wonder, kan niemand worden medegedeeld: en zij moet in de stilte blijven, in het onbevangene dier zaligheid¹⁾.

Wat God dan tot haar spreekt van wonderlijke hooge geestelijke dingen, God alleen weet het, die het haar geeft, en de ziel die, als God, geestelijk is boven alle geestelijkheid²⁾.

*

Dit sprak een in God verheven mensch:

‘Mijn ziel is gansch ontdaan door de kracht der eeuwigheid; en zij is gansch versmolten door de vriendschap der Vaderlijkheid; en zij is gansch weggespoeld door de grootheid Gods.

Die grootheid is mateloos.

En het Hart van mijn hart is een rijke rijkdom, die God is en Heer is in zijn eeuwigheid’.

*

Zoo sprak een ziel in de vriendschap Gods:

‘Ik heb de stem gehoord der zaligheid;

ik heb het land gezien der klaarte;

ik heb de vrucht gesmaakt der blijdschap.

Sinds dit gebeurd is, hebben al de zinnen mijner ziel gewacht naar hooge goddelijke wonderen, en al mijn tegenwoordig bidden is altoos met een zoet vertrouwen omhuld, dat God zelf is in waarachtige waarheid.

Omdat dit zoo is, ben ik mateloos zalig, met zulk een zaligheid gelijk God is in zijn Godheid³⁾’.

*

God is met heiligheid verheven⁴⁾ boven alle heiligen in

1) In het los zijn van de beperking der sensitivo-rationeele concepten omtrent de Godheid.

2) Het is in de taal niet uit te drukken, omdat het boven de sensitivo-rationeele begrippen uitgaat.

3) Door mystieke vereenzelving in geest en wil.

4) Letterlijk: drijvende.

[p. 292]

zijn eigen Vaderlijkheid. En daaruit is Hij zijn allerliefste kinderen gevende nieuwen, gansch glorievollen rijkdom.

Omdat dit God is, kan Hij heden, morgen en altoos geven nieuwe weelde, waarvan nooit gehoord werd dan door Hem zelven in zijn eeuwigheid.

God is in zijn Personen en Hij is in zijn eigenschappen.

In zijn eigenschappen is Hij eindeloos boven, eindeloos beneden en eindeloos al-om¹⁾.

Te midden van zijn Personen vult God al zijn eigenschappen met goddelijken rijkdom²⁾.

Zoo is God in de Personen met zich zelf in menigvuldigen goddelijken rijkdom: iets van God, dat is immers God³⁾, en daarom roert God zich in zijn minste gaven met al zijn eigenschappen⁴⁾.

Ja, iets van God, dat is God zelf: Hij is immers in en door zich zelf⁵⁾.

De rijkdom Gods is menigvuldig, en God is menigvuldig in eenheid⁶⁾, en Hij is enkelvoudig in menigvuldigheid.

Omdat dit God is, zijn al zijn kinderen zalig⁷⁾, en steeds de een zaliger dan de ander⁸⁾, en al zijn kinderen zijn zalig.

De zalige ziel spreekt⁹⁾ geestelijke wijsheid met Minne; en zij spreekt verheven met waarheid, en zij spreekt vermogend met rijkheid.

God immers geeft Minne en waarheid en rijkheid uit het volle zijner Godheid:

God geeft Minne met verstandelijk inzicht;

God geeft waarheid met mysterie;

God geeft rijkdom met genieting.

1) De uitdrukking slaat op Gods onmetelijkheid.

2) Hier wordt meer Gods oneindigheid bedoeld.

3) Door Gods enkelvoudigheid is er geen ‘reëel onderscheid’ tusschen God en Gods eigenschappen.

4) Omdat Hij in zijn minste werken geheel tegenwoordig is.

5) De zoogenaamde ‘aseitas’ van God.

6) Bedoeld wordt de virtueele veelheid van Gods enkelvoudigheid.

7) Want God is hun in zijn eenheid meer dan alles.

8) Elk naar zijn vatbaarheid, die begrensd wordt door de maat zijner liefde.

9) In de hoogste mystieke ervaring.

[p. 293]

Dit sprak een ziel in de tegenwoordigheid Gods:

‘Er is een God van alle hemelen, en de hemelen zijn ontsloten¹⁾; en de vermogende eigenschappen van dien grooten God schijnen in de harten zijner vertrouwden, met ontroering en met zoetheid en met blijdschap.

Dan wordt de ziel geleid in een geestelijke dronkenschap, waarin zij moet spelen²⁾, en zich gedragen naar de zoetheid die zij van binnen ervaart. Niemand laakt haar daarom: zij is het kind Gods, en is vol weelde’.

Een andere ziel heet mijn ziel nog zaliger. Dat is de ziel die door waarheid en door adel en door klaarheid en door hoogheid geleid wordt in een weeldevolle stilte³⁾. En in die weeldevolle stilte hoort ze een groot geruisch van het wonder dat God zelf is in zijn eeuwigheid.

Beide deze twee zielen zijn kinderen Gods, en zij zijn in den tijd reeds vol zaligheid.

Hij die zoover is gekomen door God, dat hij Minne heeft en wijsheid werkt in goddelijke waarheid⁴⁾, hij is meestal vol weelde, met een weelde als die God zelf is.

Waarom? Omdat hij met Minne mint zooveel hij zien kan met wijsheid; en hij is meestal met wijsheid en met Minne werkend in de rijkheid Gods. En dat is een hooge zaligheid⁵⁾.

Die zoolang in God heeft gestaan dat hij verstaat dergelijke wonderen als God gelijk Hij is in zijn Godheid⁶⁾, hij lijkt meestal, voor de Godminnende menschen die dit niet kennen, ongoddelijk van vergoddelijking, ongestadig van standvastigheid, en onwijs van wetendheid⁷⁾.

1) In die hooge mystieke begenadiging.

2) Ruusbroec en Jan van Leeuw ook de H. Theresia spreken over dat liefdespel der mystieke ziel, waarin zij spontaan jubelen als een kind.

3) De stilte van hetgeen Ruusbroec het Godschouwend leven heet in het Derde Boek zijner Brulocht.

4) In het hoogste mystieke stadium.

5) Liefde en inzicht zijn, in dit stadium, in een eenheid vergroeid, zoodat de liefde ziet, en het zien liefde is.

6) Langs een mystieke begenadiging gelijk die Ruusbroec beschrijft in het Derde Boek zijner Brulocht.

7) Omdat hun verhouding tot God boven het gewone begrip ligt, schijnt meermalen hun omgang met Hem te vertrouwelijk, hun mystiek-passieve houding te werkeloos, en wat zij over God zeggen onbegrijpelijk.

[p. 294]

Ik zag God God, en den mensch mensch¹⁾.

En toen verwonderde het mij niet dat God God was, en de mensch mensch.

Toen zag ik God mensch, en ik zag den mensch goddelijk²⁾. Toen verwonderde het mij niet dat de mensch met God was gezaligd³⁾.

Ik zag hoe God den alleredelsten mensch door rampspoed inzicht gaf⁴⁾ en door rampspoed inzicht benam⁵⁾. En waar Hij hem het inzicht benam, gaf Hij hem het allerscherpste inzicht onder al wat inzicht heet⁶⁾.

Toen ik dat zag, troostte ik mij met God in alle verdriet.

*

Dit sprak een ziel in den rijkdom Gods:

‘Goddelijke wijsheid en volkomen ootmoed, dat is groote heerlijkheid in het licht van den Vader, en dat is groote volmaaktheid in de waarheid van den Zoon, en dat is groot spel in de zoetheid van den Heiligen Geest.

Sinds mij de heiligheid Gods deed zwijgen⁷⁾, heb ik veel gehoord⁸⁾, en sinds ik veel heb gehoord, waarom hield ik het in⁹⁾?

Ik hield het niet zoetjes voor mij¹⁰⁾ wat ik vast hield: vóór en na hield ik steeds alles voor mij¹¹⁾.

Zoo blijve het stilzwijgen en de rust bij God, tot dien tijd dat God mij gebiedt te spreken.

Ik heb mijn inzicht verganscht¹²⁾, en heel mijn gansch-

1) God in zijn oneindigheid, den mensch in zijn natuurlijke geringheid.

2) In en door den Godmensch en zijn begenadiging.

3) Om zijn hooge waardigheid als Godskind, en speciaal in de hoogste mystiek.

4) In de hoogere, geestelijke waarden.

5) Zijn gewoon, te bevredigend, bekrompen menschelijk inzicht, dat het uitzicht beneemt op het hoogere.

6) Het inzicht dat deel heeft aan Gods inzicht.

7) Wel in verband met den besproken ootmoed. Hier een ootmoed waarbij het schepsel geen aandacht meer kan hebben voor zich zelf, om Gods ervaren grootheid.

8) Van het goddelijke.

9) Verzweeg ik het.

10) Uit eigenzoekerigheid.

11) Om den ootmoed waarvan sprake was.

12) In het mystieke inzicht is het natuurlijke inzicht hooger verwezenlijkt.

[p. 295]

heid mij geëigend¹⁾ en ik heb al mijn eigenheid in God weggeborgen²⁾, tot op dien tijd, dat iemand komt met zulk een doorzicht, dat hij vraagt wat het is dat ik bedoel, en dat ik door God, in God, gevoel, dat ik het slechts te meer bewust ben als ik te spreken heb³⁾.

En hierom zwijg ik stilletjes’.

*

Dit sprak een ziel in Gods vrijheid⁴⁾:

‘Ik verstond alle onderscheid in een Geheelheid⁵⁾. En toen bleef ik spelen in de zaal des Heeren, en ik liet zijn dienaars zijn rijk beheeren⁶⁾.

O in die stonden vloeiden al de gewesten van het land in het Land⁷⁾.

Dat hiet ik in den tijd der zaligheid.

Daar bleef ik staan boven alles, en toch in 't midden van alles⁸⁾.

Toen blikte ik, boven alles uit, in de Heerlijkheid zonder einde⁹⁾’

1) Ben ingegroeid in dat mystieke inzicht.

2) In den hoogsten mystieken toestand leeft de ziel meer in God dan in zich zelf en in het andere.

3) De mysticus beseft dat niet gelijkbegenadigden hem niet vatten, en zwijgt waar hij ze niet ontmoet.

4) Het los zijn van de gewone conceptueele denkwijze.

5) Gods oneindige rijkdom in zijn enkelvoudigheid.

6) Gods rijk, heel de schepping, verdwijnt tegenover het zich openbaren der Godheid.

7) Heel de schepping in den Schepper.

8) Omdat God ‘eminenter’ alles is, en alles draagt.

9) In de goddelijke Transcedentie.